Migratie in de kunst @Stedelijk
Onder de titel ‘Ik ben een geboren buitenlander’ neemt het team van het Stedelijk Museum je mee in hun collectie. Onder de 90.000 objecten die het museum rijk is, is er een groot aantal met een link naar migratie. Dat mensen reizen en hun land verlaten is van alle tijden. Het Stedelijk laat zien hoe kunstenaars zich hebben laten inspireren door dit onderwerp. Deze expositie is onderdeel van een groter project: Migratie in de kunst. Volgende week deel 2 met The Crossings van Carlos Motta.
Tweeluik Migratie in de kunst – Deel 1
De in ‘Ik ben een geboren buitenlander’ tentoongestelde werken variëren van foto’s van de Nederlandse migranten die rond 1900 arriveerden op Ellis Island (New York) en Surinaamse Nederlanders die zich in de jaren ’70 vestigden in de Bijlmer, tot meer actuele beelden van vluchtelingen aan de Zuid-Spaanse kust
Multiculturele samenleving
Wist je dat minimaal één op de vijf Nederlanders een ander geboorteland heeft dan ons land? Op ruim 17 miljoen inwoners zijn dat meer dan 3,7 miljoen medelanders die ouders hebben uit een ander land. De februari 2017 rapportage van het CBS kopt: ‘Migratie blijft bepalend voor de bevolkingsgroei’. Mensen verlaten hun geboorteland om verschillende redenen. Voor de een is het de ware liefde, anderen zijn op zoek naar (betere) arbeidskansen, of ze ondervinden gevaar in eigen land vanwege hun geloofsovertuiging, hun geaardheid of een oorlog.
Migratie is niet nieuw, zolang er mensen zijn, trekken ze over de aardbol. De eerste mensen waren nomaden. Later bouwden we steden en gingen we actief op zoek naar nieuwe werelddelen. Al deze veranderingen bepalen mede het beeld en de samenstelling van de steden van toen en de leefomgeving van nu.
Migratie in de kunst
Ons voedsel, is een van de meeste bekende voorbeelden van migratie-invloeden. Maar ook kleding en muziek zijn in het oog én oor springende aspecten van onze multiculturele samenleving. Kunstenaars nemen ons mee in hun wereld, of attenderen ons op hun speciale manier op maatschappelijke ontwikkelingen of vraagstukken. We zagen dat dit jaar op de Documenta#14 in Kassel en op de 57ste Biënnale in Venetië. Gelukkig hoef je niet ver te reizen om spraakmakende voorbeelden van migratie in de kunst te ontdekken. De tentoonstelling kent drie hoofdlijnen: 1. je ziet werk van kunstenaars die zelf migrant zijn, 2. er zijn fotoseries van fotografen die de realiteiten van het reizen van de ene na de andere plek hebben gedocumenteerd en 3. kunstenaars die het begrip migratie als concept benaderen. Hierbij kun je o.a. denken aan de migratie van grondstoffen, van mineralen en het ‘kopiëren’ van etnografische iconen en symbolen. Hieronder neem ik je per categorie mee naar een sprekend voorbeeld.
Drie generaties Surinaamse kunstenaars
In zaal 10 zijn verschillende werken van drie generaties Surinaamse kunstenaars bij elkaar gebracht: Ed Hart (Paramaribo 1936), Remy Jungerman (Moengo 1959) en Gilion Grantsaan (Paramaribo 1968). De meest verrassende vondst uit de eigen collectie was voor conservator Leonie Coelwij, het kleine olieverfschilderij van de nu 80 jarige artiest Ed Hart. het werk dat hier hangt heet The song of the Great Falls. Hart heeft dit werk in 1971 gemaakt, hij woonde toen net een jaar in ons land. Hij werd geïnspireerd door het protestgedicht ‘Zing voor mij Oh Wonotobo’ van zijn landgenoot John H. Muller. De dichter beschrijft de slavernij en vertelt over ‘de hete haat van de superieure macht’. en ‘het vervloekte transport naar twee-malaria-ogen’. Op Hart zijn werk zie je het eerste slavenschip dat uit Afrika naar Suriname voer. Maar je ziet ook cacao en suikerrietplantages en de blanke plantage-eigenaar die zich vergrijpt aan een tot slaaf gemaakte vrouw. In licht grijze tinten schilderde Hart de president van Suriname Jopie Pegel (1963-1969) op dit doek.
Ter voorbereiding op deze expositie heeft conservator Leontine Coelewij, Ed Hart in Amsterdam opgezocht. Hart was totaal vergeten dat het Stedelijk dit werk had aangekocht. Toen hij het terugzag, kwamen de verhalen los.
De grote blikvanger in deze hoekzaal is de installatie van Remy Jungerman (Moengo, 1959). Tegen de muur staat een strijkplank met daarop een grote platte kikker (pad) met munten op zijn lijf. Op de grond ligt een wit kanten kleed met daarop een collage bestaande uit zwarte parapluis, een paar witte handschoen, een zeepbakje, een revolver en weer die plat gewalste zwarte padden. Er hangt een lege vogelkooi, een crème wit, kanten jurkje en drie kralen gordijnen.
Jungerman gebruikt in zijn werk een platgetreden pad als metafoor voor iets of iemand die vrijwillig uit zijn natuurlijke woonomgeving stapt. Hij weet dat die stap een risico in houd: je kunt platgetreden worden, maar je kunt ook ontsnappen.
Godenzonen
Het meest schokkende werk in deze ruimte, vind ik de bewerkte foto van Gilion Grantsaan (Paramaribo 1968). Op afstand lijkt het er op dat je naar een foto kijkt met daarop twee leuke kleine knulletjes (Godenzonen 1997). De een draagt een rood-wit (Ajax) voetbal shirt. Iets wat ik ook vaak zag in Zuid-Afrika. Als je dichterbij komt, zie je dat het shirt bestaat uit tientallen spijkers die in de tere kinderlijfjes zijn geslagen. Het tweede jongetje heeft een half ‘bespijkerd’ shirt aan dat aan een harnas doet denken. Grantsaan is niet anti-voetbal maar hij geeft aan dat je als zwarte jongen tegenwoordig goed moet zijn in sport. Dat is niet zijn persoonlijke mening, maar de maatschappij heeft ons zo verwrongen dat het lijkt dat we alleen nog maar in de sport mogen uitblinken. Op andere plekken in de maatschappij komen we niet aan bod. Het werk Godenzonen is een aandachtspunt waarmee Grantsaan de gedachtewereld van Suriname wil uitdragen, hun kijk op de wereld en hun manier van leven.
“Deze wereld zie je niet in de media en als dat wel het geval is, dan wordt die niet diep genoeg, niet genuanceerd genoeg weer gegeven”, aldus Grantsaan
in een interview in het NRC (15.3.1997)
Amerisa gevolgd door fotograaf @Rineke Dijkstra coll. Stedelijk.
Amerisa door de lens van Rineke Dijkstra
In de serie fotografie, hangen er naast verschillende grote strandfoto’s van Barbara Vissers (1966) ingetogen portretten van Rineke Dijkstra. Hier maak je kennis met asielzoekster Almerisa. Dijkstra en Almerisa hebben elkaar voor het eerst ontmoet in 1994. Ze verbleef toen als jong Bosnisch meisje in een vluchtelingenopvang in Leiden. Zoals we gewend zijn van Dijkstra volgt ze haar ‘gasten’ (als het kan) een aantal jaren. Ze legt verschillende stadia in hun leven fotografisch vast en laat ons zien wat er met de man of vrouw in kwestie is gebeurd. Op de eerste foto zie je Almerisa als klein meisje op een stoel, haar beentjes bungelen een heel stuk boven de grond. Op de laatste, de elfde foto, zit ze op een stoel met een baby in haar armen.
Beeld en Beeldvorming
Een echte nadenker is het werk Young Men van Marlene Dumas. Deze kunstenares is in 1953 in Kaapstad (Zuid-Afrika) geboren en woont en werkt sinds 1976 in Amsterdam. In de serie die je hier ziet, onderzoekt Dumas de relatie tussen beeld en beeldvorming. Je ziet twaalf portretten van jongemannen met een Noord-Afrikaans uiterlijk. Ze begon aan dit project na de aanslag op de Twin Towers in New York op 11 september 2001. Tussen 2003 en 2006 heeft zij met Oost-Indische inkt deze twaalf portretten gemaakt.
Na de aanslagen in New York ervoer Dumas, dat in ons land de berichtgeving over migranten steeds harder en feller werd. Mede hierdoor kon een Arabisch uiterlijk heel gemakkelijk het gevoel oproepen van gevaar, religieus extremisme en/of raciale spanningen. Met deze serie portretten geeft Dumas indirect commentaar op onzekerheden en stereotypen in de Nederlandse samenleving. Kijkend naar deze portretten komen vraag op als: Wie is hier de vluchteling, wie de vrijheidsstrijder en wie is (eventueel) de zelfmoordterrorist?
Dutch Wax
De laatste tijd vlamt de discussie over ons koloniale verleden weer op. Dit is niet alleen een nationaal gebeuren, we zien het ook in andere werelddelen zoals de moderne beeldenstorm in Amerika. De collectie van het Stedelijk bevat ook werk van kunstenaars die onderzoek doen naar de relatie tussen migratie en het Nederlandse koloniale verleden. Wendelien van Oldenborgh vertelt in de video La Javanaise het verhaal van ‘Dutch wax’. We zien hoe de Nederlanders zich de traditionele batiktechniek willen toe-eigenen. Onder het mom van betere betaalbare batikkleden voor alle inwoners van Indonesië, adviseerde Fredrik Fenter van Vlissingen zijn neef Pieter om in zijn nieuw geopende textieldrukkerij (1864)in Helmond batikstoffen te gaan maken. In Indonesië sloegen de gedrukte stoffen uit Helmond niet echt aan maar er kwam later een tweede kans op der Afrikaanse markt. O.a. in Nigeria zijn de Vlisco stoffen anno 2017 nog steeds heel populair. Naast de video van Van Oldenborgh hangen hier enkele kleurrijke ‘Guarenteed Dutch Wax’ prints van Michiel Schuurman.
De tentoonstelling ‘Ik ben een geboren buitenlander’ is tot en met 3 juni 2018 te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Als je dit najaar nog gaat, kun je tot en met 15 oktober 2017 nog de boeiende fototentoonstelling van de Zuid-Afrikaanse kunstenaar Zanele Muholi nog te zien. En dat allemaal met één entreebewijs, of zelfs gratis met de Museumkaart.
uit de serie Bester Mayotte (2015) ©Zanele Muholi
Wordt vervolgd ….
Volgende week Deel 2 met The Crossings van Carlos Motta
*LHBTQI staat voor Lesbisch, Homoseksueel, Biseksueel, Transgender, Queer en Interseksueel.
@ foto’s, video en tekst Wilma Lankhorst @ gebruik van de afbeeldingen met dank aan het Stedelijk Museum en de verschillende kunstenaren.
Andere exposities in het land met hetzelfde thema
A Global Table in De Hallen in Haarlem
A Global Table in het Frans Hals Museum in Haarlem