In deel 1 van de Anne Frank trilogie maak je kennis met de families van Otto Frank en Edith Holländer. Het educatiecentrum in Frankfurt vertelt het verhaal van de jonge Anne ‘een Meisje uit Duitsland’. Deel twee van de trilogie speelt zich af in Amsterdam waar we het familieleven volgen. In dit deel staat de onderduikperiode centraal. Het slot is voor Berlijn waar we het het Anne Frank Zentrum bezoeken. Hier ontdekken we waarom juist haar oorlogsdagboek zo beroemd is geworden.
Anne Frank educatiecentrum in Frankfurt
Anne Frank, een meisje uit Frankfurt
Amsterdam is wereldberoemd vanwege het Anne Frank Huis aan de Prinsengracht. Maar er zijn meer steden met een Anne Frank centrum. Zo woonde haar familie generaties lang in het Duitse Frankfurt am Main en wilden de inwoners van Berlijn Anne ook in hun stad te herdenken. Otto Frank start in 1963 in Bazel het Anne Frank Fonds. Ook buiten Europa zijn er verschillende Anne Frank centra zoals in New York. In dit drieluik bezoek ik eerst Frankfurt, ga na jaren nog eens terug naar Amsterdam en sluit af in Berlijn. Wat weet jij van Anne Frank?
Allemaal aan boord – lees waarom je emigrant Bremerhaven verliet
Trilogie Deutsches Auswandererhaus deel 2 de reis van Johanna en Walter
In het eerste deel van de trilogie over het Deutsches Auswandererhaus, heb ik je voorgesteld aan Johanna Dettmar en haar familie. Tijdens haar studie medicijnen leert ze Walter Ostermann kennen. Omdat er na hun studie geen werk voor hen is in Duitsland besluit het jonge stel om te gaan emigreren. Zij kiezen voor een nieuwe toekomst in Brazilië, het land waar Johanna als kind met haar ouders en twee zussen heeft gewoond.
Bij ons bezoek aan het Deutsches Auswandererhaus, zeg maar het Nationale Duitse emigratiecentrum, hebben we zoveel verhalen gelezen en gehoord dat één bericht het bezoek te kort doet. Daarom heb ik ervoor gekozen drie korte artikelen te schrijven zodat je online mee kunt op reis en zelf kennis kunt maken met enkele hoofdpersonen in dit bijzondere centrum. Vandaag deel een waarin ik Johanna Dettmar aan je voorstel.
Afscheid nemen bestaat niet
Heb jij wel eens overwogen om huis en haard te verlaten en ergens anders opnieuw te beginnen? Ik heb een aantal studiegenoten die deze stap hebben gemaakt en die nu in Mexico, Zuid-Afrika of Nieuw-Zeeland wonen. Hen opzoeken en hun verhalen en ervaringen horen vind ik verrijkend, zelf emigreren, is nooit in me opgekomen. Ik sta op de drempel van het ‘Deutsches Auswandererhaus’ in Bremerhaven om me te verdiepen in de wereld van duizenden emigranten. Wie waren zij? Wat dreef hen? Waar gingen ze naar toe? Op deze en nog meer vragen krijg je antwoord in het Duitse emigratiehuis. Wat wil jij weten over emigreren?
Berlijn is de derde bestemming op mijn verkenningsreis in het spoor van Käthe Kollwitz. Waar woonden en werkten Käthe & Karl Kollwitz in Berlijn? Onder welke omstandigheden leefden zij hier? Hoe was de sfeer toentertijd in de stad? En tot slot wat is er nu nog terug te vinden van hun verblijf in deze stad? Hoe meer ik over Käthe lees en schreef, des te meer nieuwe vragen komen in me op. Een deel van de antwoorden ga ik vinden in het Käthe Kollwitz Museum aan de Fasenstrasse 24 in Berlijn. Ben je er klaar voor?
Ik sta voor de eindbestemming van mijn Käthe Kollwitz verkenningsreis: het Käthe Kollwitz Museum. Het was een enerverende reis. Met veel plezier en enthousiasme heb ik het laatste jaar een stuk gelopen in het spoor van Käthe Kollwitz. Ze liet indrukwekkende werken na, zowel op het platte vlak als drie dimensionaal. Deze verkenningsreis leidde me naar bijzondere plaatsen en ik werd voorgesteld aan speciale mensen zoals de directrice van het Käthe Kollwitz Museum in Keulen en kreeg contact met Lotta Blokker. Ik stond bij haar Piëta in de ‘Neue Wache’ in een lange rij en eindigde in de stralende zon aan het graf van Käthe & Karl in Berlijn.
Käthe en Karl Kollwitz in hun favoriete rol als grootouders (12935)
Op 22 april 2015 hebben we in Keulen de 70ste sterfdag van kunstenares Käthe Kollwitz herdacht. Tijdens deze herdenking in het Käthe Kollwitz Museum is de nieuwste biografie ‘Kollwitz’ gepresenteerd. Deze publicatie was aanleiding voor de speciale tentoonstelling “Mijn leven was vol passie”. Ik vond dit een inspirerende vorm voor een boekpresentatie. Veel bewonderaars van Kollwitz herkennen haar werk door kracht & eenvoud ontstaan door talrijke combinaties van zwart, grijs en wit tinten. Met het vooroordeel dat Käthe Kollwitz een zwaar en moeilijk leven zou hebben geleefd, wordt in deze tentoonstelling afgerekend. Twee journalisten, Sonya en Yury Winterberg, laten ons een andere Käthe kennen, een kleurrijke Käthe.
Door andere wegen te bewandelen, hebben zij onverwacht, leuke ontdekkingen gedaan. Verrassingen waar ook het wel ingevoerde team van het Museum van op keek. Wil je weten welke primeurs de journalisten ontdekten, kom dan vóór 28 juni 2015 naar Keulen dan zie en lees je er alles over.
Het is nog vroeg als mijn wekker in Keulen afgaat. Ik schuif de gordijnen open en zie de belofte van een mooie dag. De zon heeft er zin in. Na het ontbijt loop ik door de nog stille straten in het centrum. Het hart in de meeste Duitse steden begint pas rond de klok van tien uur goed te kloppen. Een straat wordt schoon gespoten, de man met de slang fluit een deuntje. Ik ben op bezoek naar de restanten van de St. Alban kerk. Een hulpvaardige winkelier wijst me de weg. En dan sta ik voor het hek en zie ‘het Treurende Ouderpaar’ op de binnenplaats. Hier begint mijn zoektocht naar Käthe Kollwitz in Keulen en daarvoor heb ik een afspraak gemaakt met Hannelore Fischer, de directrice van het Käthe Kollwitz Museum in de DOM-stad.
Dagboeken staan bol van geheimen. Soms worden ze na de dood van de auteur publiek geheim. Dit overkwam de Franse schilder, criticus, illustrator en dichter Emile Bernard. Nadat hij in 1886 door Fernand Cormon uit diens Parijse atelier was gezet, ging hij naar Bretagne. Hij schrijft, schetst en tekent over zijn reiservaringen. Daarnaast verstuurt hij brieven aan familie en vrienden. Later verzamelt hij veel losse vellen en plakt ze in een oud kasboek. Dat boek vult hij verder aan en zo ontstaat een omvangrijk schetsboek met ruim 850 tekeningen en schetsen. Op een van deze tekening komen we een bekende Nederlander tegen: Vincent van Gogh. Op 30 maart a.s., op Vincent’s geboortedag, wordt deze bladzijde omgeslagen op de tentoonstelling ‘Emile Bernard, am Puls der Moderne’ in de Kunsthalle Bremen. Vanaf die dag kan het publiek kennis nemen van Vincent van Gogh in de uitvoering van Emile Bernard.
’t Zal me worst zijn! Dit is uitspraak die je hoort als iemand het niets interesseert wat je doet of zegt. In het Currywurst Museum in Berlijn is worst een serieuze zaak. Hier maak je kennis met Herta Heuwer de ontdekker, beter gezegd het creatieve, culinaire brein achter de ontwikkeling van deze in Duitsland zo populaire ontbijt-, lunch- diner- en snackworst. Onze oosterburen snacken ruim 800 miljoen curryworsten per jaar, 70 miljoen daarvan worden in Berlijn geconsumeerd! De curry worst is hier een echt kulticoon en wordt gevierd als een worst met kult karakter. In 2005 kreeg Berlijn fan, conservator en initiatiefnemer Martin Löwer het idee om een Duits curry worst museum op te zetten. Het duurde tot 2009 vóór hij de museumdeur open kon zetten. Nu begroet hij per jaar duizenden fans, die hier hun kennis van de curry worst komen bijspijkeren. Dit is het eerste en enige curryworstmuseum ter wereld. Dat zal je misschien worst zijn, maar dan mis je toch een paar leuke momenten in Berlijn. Het museum heeft een aantal internationale prijzen gewonnen zoals in 2009 het ‘zilveren penseel’ in het kader van de One Show Design Award in New York en een zilveren medaille voor de categorie ‘Communicatie en duurzaam ontwerp”. Heb ik je belangstelling nu te pakken? Nog niet? Dan speel ik mijn laatste troef: aan het einde van de belevingstour krijg je een beker met een heerlijk stukje curry worst met een saus naar keuze. Dat sla je toch niet af?
Dit weekend viert Berlijn met de rest van de wereld dat de Muur op 9 november 1989 is gevallen. Licht en vrede zijn de grote themas. Door de stad loopt dit weekend een lichtgrens van 12 kilometer. Van de Bornholmer Straße bij het Mauerpark in het noorden tot de Oberbaumbrücke bij East Side Gallery in het zuiden.
De 8000 Lichtballonnen die vrijdag 7 november om 17.15 uur aan gingen, hebben allemaal een adoptiefouder. Deze peettante of –peetoom geeft zijn ballon met vredeswens zondagavond 9 november 2014 om 19.15 uur de vrijheid. Lees verder Berlijn viert de Lichtgrenze→
Stripverhalen en kunst op restanten van de Berlijnse Muur
Deel drie van het drieluik over de Berlijnse Muur.
Na de verhalen over het herdenkingspark aan de Bernauer Straße (deel een) en het Mauermuseum Checkpoint Charlie (deel twee) ronden we het drieluik over de Muur af met een bezoek aan East Side Gallery. Je kunt hier op twee manieren komen. Via het Ostbahnhof of via de zuidzijde met de U-Bahn. Als je voor U-bahnstation Schlesisches Tor kiest, wandel je via de fraaie ‘Oberbaumbrücke’ over de Spree. Als je een station verder uitstapt bij ‘Warschauer Straße’ sta je al aan de noordoever van de rivier. In dit derde deel van het drieluik krijg je weer een totaal ander beeld van de Muur. We nemen hier afscheid met een historische kus.
Sprong over de Muur bij East Side Gallery
East Side Gallery kunstenaarscollectief
Nadat de Muur is november 1989 viel, begonnen artiesten in februari 1990 met het beschilderen van de eerste delen van de Muur in de Mühlenstraße in de wijk Friedrichshain. Later dat jaar werd de ‘East Side Gallery’ opgezet. 118 Kunstenaars uit 21 landen sloten zich aan bij dit initiatief. Samen maakten ze 106 kunstwerken op delen van de voormalige Muur. In november 1991 worden deze restanten van de Muur, inclusief de kunstwerken van East Side Gallery onder monumentenzorg geplaatst. In 2009 worden alle schilderingen volledig gesaneerd. 86 Kunstenaars (be)schilderen de muursegmenten opnieuw. Dit stukje Muur trekt jaarlijks vele bezoekers, er worden talrijke foto’s en YouTube clips gemaakt. Als wij er in het voorjaar van 2013 zijn, smeult het hier. De strijd is weer opgelaaid tussen kunstenaars aan de ene kant en projectontwikkelaars aan de andere kant. Op deze locatie is het prestigieuze project ‘Media Spree’ gepland.
Er waren altijd twee muren met daar tussenin een stukje Niemandslands
Media Spree laat van zich horen
De start van het project Media Spree’ dateert uit 1990. Dit plan is een van de grootste investeringen in onroerend goed in Berlijn en richt zich op telecommunicatie- en mediabedrijven die zich deels langs de Spree willen vestigen. Integraal in dit project is een plan voor stedelijke vernieuwing meegenomen. Tegelijkertijd met deze plannenmakerij beginnen kunstenaars met het beschilderen van muurdelen en ontstaat het East Side Gallery. De Muurdelen liggen op de noordoever van de Spree en juist die oever is onderdeel van ‘Media Spree’. In 2007 heeft dit project tot grote demonstraties geleid waar meer dan 5.000 demonstranten aan deelnamen.
Extra brug over de Spree?
Door de crisisjaren zijn veel plannen nog niet uitgevoerd. Anno 2013 zagen wij alleen het grote O2 World-gebouw. Nu de crisis in Duitsland op zijn retour is, laait de discussie weer op. In het voorjaar van 2013 is de locatie aan de Spree andermaal het strijdperk. De gemeente en aannemer staan aan de ene kant en tegenover hen staan de artiesten. Inzet van de queeste was dit keer de bouw van een nieuwe, extra brug over de Spree waardoor een deel van de kleurrijke Muur moet verdwijnen. In het voorjaar van 2014 zie ik de East Side Gallery zoals we hem ook zagen in 2013. ‘Wordt vervolgd’, zullen we maar zeggen.
Muur aan de Bernauer Strasse, vanaf een uitkijkpunt met links een voormalige wachttoren.East Side Gallery – Dancing to Freedom
Berlijn stad met grote contrasten
De ervaring met de Muur op de locatie van ‘East Side Gallery’ is totaal anders dan die aan de Bernauer Straße. Sterker uitgedrukt: een groter contrast tussen de kleurrijke East Side Gallery en de grijze Muurdelen en de droevige herinneringen aan de vele slachtoffers aan de Bernauer Straße is er volgens mij niet. Daarom is dit drieluik ook zo boeiend, het laat drie aspecten van de Muur zien die elk een eigen dimensie hebben en een eigen verhaal.
De kus op de Berlijnse Muur bij East Side Gallerij
Schrijver Jörg Weber heeft 87 kunstenaars gesproken over hun werk en bevindingen met de Muur. Dit heeft geresulteerd in een prachtig kleurrijk werk over de East Side Gallery dat in maart 2014 is verschenen. Met dit boek in de hand kun jezelf een wandeling maken langs de 106 kunstwerken. De teksten zijn zowel in het Duits als in het Engels. Prijs € 16,95. Het boek is ook online te bestellen (ISBN 978-3-95723-008-9)
Reissuggesties stedentrip Berlijn
Overweeg bij je reisopties naar Berlijn ook eens de trein. Je rijdt in vijf uur van station Deventer naar Berlijn Haubtbahnhof (Hbf). Heerlijk ontspannen en geen gedoe met eventueel extra (lees over) bagage.
Voor het vervoer in Berlijn is de ‘Berlin Welcome card’ een ideale reisgenoot. 2,3 of 5 dagen gratis openbaar vervoer en kortingen op ruim 200 attracties. 2 Dagen v.a. € 18,50 online te bestellen o.a. bij de ANWB
Muur van licht Voor de herdenking van de Val van de Muur in november 2014 is een fraai plan ontwikkeld. Volgende week vertel ik meer over de plannen van deze ‘Muur van Licht’.
foto’s van de Muur Wilma Lankhorst in overleg met East Side Gallery
