Wie was Karel de Grote? 

Oktober is de maand van de geschiedenis. Daarom volgen we de komende vier weken de sporen van Karel de Grote. We herdenken dit jaar hij 1200 geleden op 28 januari 814 in Aken is overleden. Op allerlei locaties in Europa wordt hij dit jaar herdacht. Zo heeft Nijmegen een Karel de Grote ‘look- a-like’, die optreedt bij speciale herdenkingen.

Vóór we verschillende plaatsen bezoeken, gaan we eerst op zoek naar het verhaal achter de man. Wie was Karel de Grote en wat heeft hij voor Europa betekend? Deze post heeft het karakter van een beknopte geschiedenisles en dient als inleiding op de verschillede locaties die wij hierna in Nederland en Duitsland bezoeken. Vandaag deel 1 van de kennismaking, volgende week deel 2 en daarna gaan we naar Ingelheim, Aken en tot slot richten we ons op dé  Karelstad van Nederland: Nijmegen. 

Mysterie over geboortejaar

Karel de Grote is in 742? 747? 748? in Ingelheim ? geboren. Ik gebruik hier bewust het ? omdat zowel het jaar als de plaats niet vastliggen. Er zijn meerdere locaties die aansprak maken op het feit dat zij dé geboorteplaats van Karel zijn. Ook over zijn geboortejaar bestaan verschillende lezingen gebaseerd op verschillende tellingen. Zo wordt in de ‘Kroniek van de mensheid’ (uitgave Elsevier) het jaar 742 genoemd net als bij de DOM-schatten in Aken en als in het Duitse Ingelheim. De Europese organisatie van het internationale Karel de Grote jaar vertrekt vanuit jaar 748. Een beetje mysterie past wel bij een legendarische figuur van dit formaat. Hoe het ook zij, Karel was oudste zoon van Pepijn III (Pepijn de Korte) en Bertrada van Laon. Hij kreeg in 751 een broer Karloman.

Karel en Karloman

Vader Pepijn was een machtig man en alleenheerser van het toenmalige Frankische Rijk. In 754 benoemt Paus Stefanus II zowel Pepijn III als Karel en Karloman II in Saint-Denis tot ‘Patricius Romanorum’, beschermheren van de kerk. Door deze benoeming breekt Rome definitief met Byzantium en krijgt het Koningschap van de Franken er een nieuwe dimensie bij. Karel en Karloman zijn als broers niet altijd vier handen op één buik. Nadat hun vader in768 overlijdt, krijgen zij samen de leiding over het grote Frankische Rijk dat nu wordt opgesplitst in het westelijke en oostelijk deel. Om het westelijke deel (Aquitanië) regeert Karel in het oostelijke deel heeft Karloman de leiding over de gebieden rondom de Bourgogne, enkele reststukjes van Aquitianië en heeft hij het indirecte gezag over Beieren. Als in 769 hertog Hunold van Aquitanië zich los wil maken van de Karolingers, wacht Karel tevergeefs op de hulp van zijn broer. In 770 schiet moeder Bertrada te hulp en probeert ze een verzoening tot stand tussen haar beide zonen.

Stinkende lepralijders
In die dagen lag Rome menigmaal overhoop met de Longobarden. De Longobardische koning Desiderius werd door de toenmalige Paus Stefanus ervaren als ‘stinkende lepralijders’. Onder druk van de Frankische adel gaf Karel in eerste instantie de voorkeur aan een verbond met de Longobarden, boven een verbintenis met Rome. Karel’s moeder zag wel wat in een huwelijk tussen Karel en de dochter van Desiderius. De vorst van de Longobarden stemt met Bertrada’s voorstel in. Karel verstoot op aandringen van zijn moeder, zijn eerste vrouw, de moeder van zijn eerst geboren zoon Pepijn. Paus Stefanus wilde liever niet dat het bloed van zijn ‘zuivere’ Patricius zich zou mengen met nazaten van de Longobarden. Uiteindelijk beslist Karel, op basis persoonlijke en politieke redenen eenzijdig om het huwelijk met Desiderius’ dochter na drie jaar te ontbinden. Dit besluit wil niet zeggen dat hij altijd vriendjes was met de Paus en zijn opvolgers. Karel had voor zijn grote Frankische Rijk de steun van de Kerk nodig, vooral op het gebied van de bestuurlijke organisatie. Deze steun werd nog belangrijker na de (onverwachte) dood van zijn broer in december 771, drie jaar nadat ze samen aan de macht waren gekomen. De weduwe van Karloman, vlucht met haar kinderen naar Italië en zoekt steun bij Desiderius. Na het overlijden van Karloman treedt Karel volledig in de voetsporen van zijn vader en wordt op zijn beurt alleenheerser in het grote Frankische Rijk.

Karel koning van de Longobarden
Als in 774 de Franken de Italiaanse stad Pavia, na een beleg van negen maanden, veroveren op de Longobarden wordt koning Desiderius met vrouw en dochter gevangen genomen en verbannen naar een klooster buiten Italië. Karel roept zichzelf in Pavia uit tot de nieuwe koning van de Longobarden. Tijdens het beleg van Pavia wordt het weerbarstige Verona gedwongen de strijd tegen de Franken op te geven. Na de val van Verona vlucht de zoon van Desiderius naar Constantinopel.

In 781 sluiten Karel en Paus Adrianus een overeenkomst met de Byzantijnse keizerin Irene. Hierbij doet zij afstand van alle aanspraken op de soevereiniteit van de Kerkelijke Staat.
Ondertussen heeft Karel in Parijs opdracht gegeven voor de bouw van de abdijkerk van Saint-Denis. Deze wordt in 776 voltooid. Karel is een reizende én vechtende vorst die in 777 Pasen viert  in zijn nieuwe palts in Nijmegen. Hierna reist hij door naar het Duitse Paderborn waar de Saksen hem parten spelen. De Saksische leider Widukind wordt een nachtmerrie voor de oorlogslustige Karel.

Karel in Nijmegen

In 777 bracht Karel voor de eerste maal een bezoek aan Nijmegen. Op de resten van Romeinse bouwwerken liet hij een nieuw onderkomen bouwen. De palts in Nijmegen is net als het Duitse Ingelheim in Duitsland een locatie waartoe Karel zelf de opdracht geeft. Op vele andere plaatsen zoals in Aken bouwde hij verder aan een bestaande vesting van zijn vader.

De palts in Nijmegen kreeg later de naam ‘het Valkhof’ omdat hier de valken van het hof verbleven. In 777 vierde Karel met zijn gezelschap Pasen in Nijmegen. Karel heeft een grote voorliefde voor valken en reigers. Deze vogels komen we op vele afbeeldingen van hem tegen. Door zijn aanwezigheid en de bouw van de palts krijgt Nijmegen de naam ‘Karelstad’.

Volgende week deel 2 van de kennismaking met Karel de Grote … Verrassing in de kerstnacht

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst