bauhausmädels:
eerbetoon aan de vrouwelijke pioniers

In dit Bauhaus-jubeljaar brengt Patrick Rössler een eerbetoon aan de bauhaus-meiden. In een mooi uitgevoerd fotoboek én naslagwerk maak je nader kennis met 87 bauhaus mädels. Meer dan 400 portretfoto’s geven een prachtig beeld van deze creatieve en vrije geesten. In lijn met de Bauhaus-gedachte is deze publicatie multifunctioneel. In maar liefst drie talen kun je de introductie en de korte profielschetsen van de bauhaus-meiden lezen.

Dit mooi uitgevoerde boek met (oranje) linnen kaft is een
fijn cadeau voor iedereen die geïnteresseerd is
in de rol van de vrouwen in het Bauhaus.

eerbetoon aan de pioniers

Met de Taschen uitgave bauhausmädels geeft Patrick Rössler de vrouwelijke studenten aan het Bauhaus (1919-1933) een eervol podium.  In zijn bauhaus manifesto schrijft bedenker en oprichter Walter Gropius dat zijn nieuwe opleiding is gericht op gelijke kansen voor mannen en vrouwen.

“Kein Unterschied zwischen schönem und starkem Geslecht.
Absolute Gleichberechtigung, aber auch gleiche Pflichten.
Keine Rücksicht auf Damen, in der Arbeit alle Handwerker.
Die alleinige Beschäftigung mit niedlichen Salonbildchen
als Zeitvertrieb werde ich scharf bekämpfen”.

bron: inaugurele rede, Walter Gropius 6 mei 1919.

Onder de bijna 1400 studenten die zich tussen 1919 en 1932 bij het Bauhaus hebben ingeschreven, waren 462 vrouw. De Bauhaus-studenten werden Bauhäusler genoemd. In 1930 kwam daar het begrip bauhausmädels bij.

bauhausmädels

De beschrijving bauhausmädels werd voor het eerst gebruikt in een artikel in het Duitse blad Die Woche op 4 januari 1930. De kop boven dit verhaal: “Mädchen, wollen etwas lernen” (Meiden willen iets leren). Dat de auteur onbekend is, werpt volgens Rössler het vermoeden op dat het door een vrouw is geschreven. Dit vermoeden wordt onderbouwd door de situatie dat vrouwen in die dagen nog als handels onbekwaam werden gezien en officieel geen betaalde baan buitenshuis mochten hebben. Daarbij speelt het vermoeden dat de inhoud van het betreffende artikel waarschijnlijk minder serieus genomen zou worden als de lezer zou zien dat het door een vrouw is geschreven. Wat de redenen ook zijn, in dit bewuste artikel wordt de term bauhausmädels voor het eerst beschreven. Het begrip zal zijn weg in de kunstwereld vinden als een geuzennaam, een erenaam die de artistieke pioniers met recht verdienen.

100 jaar bauhaus vrouw in stalenbuizen stoel Marcel Breuer (1927) foto ©Erich Consemüller, Weimar.

kenmerken van een bauhausmädel

Je werd niet zo maar een bauhausmädel. Beter gezegd, een opleidingsplaats aan het Bauhaus was niet voor iedere vrouw weggelegd. Een bauhaus-meid is een naoorlogse vrouw, een avant-garde artiest, vol zelfvertrouwen, werkend aan erkenning in o.a. de media. Ze draagt het haar het liefst kort (de zogenaamde Boblijn) en loopt graag in een (korte) broek. Een bauhausmädel streeft naar financiële en artistieke onafhankelijkheid.
Deze meiden zijn niet langer afhankelijk van de goedkeuring van hun partner of vader. Een bauhausmädel werd gezien als rolmodel voor een volledig geëmancipeerde vrouw. Het begrip had zowel een positieve klank als een positieve uitwerking op jonge, vrijdenkende vrouwen.

New women

In Amerika ontstaat eind jaren twintig van de vorige eeuw het begrip new women. Deze term kwamen we ook tegen in het artikel over de vrouwen in de Stijl. Nelly van Doesburg met boblijn, genietend van een sigaret en zelf achter het stuur van een auto, beantwoorde met haar optreden en uiterlijk aan de kenmerken van de new women.

r. Portret van Pétro (Nelly van Doesburg) 1919 ©Theo van Doesburg, Collectie Museum De Lakenhal.

Bauhausmädels 1928 weefatelier in Dessau foto erven Gunta Stölzl

bauhaus-meiden en textiel

Lang is gedacht dat de meerderheid van de vrouwelijke Bauhaus-studenten zich na de verplichte introductiecursus (Vorkurs) inschreven voor de textiel workshops. Anja Baumhoff onderzocht voor haar boek Gleichberechtigung, Duldung oder Ausschluss (2009) de schoolarchieven van de eerste opleiding in Dessau. Als officiële staatsopleiding was de opleiding in Dessau verplicht om een uitgebreide studentenrapportages bij te houden. Van de 462 vrouwelijke studenten die de Vorkurs volgen, gingen er 128 naar de textielworkshop. Dertien mannelijke studenten schreven zich in voor deze richting. 36 van de 462 meiden kozen na de introductiecursus voor de workshop bouwkunde. En dat terwijl Bauhaus-docent Paul Klee zonder schroom verkondigde dat vrouwen niet drie dimensionaal kunnen denken.

Baumhoff rekent ons in haar onderzoek voor dat bijna 28 % van de bauhausmädels verder gingen in de textiel-klas. Daar staat 72 % van de meiden tegenover die koos voor een van de andere studierichtingen zoals bouwkunde, architectuur, fotografie, drukwerk, mozaïeken, boekbinden, pottenbakken, muurschilderen, timmeren glas- en/of houtbewerking.

de vrouwenklas

Het vooroordeel over de Bauhaus-textielmeiden is waarschijnlijk ontstaan als gevolg van de speciale meiden-klas die in 1920 werd ingericht. Vaak wordt beweerd dat deze klas is ontstaan nadat Gropius schrok van het grote en snel toenemende aandeel van vrouwelijke studenten aan zijn opleiding. De enige vrouwelijke docent aan het Bauhaus, Gunta Stölzl geeft ons in Bauhausmädels een andere verklaring:

“Bauhaus-meiden probeerden in het begin alle soorten workshops uit … al snel bleek dat voor sommigen, de harde materialen, de fysiek zwaardere studierichtingen zoals metaalbewerken en muurschilderen niet goed aansloten bij hun lichamelijke bouw. De ziel bleef hongerig! Het moest ambachtelijk zijn! … Wij hebben de vrouwenklas voorgesteld en opgericht. We waren op zoek naar een nieuwe generatie van Bauhaus-schilders ….vol van hoop voor ons onafhankelijke pad”, aldus Stölzl.

87 portretten

En met deze uitspraak van Gunta Stölzl zijn we terug bij het boek van Rössler. Stölzl’s beknopte biografie staat in dit grote naslagwerk. Na de introductie in drie talen van ‘Meiden willen iets leren’ presenteert Rössler ons 87 portretten. Een groot aantal bauhaus-meiden heeft na vertrek aan de Bauhaus-opleiding een andere naam aangenomen. Sommigen kozen een artiesten naam, anderen trouwden en namen de familienaam van hun partner over. In het boek staan ze op chronologische volgorden op basis van hun geboortejaar. Ida Thal (1881 Kronstadt – sterfjaar onbekend) schilder en textielontwerper opent het gala. Met Judit (Helving) Kárász (1912, Szeged en 1977 Budapest) fotograaf, eindigt het bauhaus-bal. In 150 woorden wordt de artistieke ontwikkeling van elk van de 87 bauhausmädels beknopt beschreven. Ook deze profielen zijn in drie talen. Naast de korte verhalen, geven de ruim 400 zwart-wit foto’s in dit boek een prachtig tijdsbeeld.

Kitty van der Mijll Dekker in haar weefatelier in Nunspeet (1935) foto Textielmuseum

Kitty van der Mijll-Dekker

De enige Nederlandse baubaus-meid in deze publicatie is Catharina Louisa van der Mijll Dekker (1908 Yogyakarta – 2004 Nijkerk). Bij het grote publiek is zij beter bekend als Kitty van der Mijll. Kitty is de enige Nederlandse student die met een Bauhaus-diploma de opleiding heeft voltooid. Na het introductiesemester koos zij voor specialisatie in de textiel workshop. Haar hoofddocent in deze studierichting was Gunta Stölzl. Vóór dat Kitty zich inschreef aan het Bauhaus, had ze al een teken- en kunstgeschiedenis opleiding gevolgd in Londen. Dit vulde ze aan met een privé opleiding binnenhuisarchitectuur (1927-1928). Van 1929 tot 1932 studeerde ze aan het Bauhaus, eerst in Weimar, later in Berlijn.

In het Textielmuseum in Tilburg is t/m 3 november 2019 de tentoonstelling Bauhaus& | Modern Textiel in Nederland te zien. (foto boven Josefine Eikenaar).

Mijn ervaringen met bauhausmädels

• Bauhausmädels, is een prachtig uitgevoerd eerbetoon aan sterke vrouwen met een artistieke droom.
  
• Voor slechts € 30 heb je een uniek boek. Een combinatie van 87 portretten en ruim 400 zwart-wit foto’s die een uitgebreid tijdsbeeld geven van eigenzinnige, vrijgevochten, artistieke vrouwen.
•  Bauhausmädels is net als de 1001-vrouwen boeken van Els Kloek een echte aanwinst voor liefhebbers van geschiedenis, kunst en cultuur.
• Bauhausmädels is een bijzonder cadeau voor je geliefde, je geslaagde nicht of vriendin, een jubilerende collega, een gul gebaar voor Sinterklaas, kerst of als eindejaarsgeschenk…. en een heerlijk verwenboek voor jezelf!

bauhausmädel, a tribute to pioneering women artists

auteur         Patrick Rössler
uitgever      Taschen 
omvang      480 pagina’s
uitvoering  gebonden boek met linnen kaft 17 x 24 cm.
ISBN              978-3-8365-6353-6
prijs               € 30

Dit boek is te koop bij de boekhandel en hier online bij de uitgever.

© tekst Wilma Lankhorst
© foto’s met dank aan Taschen, Bauhaus Archive Berlin, erven Gunta Stölz, Textielmuseum Tilburg en Josefine Eikenaar.

foto Bauhaus-wevers © Estate of T. Lux Feininger / Photo© Bauhaus-Archiv, Berlin -Lux Feininger: The weavers on the Bauhaus stairs in Dessau, c. 1927; foto Gunta Stölzl Anonymous: Gunta Stölzl in the studio at the Dessau Bauhaus, 13 March 1927 - Photo © Bauhaus-Archiv, Berlin; foto Bauhausmädels. A Tribute to Pioneering Women Artists, Patrick Rössler.

citaat uit het bauhaus manifesto:

Geen onderscheid tussen het schone en het sterkte geslacht.
Absolute gelijke rechten én plichten.
Geen concessies ten aanzien van de vrouwen, op het gebied van ambachtelijk werk.
Ik zal me sterk verzetten tegen elke vorm van exclusieve vooringenomenheid met schattige kleine salonbeelden als tijdverdrijf”.

bron: inaugurele rede, Walter Gropius 6 mei 1919. (vrije vertaling WL)

• Let bij de bovenstaande vertaling wel even op opmerking die Gropius maakt ten aanzien van de vrouwen.
• Wist je dat vrouwelijk studenten meer lesgeld moesten betalen? Hoe zo gelijke rechten?

meer lezen over Bauhaus?

Uitgeverij Taschen heeft eerder dit jaar het boek The Best of Bauhaus uitgegeven.

Auteur Magdalena Droste neemt je in 400 pagina’s mee in de geschiedenis van het bauhaus.

Eerdere Bauhaus-artikelen verschenen op deze site

100 jaar Bauhaus, dé Duitse Ontwerpschool

Laatste kans bauhaus @nederland – Rotterdam

Gunta Stölzl, Bauhaus-vrouw in Groningen

Binnenkort op dit blog…

Bauhaus& modern textiel in Nederland in het Textielmuseum in Tilburg.

Zin om dit najaar zelf een bauhaus (trein)reis te maken, lees dan hier verder.