Van Doesburg in STIJLvol Drachten

2017 - De Stijl 100 jaar

Ook Noord-Nederland viert 100 jaar de Stijl. Theo van Doesburg raakte bevriend met de gebroeders Rinsema uit Drachten. Architect De Boer kreeg de opdracht om in deze Friese stad een wijk te bouwen voor de middenstand. Hij gaf Van Doesburg opdracht voor het kleurenschema van dit woningbouwproject. De huizen in de Papegaaienbuurt staan er bijna honderd jaar later nog, net als Rijks Landbouw Winter School. Opvallend in Drachten is de enthousiaste deelname van de lokale middenstand met het themajaar. Museum, ondernemers en bewoners hebben er samen een STIJLvol centrum van gemaakt. Ik zou zeggen: niet langer wachten, ga deze zomer eens naar Dr8888.

Het oude mannenklooster

Even een stukje geschiedenis over de locatie waar het museum staat. Museum Drachten is ondergebracht in het voormalige Franciscaner-klooster van Drachten. Hier woonden de monniken. De zusters hadden iets verderop buiten de stad een groter klooster. Toen de broeders vetrokken, heeft het gebouw allerlei functies gehad van Gemeentehuis tot stadsmuseum. De oude (stads- en streek) collectie van vroeger ligt nu op zolder. Het museum presenteert zich sinds enkele jaren als museum van de beeldende kunst uit de 20ste eeuw. De periode tussen de twee wereldoorlogen, het Interbellum, heeft hierin hun speciale belangstelling. Werken van de gebroeders Rinsema behoren hier tot de kerncollectie.

Wij w88888888

Wij w88888888
W88888888
Wij tr88888888
Wij tr88888888
Te blijven w88888888!!!
Stelt men ons opnieuw teleur
Dan hebben we nog een 8erdeur
Wij w88888888
W88888888
tot?

Kurt Schwitters

Kurt Schwittert in Dr8888

In 1923 sloten Kurt Schwittert en Theo van Doesburg de Hollandse Dada-tournee af in Drachten. Tijdens dit bezoek waren ze ook bij de gebroeders Rinsema te gast. Kurt Schwittert heeft bij dit treffen zijn beroemde gedicht Dr8888 geschreven en voorgedragen. In 2013 kreeg het museum een bijzondere collectie geschonken: het complete Holland Dada-archief van schrijver K. Schippers.

Sinds de viering van 100 jaar Dadaïsme (2016) presenteert Museum Drachten zich als Museum Dr8888.

    

L. Zelfprortret Theo van Doesburg (1923) r. Zelfportret Thijs Rinsema (z-j)

Kleur in architectuur

Na deze introductie door de gastvrouw in het museum, loop ik de linker vleugel in voor een kennismaking met de Stijl in Drachten. Voor het eerst in de geschiedenis zijn nu bijna alle ontwerpen die Van Doesburg in Drachten maakte, bij elkaar te zien. Met een zelfportret van Van Doesburg lijkt hij ons persoonlijk welkom te heten. In de eerste zaal hangt een plattegrond van de stad hierop is het nieuwbouwplan voor de Papegaaienbuurt goed te zien. Na deze korte inleiding gaat de expositie verder op de tweede verdieping van de rechtervleugel.

Theo van Doesburg

Architect Cees Rienks de Boer kreeg begin jaren twintig van de vorige eeuw de opdracht om een nieuwbouwwijk voor de middenstand van Drachten te bouwen. Hij gaf Theo van Doesburg de opdracht om een kleurontwerp te maken voor deze 16 woningen. Dit was de eerste grote opdracht voor Van Doesburg. Uit wat ik hier zie, concludeer ik dat hij er echt voor ging. Ik zie allerlei kleurmonsters met tekst en uitleg.

Plattegronden waarop vloeren, wanden, deuren en zelfs trappartijen zijn ingekleurd. Alles in de primaire kleuren rood, geel en blauw en tot in het kleinste detail uitgewerkt. In de zaal staat ook een maquette waarin je kunt zien, hoe zo’n huis er toen uit zag.

Maquette Papegaaienbuurt 

In de compacte tentoonstelling krijg je een goed inzicht in de Stijl en de kleureffecten in de architectuur, zoals Van Doesburg dat voor zich zag. De maquette maakt het plaatje voor mij compleet. Als je alle kleurvlakken in de woning ziet, ervaar je pas hoe dwingend de drie kleuren kunnen zijn. Ik ben erg benieuwd naar de uitvoering en inrichting van het Van Doesburg-Rinsema-huis. Vanaf 1 juni 2017 kun je het daar allemaal in het echt zien en beleven.

 Van Doesburg-Rinsema huis

Vijftien van de zestien woningen in de Papegaaienbuurt worden anno 2017 nog steeds bewoond. De wijk is een gemeentelijk monument, waardoor de bewoners zich voor het schilderwerk aan de buitenkant strikt moeten houden aan de opgegeven, primaire kleurvoorschriften.

De 16e woning wordt nu volledige gerenoveerd. Vanaf 1 juni wordt dit huis geopend onder de naam Van Doesburg Rinsema-huis. Drachten krijgt dan een nieuw stijlicoon waarin meubels en werken van Thijs Rinsema worden gecombineerd met werken en het kleurenpalet van Theo van Doesburg.

Van Rinsema-stijlkamers

De expositie over Van Doesburg loopt bijna organisch over in de vaste collectie met o.a. de twee stijlkamers van Rinsema. De broers Thijs en Evert Rinsema waren schoenontwerpers. Hun creatieve belangstelling en ambitie ging verder dan het ontwerpen van schoeisel. Zo had Evert belangstelling voor filosofie en schreef hij graag. Hij schreef poëzie. Broer Thijs tekende en schilderde. Tijdens de Eerste Wereldoorlog leren ze Van Doesburg kennen. De ideeën over een nieuwe kunstwereld die Van Doesburg en Mondriaan ontwikkelden, besprak Van Doesburg ook met de gebroeders Rinsema. Op het werk van de twee broers is deze ontwikkeling ook te zien. De sfeervolle bloemstillevens van Thijs worden vervangen door strakke, en meer abstracte kunstwerken. De poëzie van Evert kreeg ook een vrijere vorm, in de zogenaamde aforismen. Thijs Rinsema heeft op basis van de Stijl-kleurentheorie van Van Doesburg zijn eigen schildersatelier in de primaire kleuren heringericht. Toen hij hiermee klaar was, heeft hij ook de balie en de planken in hun schoenenatelier en de balie blauw geschilderd. De kleine etalage verfde hij geel.

STIJLvol de stad in

De viering van het eeuwfeest van de Stijl gaat in Drachten buiten de museummuren verder. Vanaf 1 juni 2017 komt daar het eerder genoemde Van Doesburg-Rinsema huis bij. Schuin tegenover dit huis, staat de oude Rijks Landbouw Winter School (RLWS). Dit is de tweede opdracht waarbij Cees Rienks de Boer samenwerkte met Van Doesburg.

Als je voor dit pand staat, valt direct op dat Van Doesburg hier niet de primaire kleuren heeft gebruikt. Hij stelde een selectie samen van secundaire kleuren: violet, oranje en groen. Gids Annemiek vertelt me dat de schooldirectie niet enthousiast was over dit plan en uiteindelijk alleen maar toestemming gaf om de kozijnen aan de buitenkant in deze kleuren te schilderen. Al die verschillende kleuren in de klas zouden de leerlingen alleen maar afleiden, was hun overtuiging.

    

De Grote Pastorale van Theo van Doesburg in de Rijks Landbouw Winter School  v.l.n.r.:  De spitter, e zaaier, de maaier en de rooier

Grote en kleine Pastorale

Voor de landbouwschool ontwierp Van Doesburg ook twee glas-in-loodramen. De ontwerpen van Van Doesburg laten ons vier stadia in het zaai- en oogstproces zien. Ik sta intens naar het gestileerde raamontwerp te kijken. En dan opeens ontdek ik de spitter, de zaaier, de maaier en de rooier. De uitvoering van de grote Pastorale kun je zien in de trap opgang naar de eerste verdieping. Deze uitvoering van de vier landbouwiconen is in rood, blauw en geel. De rechter kolom wordt gespiegeld in de linker, zodat je alle figuren twee keer ziet.
Boven de officiële schooldeur hangt de kleine Pastorale. Het zijn dezelfde vier iconen alleen in een andere kleursamenstelling. De kleur geel is hier door Van Doesburg vervangen door groen.

Van buiten kun je de kleuren helaas niet goed zien. Tijdens het jubel-STIJLjaar hebben de huidige bewoners van dit pand, een afspraak met het museum dat ze hun gang op bepaalde dagen open stellen voor bezoek. Let hiervoor goed op de site van Museum Dr88888.

Papieren school

Architect Cees Rienks de Boer kreeg nog een opdracht voor een tweede school in Drachten, de Christelijke ULO Rehoboth. Omdat de samenwerking van Van Doesburg prima verliep, nodigde hij hem ook uit voor dit derde grote project. In 1922 ontwierp Van Doesburg voor deze school 14 glas-in-loodramen. Dit keer kon hij vrij kiezen voor zijn onderwerp. Het resultaat: een compleet abstract werk. Voor Van Doesburg bleef het voor wat de ULO betreft een papieren school. Van zijn plannen is nagenoeg niets uitgevoerd en daarvan is nog minder overgebleven. Om te zien wat hij bedoelde, kun je twee schetsen zien in het museum.

STIJLvolle etalages

Ook de middenstand in Drachten draagt actief een steentje bij aan de feestelijke uitstraling van het STIJL-jaar. In de hal van het museum ontdek ik een kleine POP-UP kledinghoek van een lokale kledingontwerper. Zij heeft de motieven van de van pastorale van Van Doesburg verwerkt in een eigen ontwerp. De Van Doesburg-zomer collectie bestaat uit een jasje, een jurk, een broek en een sjaal. Als ik door het centrum loop ontdek ik bij (boven) de ingang van de HEMA vier afdrukken van de Grote Pastorale. Transparante vellen met de vier iconen zijn hier als een variatie op glas-in-lood aangebracht. Op andere plekken zie ik schilderijen van Mondriaan die zijn verwerkt in etalages. De eigenaren van cadeauwinkel De Steech (de steeg). Esther en Coen gaan nog een stapje verder. Bij hen kun je naast de bekende Stijliconen ook artikelen kopen geïnspireerd op het werk van de gebroeders Rinsema en Dada- in Drachten.

De Stijl in Drachten: Theo van Doesburg, kleur in architectuur is nog tot en met 25 juni 2017 te zien in Museum Dr8888 .Tijdens deze expositie betalen Museumkaarthouders toeslag van € 2

Extra:

Vanaf 1 juni 2017 gaat het van Doesburg-Rinsema huis open voor publiek.

• Mijn tip: combineer beide bezoek zodat je het maximale haalt uit je bezoek aan de Stijl in het Noorden;
• Er is een boek verschenen over de briefwisseling tussen Theo van Doesburg en de gebroeders Rinsema. Tussen 1915 en 1931 hebben Theo van Diesburg, Evert en Thijs Rinsema op papier veelvuldig gediscussieerd over de Stijl, architectuur, het leven en de dood. De publicatie ‘De Stijl, het leven den de dood’ is te koop in de Museumwinkel.

STIJLvolle verwachtingen in Drachten:

De Stijl en Expressionisme in de Tropen,  Sandberg, Rietveld, Chris en Lucila Engels op Curaçao, 9 juli t/m 16 september 2017
De Stijl & Constructivisme in Noord-Nederland, oktober 2017 tot en met 7 januari 2018.

Eerder verschenen in deze Stijl-jubel–rubriek:

Het eeuwfeest van de Stijl in het Stedelijk
Peter Alma – van Stijl naar communisme
Villa Mondriaan in Winterswijk
Piet Mondriaan en Bart van der Leck ontwikkelen een totaal nieuwe kunst
Ontdek met Mondriaan-huis in Amersfoort

© foto’s video en tekst Wilma Lankhorst
© gebruik afbeeldingen met dank aan Museum Dr8888