In dit nieuwe jaar beginnen we met een nieuwe serie met vrouwelijke kunstenaars in de hoofdrol. Bekendheid, nationaal of regionaal is daarin niet het selectiecriterium. Wel de passie die de kunstenaar heeft voor haar werk. In het Onderduikmuseum sprak ik Marijke van Dijk. Er lag een boek met linoleumsnedes van haar hand. Met veel enthousiasme vertelde ze over haar ontmoetingen met Jan Tolkamp, één van de overlevenden van de Razzia in Aalten op 30 januari 1944. Jan had een verhaal en hij vroeg aan Marijke om er beelden aan toe te voegen. Uit deze bijzondere samenwerking kwam een unieke publicatie tot stand. Ik ontdekte dat Marijke meer doet én kan dan boeken illustreren. Daarom is zij mijn eerste kunstenaar van de maand in 2020.

Waar liggen je wortels?

Marijke van Dijk: Ik ben in een warm nest in Amsterdam geboren (1959). De sfeer in ons gezin was aards met volop ruimte voor creativiteit. Er was tijd voor allerlei vormen van huisvlijt zoals handwerken, naaien en knutselen. Voor zover ik me kan herinneren, ben ik met mijn ouders nooit in een museum geweest.’

Kun je iets vertellen over je artistieke vorming?

Ik heb geen volledige academieopleiding gevolgd, maar ik zou mezelf niet graag ‘autodidact’ noemen. Wie is dat nu wél? Mijn hele leven heb getekend, maar mijn studie lag op een ander vlak. Ik ben afgestudeerd Wagenings ingenieur. Daarna heb ik een blauwe maandag voor de klas gestaan als biologie-docent. Kort daarna ben ik begonnen me langzaam maar zeker om te scholen tot beeldend kunstenaar. In die dagen zat ik ook tot over mijn oren in het werk op de boerderij en met kleine kinderen. Er kwamen een aantal begaafde kunstenaars op mijn pad, van wie ik veel heb geleerd. Door dit voorrecht en deze ervaringen vind ik de term ‘autodidact’ nogal aanmatigend en zal die nooit voor mezelf gebruiken.

Postacademisch onderwijs op ArteZ

Naast tekenen leerde ik schilderen, grafische technieken en boekbinden. In 2006 werd ik op grond van mijn werk toegelaten tot het postacademisch onderwijs op kunstacademie ArteZ. Twee jaar lang volgde ik elke zaterdag met veel concentratie de lessen. Daarna gaven de docenten aan dat ze mij niets meer konden leren. Dat is natuurlijk onzin, een mens is nooit uitgeleerd! Door te doen, leer ik elke dag nog bij. Wat voor mij heel belangrijk is in dit opzicht, is de interactie met collega-kunstenaars.

Studie kunstgeschiedens
Op dit moment ben ik al vijf jaar fulltime bezig met de studie kunstgeschiedenis aan de Radboud Universiteit. Hierdoor ligt mijn scheppende werk nagenoeg stil. Ik hoop in januari mijn master te behalen. Daarna pak ik de draad van mijn creatieve praktijk weer op, en hoop ook op het gebied van de kunstgeschiedenis actief te worden: cursussen en lezingen geven en er over te schrijven.

Wie of wat inspireert je het meest in je artistieke werk en waarom?

Hallo….wat een vraag. Er zijn veel mensen die mij inspireren om veel verschillende redenen. Ik heb ooit wel een lijstje gemaakt van mijn ‘artistieke familie’, zoals dat dan heet. Daarop staan namen als: Käthe Kollwitz, Hélène Schjerfbeck, Gabriele Münter, Per Kirkeby, Marina Abramovic, Renie Spoelstra, Maria João Pires, Erik Odijk, Chris Drury, Andy Goldsworthy. Heel veel verschillende mensen uit verschillende tijden, van verschillende plaatsen en werkend in zeer uiteenlopende disciplines. En die lijst is niet compleet. Ik ben dol op de kunst en cultuur van de negentiende en vroege twintigste eeuw, maar ook op middeleeuwse geïllumineerde manuscripten.

Vrouwelijke kunstenaars

En ja, dat heb je goed gezien, in mijn lijst staan veel vrouwelijke kunstenaars. Werk dat mij tot tranen toe kan ontroeren is bijvoorbeeld dat van Käthe Kollwitz. Van een hele andere orde is de performance ‘the artist is present’ van Marina Abramovic. Deze vrouwen inspireren me vooral omdat zij de gave hebben om juist dát te laten zien in hun werk én in hun persoon, dat ik als essentieel beschouw voor het maken van goede kunst. Vraag me niet dat in woorden uit te leggen want dat kan ik niet. Het heeft te maken met thema’s als vergankelijkheid, kwetsbaarheid, tijd, groei en verval, verandering….het is een thematiek die in al mijn werk te vinden is.

Tot slot haal ik veel inspiratie uit de omringende natuur, uit kleine dingen die velen over het hoofd zien. De bast van een wilg, gras, bladskeletten, de reflectie van een boom in het water. Voor mijn inspiratie hoef ik in ieder geval niet naar Toscane of een ander hip, ver oord.

Hoe ziet een atelier/werkdag er voor je uit?

De laatste maanden schrijf ik me de blaren aan mijn masterscriptie. Hierdoor kom ik niet aan ander creatief werk toe. Je wilt vast weten waar mijn scriptie over gaat? Over het werk van twee Britse land-art kunstenaars: het Sheepfold Project van Andy Goldsworthy, en de Cloud Chambers van Chris Drury. Voor mij een perfecte mix van mijn agrarische en kunstzinnige interesse.

Heb je ooit mee gedaan aan een expositie? En is er een boek over je werk gepubliceerd?

Ik heb veel exposities op mijn naam staan, eigenlijk teveel om op te noemen. Tot de leukste behoren de expositie van kunstenaarsboeken (samen met mijn vrouwencollectief) in het kader van de Nordic Book Art Exhibition (2014) in Denemarken.

De (groeps)exposities in Galerie Bibliotheek Zelhem (2011 en 2019) en de verschillende (solo)exposities van ‘Een diepe voor in de aarde’ tussen 2008 en 2018. De tentoonstelling van mijn boek ‘over leven’ in het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten beschouw ik als een hoogtepunt.’

Er zijn inderdaad boeken over mijn werk gepubliceerd. Het eerste kwam uit tijdens de expositie ‘Een diepe voor in de aarde’ (2008). Dit boek omvat veertien schilderingen en gedichten, geïnspireerd op de klassieke kruisweg. Het verbeeldt en verwoordt de levensweg die ieder van ons op aarde gaat: de kringloop van geboorte, bloei, dood en nieuwe lente. Het is een persoonlijke, eigentijdse interpretatie van de klassieke kruisweg. Steven van Campen schreef hiervoor de teksten. Het boek is te koop bij de boekhandel maar je kunt het ook op mijn website bestellen.

Het tweede boek ‘Over Leven’ is een exclusieve oplage van zes hand gedrukte en -gebonden exemplaren. Dit boek is niet te koop. Het is gebaseerd op herinneringen van Jan Tolkamp, aan de tijd die hij doorbracht in Duitse concentratiekampen. Één exemplaar was voor Jan Tolkamp zelf, drie voor zijn kinderen en één voor het Nationaal Monument Kamp Amersfoort. Het zesde exemplaar heb ik zelf. Jan Tolkamp’s exemplaar is na zijn overlijden aan het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten geschonken. Hier is het nog t/m 23 februari 2020 te zien in de tentoonstelling over de kerkenrazzia van 1944.

Welke tentoonstelling heb je recent bezocht en zou je mij willen aanraden?

Een absolute aanrader vind ik de tentoonstelling Jean-François Millet. Zaaier van de moderne kunst. Deze is nog tot 12 januari 2020 te zien in het Van Gogh Museum. Hier kun je topstukken zien van Millet, Van Gogh, Pissarro, Seurat, Monet, Paula Modersohn-Becker, Munch en Dalí. Hieraan gekoppeld is de tentoonstelling Jean-François Millet en de Haagse School. Deze expositie was tot 5 januari 2020 in de Mesdag Collectie in Den Haag.

Sneak preview Het leven getekend

Een expositie waar ik binnenkort nog graag naar toe wil is de tentoonstelling ‘Het leven getekend’ in het Kröller-Müller Museum (te zien tot 19 januari 2020). Deze tentoonstelling presenteert een selectie van tekeningen, pastels, aquarellen en prenten uit de periode 1850-1950, die zelden te zien zijn.

Welk boek zou je me willen aanbevelen en waarom?

t Hooge nest van Roxanne van Iperen kan ik je van harte aanraden. Dit is een ongelooflijk indrukwekkend boek. Het is een historische roman over een paar zeer bijzondere joodse vrouwen die in het verzet zaten. Wat films betreft….ik ben dol op Britse kostuumdrama’s, zoals Downton Abbey, en verfilmingen van de boeken van Jane Austen ….die ik overigens ook graag lees en herlees. Ik houd van Austens vrolijke ironie maar tegelijk zeer warme en diepgaande menselijkheid.

Mijn relatie met de kunstenaar

Ik was uitgenodigd voor de persbijeenkomst in het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten voor de expositie Razzia in de kerken. Dit museum heb ik in de afgelopen vijf jaar regelmatig bezocht. In het voormalige woonhuis van de familie Kempink kun je de schuilplaats nog duidelijk zien. Terwijl op zolder onderduikers zaten, hield de Duitse Ortskommandant kantoor in de voorkamer, schuin onder de schuilzolder. Naast de vaste opstelling zijn er jaarlijks interessante wisseltentoonstellingen over het leven in oorlogstijd in de Achterhoek.

In de uitnodiging stond dat er ook enkele familieleden aanwezig zouden zijn van de jonge mannen die tijdens de razzia van 30 januari 1940 zijn opgepakt. Zo kwam ik in gesprek met Anja Tolkamp, de dochter van Jan Tolkamp (1921-2010). Anja attendeerde me op het boek en op Marijke. En zo rolde ik van het ene mooie contact in het andere. In een van de vitrines lag een exemplaar van ‘over leven’ en op de wanden waren verschillende afbeeldingen uit het boek groot afgedrukt.

Waar kun je in 2020 werk van Marijke van Dijk zien?

Zolang Marijke nog aan haar master-thesis schrijft, kun je op haar website verschillende werken zien.
Voor de Paas-periode van 2020 staat een groepstentoonstelling met Marijke’s vrouwencollectief op de planning. Dit zal in Lochem plaats vinden. Na haar afstuderen pakt Marijke haar lezingen-programma en cursussen weer op. Alle details vind je straks op Marijke’s website.

Wordt vervolgd …

In februari stel ik je voor aan street art kunstenaar Roos Art

© tekst Wilma Lankhorst
© afbeeldingen: met toestemming en dank aan Marijke van Dijk