Nieuwe Lusten in Moti Breda

Nieuwe lusten is een bijzondere tentoonstelling in het laatste deel van het Jheronimus Bosch-jaar. De grote Jeroen Bosch-tentoonstelling in het Noordbrabants Museum was aanjager voor een groot aantal vervolgexposities. Nationale en internationale artiesten gingen de uitdaging aan. Slave City  van Joep van Lieshout in De Pont (Tilburg) was zo’n voorbeeld, net als ‘Tribute to Jheronimus Bosch in Congo’ van Jan Fabre. Het beroemdste drieluik van Bosch ‘de Tuin der lusten’ was er niet bij in Den Bosch. Om dit werk op een eigentijdse manier in de schijnwerper te plaatsen, gaf het MOTI een aantal Nederlandse videokunstenaars een speciale opdracht: maak met bewegend beeld een nieuwe versie van dit drieluik. Het oorspronkelijke schilderij van Bosch heeft een sterke band met Breda. Vóór het triptiek naar Madrid vertrok was Breda de eerste plaats waar het werk, na voltooiing, te zien was. Nu kun je de moderne versie, ‘de Nieuwe Lusten’ nog tot en met 31 december 2016 zien in het MOTI in Breda.

Sneak preview

 Jheronimus Bosch een groot mysterie

Het MOTI (Museum of the Images) in Breda heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar het drieluik ‘De tuin der lusten’. De bijzondere beeldtaal van Bosch heeft al ruim 500 jaar collega kunstenaars geïnspireerd. Denk maar aan Pieter Breughel de Oude, Jorg Immendorf en Salvador Dali. Het werk van Bosch mag dan wereldberoemd zijn, van de kunstenaar als mens weten we na vijf eeuwen nog altijd relatief weinig. Naast de persoonlijke onbekendheid, weten we ook weinig van de betekenis van zijn kunst. Deze mysteries blijven kunstenaars, schrijvers en wetenschappers ook nu nog steeds bezig houden. Wat was de boodschap van Jeroen Bosch met zijn intrigerende voorstellingen? Het MOTI vroeg jonge, hedendaagse kunstenaars om hun licht te laten schijnen op het culturele erfgoed van de Bosche kunstenaar. Naast de drie zichtbare afbeeldingen van het drieluik staat er ook een afbeelding op de achterkant van het altaarstuk. Om die reden vroeg het MOTI aan vier kunstenaars om hun visie in bewegend beeld met ons te delen. En zo gingen Persijn Broersen & Margit Lukács, Studio Smack, Eelco Brand en Floris van Kaayk aan de slag. Door gebruik te maken van vijftien verschillende, hedendaagse, animatietechnieken is een extra betekenislaag toegevoegd aan dit historische werk. Het eindresultaat hier in Breda vergroot niet alleen de beleving van het oorspronkelijke werk. Het positioneert dit middeleeuwse meesterwerk in de hedendaagse beeldcultuur.

De geboorte van een landschap

Eelco Brand opent de expositie met zijn bijdrage ‘de geboorte van een landschap. Zijn vertrekpunt waren de twee luiken van het gesloten triptiek. Dit zijn de twee minst bekende afbeeldingen van dit drieluik omdat het zich als het ware aan de achterkant van het werk bevind. We zien hier het prille begin van de aarde, die wordt voorgesteld als een bubbel. Onze planeet als een biotoop in de maak op de eerste dag van de schepping. Brand ervaarde de prille bubbel als een soort petrischaal, een glazen schaal die in laboratoria veel wordt gebruikt bij het doen van proeven. De prille bubbel lijkt klaar voor een natuurkundige proef. De transformatie tot aarde. Het eindresultaat van Brand’s zoektocht bestaat uit twee werken: een fysiek werk en een digitaal werk. In het fysieke werk ontdek je de gelaagdheid van de aarde, de bubbel wordt door ontwikkeld in zijn digitale bijdrage.

After Eden

Persijn Broersen & Margit Lukács kregen het linker deel van het draaibare binnenwerk toebedeeld. Bosch geeft hier zijn visie op het hof van Eden. Broersen en Lukács laten zien hoe de mens anno 2016 jaagt op dit stukje aarde Hun 16 minuten durende videofilm is samengesteld uit honderden beeldfragmenten van bekende en minder bekende natuurbeelden uit Hollywood-films. De geselecteerde fragmenten waren nooit te zien in het eindresultaat, toch worden enkele verbindingen naar beroemde films wel duidelijk, als je de tijd neemt om de fragmenten goed te bekijken. De bank voor het video drieluik is een welkom gebaar. Het is echt de moeite waard om de videoreis van Broersen en Lukács helemaal te volgen. Je ziet eerst prachtige natuurbeelden, en ervaart dan steeds meer het conflict dat zich hier afspeelt. Langzaam worden de paradijselijke beelden verstoord door schietende en zagende mensen. We zien hoe de alsmaar groeiende bevolking op onze planeet een steeds sterkere stempel op de natuur drukt. De mensen proberen van alles om de natuur te beteugelen wat uiteindelijk lijkt te resulteren in vernietiging. De camera kijkt steeds vooruit en is steeds opzoek naar nieuwe, ongerepte natuur

Binnenwerk door Studio Smack

De video-uitvoering van het paradijs (middelste deel van het triptiek) is door het team van Studio Smack gemaakt. De beelden blijven me bezig houden. Je raakt niet uitgekeken op dit werk. Ook hier staan banken voor het grote scherm. Dat is heel plezierig want je ziet steeds wat nieuws en je blijft kijken. Nadat ik ruim twintig minuten naar de video had gekeken, ontdekte ik later in de tentoonstelling een kleine filmruimte waarin de ‘making off’ van dit digitale paradijs te zien is. Ik worstel nog steeds met de vraag of het fijner is om deze mini documentaire te bekijken, vóórdat je kennis maakt met het eindresultaat op het grote doek in de expositieruimte of andersom.
In dit werk van Studio Smack wordt de selfie gepresenteerd als symbool van ijdelheid, de fontein in de vorm van een fallus staat voor wellust. De logo-man blijft als een blinde zombie rondjes lopen. Hij symboliseert de zinloze kooplust van de moderne mens en onze hang naar merkartikelen. De aanschaf van veel merkartikelen lijkt de consument anno 2016 de status te geven waarna hij/zij zo verlangd. Maar is dat wel zo?

Het eindigt in de Hel

Het laatste deel, het rechter luik, was de uitdaging Floris Kaayk. Hij wordt door kenners geroemd als een bijzonder talent als het gaat om ‘visual storytelling’. Kaayk gebruikt een groot aantal media en technieken die hij samengevoegd tot één multi-videomediaproduct: een inktzwarte hel met angstaanjagende geluiden. Dit ervaar ik als het meest heftige deel van de tentoonstelling en eerlijk gezegd heb ik niet veel zin om in de donkere ruimte lang naar deze zwarte wereldbeelden te kijken. De hel is niet mijn ding ik ga voor het licht en blijf graag zoeken naar positieve dingen op aarde.

Na de hel van Kaayk, stap je opeens een grote voorraadruimte in. Hier zie je allemaal dozen met afbeeldingen en namen van ‘producten’ die je eerder in videoproducties kon zien. Het komt op mij over alsof onze online kooplust, koopwoede, hier op een ludieke manier in beeld wordt gebracht. En dan ontdek ik de kleine filmruimte waarin de ‘making off’ van het digitale paradijs van Studio Smack wordt vertoond.

Nieuwe lusten is nog tot en met 31 december 2016 te zien in Museum MOTI in Breda.
Gelijktijdig met deze expositie kun je een serie kijkdozen bekijken waarin het werk en leven van een andere Brabantse schilder centraal staat; de mini’s van Vincent van Gogh.

In de museumwinkel van het MOTI kun je het boek ‘Nieuwe lusten’ kopen. Hierin beschrijven 22 Nederlandse schrijvers hun reactie op 21 onderdelen van het grote drieluik ‘De Tuin der Lusten’. Hans Maarten van de Brink verzorgt de introductie op het wereldberoemde triptiek. Daarna staat bij iedere bijdrage aangegeven over welke fragment uit het schilderij het gaat.

© foto’s, video en tekst Wilma Lankhorst
Met dank aan Museum MOTI en de betreffende kunstenaars voor het gebruik van het gekozen beeldmateriaal.

Tip
Altijd al een Jheronimus Bosch willen zien, maar de jubileum tentoonstelling helaas gemist? Breng dan eens een bezoek aan het Jheronimus Bosch Art Centre in Den Bosch. Hier zijn al zijn werken te zien. Omdat het kopieën zijn, mag je hier naar harte lust fotograferen en zelf aan de drieluiken draaien.