Jarige Hermitage Amsterdam
opent De Schatkamer!
Heb je er ooit van gedroomd een Schatkamer in te lopen? Tijdens de Museumweek ligt er een hele kostbare kunstschat verborgen aan de Amstel in Amsterdam. In deze éénmalige schatkamer zijn 200 meesterwerken te zien uit 25.000 jaar kunstgeschiedenis. De ‘geheime toegangscode’ voor de entree kun je krijgen bij de receptie van de Hermitage Amsterdam. De code is nog geldig tot en met 25 augustus 2019.
Hermitage Amsterdam viert 10e verjaardag
De Hermitage in Amsterdam biedt ons al weer 10 jaar het mooiste van de kunstcollectie van de Hermitage uit St. Petersburg. Sinds de opening in 2009 hebben we al van 16 top tentoonstellingen kunnen genieten. Dit jubileumjaar grijpt het team aan om ons te trakteren op twee bijzondere tentoonstellingen. Het feest begint met een kijkje in De Schatkamer! (t/m 25 augustus) en krijgt een fonkelende climax in de expositie Juwelen! (14 september 2019 – 15 maart 2020).
Hermitage in St.Petersburg staat letterlijk op de grens van Oost en West.
Dat zie je terug in de uitgebreide verzamelingen.
Hierin zijn stijlkenmerken en onderlinge invloeden van overal te vinden.
Hoe ziet De Schatkamer er uit?
Ja, ga er maar aan staan: een selectie maken uit een kleine drie miljoen museumstukken in een tijdsspanne van 25.000 jaar. Intensief graven in archieven, uren, nee maanden speuren door de gangen van de verschillende depots. Het resultaat: en uniek gevulde Schatkamer waarin alle vondsten ons in twee delen worden aangeboden.
De Venus van Kostjonki (afbeelding links) verwelkomt je aan het begin van de kunstkamers. Het kleine kalkstenenbeeld maakt diepe indruk op me. Ik sta oog in oog met een product van een eeuwenoude beschaving: 23.000 vóór Christus. Je zou haar het ‘zusje’ kunnen noemen van de Venus van Willendorf. Ook dit vruchtbaarheidsbeeldje is bijna 25.000 jaar oud.
Na dit welkom, loop je het eerste deel van de expositie binnen. Hier worden allerlei kunstwerken uit verschillende tijden met elkaar geconfronteerd. Deel twee begint op de volgende verdieping. Dit is een culturele zwerftocht door een geselecteerd aantal afdelingen van de beroemde Hermitage in St. Petersburg.
Kunstgeschiedenis gaat niet over echt of onecht, oorspronkelijk of
reproducerend, maar over verhalen en betekenissen achter de voorwerpen.
Kijk en vergelijk in deel een
Terugkijkend vind ik dit deel het allerleukste stuk van De Schatkamer!. Wat zie je hier: Allerlei combinaties van kunstwerken die op het eerste oog niets met elkaar te maken (lijken te) hebben. Luisterend naar de audiotour, ontdekt hier speelse en spannende confrontaties tussen kunstwerken. Opeens zie je overeenkomsten en dan weer verschillen. De kunstwerken die hier naast elkaar hangen/staan komen vaak uit totaal verschillende periodes. Het is maar de vraag of de kunstenaar(s) op de hoogte van elkaars werk. De verrassing zijn groot. De verbinding tussen de twee werken ligt vaak in een onderwerp, een voorwerp of een genre. De audiotour, ingesproken door museumdirecteur Cathelijne Broers, geeft leuke en humorvolle tips. Neem de tijd, zet je ogen open en kijk met een open blik wat de samenstellers van de schatkamer hier voor je in petto hebben.
Er is niet één kunstgeschiedenis. Iedere cultuur, iedere tijd,
zelfs iedere kunsthistoricus schrijft zijn eigen kunstgeschiedenis.
Soms zijn er wat je ‘blinde vlekken’ zou kunnen noemen.
Zwaan kleef aan
Bij binnenkomst wordt mijn blik direct geraakt door twee zwanen. Net vóór ik het museum in liep, zag ik een hele grote witte zwaan zittend op de Amstelkade. Om het edele dier niet te storen heb ik er geen foto van gemaakt. Kijkend naar de zwaan van Jan Fabre in deze zaal, heb ik daar nu spijt van. De Zwaan van Fabre is een installatie uit 2016 en laat ons Dwaasheid staand op de Dood zien. Er naast ligt een vilten zwaan uit de opgravingen van de Siberische Pazyryk-cultuur. Dit dier is gemaakt in de derde eeuw voor Christus. Deze antieke zwaan was ooit een decoractiestuk op de praalwagen van het stamhoofd uit de Pazyryk-cultuur. Van Cathelijne leer ik ook nog dat zij verwant waren aan de Scythen.
Panters & leeuwen
Van de zwanen loop ik door naar de gouden panters. Wat een macht stralen die dieren hier uit. Er hangt een plaquette van massief goud waarop een panter is afgebeeld die op zijn zij ligt. Deze Siberische panter is in de zevende eeuw gemaakt. Er naast staat een grote Russische pronkvaas uit 1802. Deze vaas is van rode jaspis gemaakt en heeft vergulde bronzen panters als handvatten. De leeuwen ontdek ik in de bronzen wierookbrander uit Iran (11e eeuw). Als ik naar de bronzen waterkan (13e of 14e– eeuw) kijk, die er naast staat, zou je bijna denken dat de Duitse kunstenaar van dit werk de Iraanse wierook brander zelf heeft gezien. Zou dat kunnen? Misschien wel tijdens de Kruistochten waarin naast ridders ook ambachtslieden meegingen.
Tijd voor een ontbijtje!
De variaties in de hier getoonde kunstcollectie-confrontaties is groot: van ceremoniële vazen tot jachtscenes, van moeders tot koningsportretten van de natte stijl tot gebroken schoonheid, van drakendoders tot strijdrossen, van vrouwen tot mecenas, van zelfbewuste naaktheid tot staatsieportretten en van ontbijtjes tot theeserviezen. Cathelijne leidt je door dit woud van artistieke verwachtingen. Ik sta even stil bij een ontbijtscene met mannen (1617) van de Spaanse schilder Diego Vélazquez (1599-1660). Dit werk gaat de dialoog aan met de Maaltijd te Emmaüs (1600) van de Italiaanse meester Jacopo Chimenti (1551-1640). Kijk eens goed naar de kleding van de mannen die op beide schilderijen rechts staat afgebeeld. Het lijkt er op dat ze dezelfde kleding dragen.
Nog even één kopje thee
In een vitrine ontdek ik twee theeserviezen. Het ene is van de Russische Tsarenfamilie de Romanovs. In 1862 hebben ze een portrettenservies laten maken in de Keizerlijke Porseleinfabriek van St. Petersburg. Op de borden en kopjes ontdek je allerlei leden van de familie. Er naast staat een veel moderner, ogend servies. Een abstract servies, voor de echte kenners een zogenaamd suprematistisch servies gemaakt in 1932. Er zit dus maar 50 jaar tussen de productie van deze twee serviezen, maar het verschil lijkt eeuwen groter. Hier kun je zien hoe de wereld aan het vroege begin van de twintigste eeuw, heel snel aan het veranderen was. Niet de keizerlijke families bepalen nog langer de (goede) smaak. Die rol is dan al overgenomen door de (gegoede) burgers.
Vooruit nog eentje dan….
Voor ik je mee neem naar deel twee van de expositie nog één confrontatie: dit keer tussen de Egyptische koning Amenemhet III en de Russische Tsarina Catharina de Grote. Hier staan twee beelden van vorsten. Voor een officieel portret werden ze vaak op hun mooist en krachtigst afgebeeld. De farao (19e eeuw voor Christus) zit hier fier en waardig op zijn zetel en heeft de nemes-kroon op zijn hoofd. Links van hem staat het marneren borstbeeld (1773) van Catharina de Grote. Het is gemaakt door de Franse beeldbouwer Jean-Antoine Houdon (1741-1828). Catharine eiste van de beeldhouwer dat ze worden afgebeeld zo als ze werkelijk was. Ze wilde geen oneigenlijke verfraaiingen zien. Wat je hier wel ziet is een krachtige vrouw met een diadeem aan een ketting van de Sint Andreas-Orde, de Eerstgeroepene.
Lichtpuntje
In dit deel ontdek ik helaas geen werk van vrouwelijke kunstenaars. Maar als ik om hoog kijk zie ik een lichtpuntje: Op het plafond van deze grote zaal is het lichtkunstwerk Secret Garden te zien uit de serie Light Art Projection van Teresa Mar.
Deze lichtkunstenaar is een goede bekende van het museum. In 2013 maakte ze de lichtprojectie Reflections voor de voorgevel van de Hermitage Amsterdam in het kader van het Amsterdam Light Festival (ALF). In 2017 maakte ze voor het ALF de installatie ARCO
Zwerven door de kabinetten van de Hermitage
In 1982 heb ik de Hermitage in St. Petersburg (toen nog Leningrad) voor het eerst bezocht. In 1985 mocht ik op herhaling en begin jaren negentig mocht ik een museale hattrick achter mijn naam zetten. Op de tweede verdieping van De Schatkamer komen allerlei herinneringen weer boven. Het uitzonderlijke van de kunstcollectie van de Hermitage is dat het een vorm van encyclopedisch museum van wereldkunst is. Er is bijna geen ander museum ter wereld die zo’n uitgebreide en veelzijdige collectie heeft.
Kunst-hoppen
In deel twee van de tentoonstelling spring je als bezoeker als het ware van de ene periode in de kunstgeschiedenis naar de andere. Net als bij eilandhoppen, hop je hier van de ene cultuur en kunstvorm naar de andere bestemming. Er is geen chronologische volgorde te bekennen: Siberische kunst wordt afgewisseld met Griekse en Romeinse kunst. Na een kabinet met West-Europese kunst ontdek je Oriëntaalse kunst en Russische kunst. Harnassen en oude boeken wisselen af met hedendaagse (21ste -eeuwse) en met toegepast kunst.
In elk kabinet ontdek je een ander topstuk, zoals de Madonna van Rogier van der Weyden, portretten van Moroni, een marneren buste van Bernini. Maar ook werken van Rembrandt, Dürer, Caspar David Frierich en Zurbaran stralen in dit deel van De Schatkamer!.
L. Rembrandt van Rijn, tekening coll. Hermitage St. Petersburg
Het bureau van Catharina
Het grote, museale bureau waar ik nu voorsta is van Catharina de Grote. Ze gaf hiervoor David Röntgen de opdracht. Het werd zijn meesterwerk. Overal zie ik sleutelgaten en op de video zie ik dat het bureau vol zit met geheime laadjes, vakjes en knopjes. Het meest verrassende vind ik dat het ook een speeldoos is. Dat Catharina zeer in haar nopjes was met haar unieke bureau, blijkt wel uit de prijs die ze er voor heeft betaald: 25.000 Roebel. Omgerekend naar de koers anno 2019 is dat ruim 33,8 miljoen Euro. Als extraatje kreeg de meubelmaker en nog een gouden tabaksdoos bij.
The Fairy Doll van Rineke Dijkstra
De tienjarige balletdanseres Marianna, oefent in deze video voor het ballet Die Puppenfee (de poppen fee) van choreograaf Joseph Bayer (1888). Marianne repeteert hiervoor zeer intensief in een roze balletstudio in St. Petersburg. Rineke Dijkstra vertelde me vorig jaar (in De Pont in Tilburg) dat zij toentertijd voor een ander project in Rusland was. Ze hoorde steeds vlagen muziek en ging op zoek naar de oorsprong. Een ontmoeting met Marianna was het gevolg. In deze video onderzoekt Dijkstra thema’s als ambitie, verwachtingen, zelfbeheersing en worsteling. Aan deze elementen voegt Rineke Dijkstra het element ‘externe controle’ toe. Buitenbeeld geeft de balletlerares Marianne steeds dwingende instructies. Er staat een bank voor het scherm, ga heerlijk zitten en neem de tijd.
De Schatkamer! Meesterwerken uit de Hermitage
Jubileumtentoonstelling #1
Fonkelende reis door 25.000 jaar kunstgeschiedenis. Te zien t/m 25 augustus 2019
Wordt vervolgd…!
De Schatkamer! Juwelen uit de Hermitage
Jubileumtentoonstelling #2
Een schatkist vol juwelen. Te zien van 14 september 2019 t/m 15 maart 2020
Hier kun je alvast iets lezen over Juwelen?
Neem hier een kijkje in de Hermitage in St. Petersburg
Toekomst van de Hermitage-projecten
In de laatste gang krijg je een indruk van de toekomstplannen van de Hermitage St. Petersburg . Dit museum is gebouwd door Nicolaas I, kleinzoon van Catharina de Grote. Nadat in 2009 de eerste kunstsatelliet in Amsterdam werd geopend, volgden er meer. Zowel binnen Rusland als er buiten kun je de Hermitage collectie op meerdere plaatsen zien. Later dit jaar wordt de opening verwacht van De Hermitage Barcelona. Net als de Hermitage Amsterdam begint nu ook het moedermuseum met een eigen Outsider Art Project.
Als je nu naar St. Petersburg afreist, biedt de Hermitage je daar nog meer kunst in zowel nieuwe gebouwen en oude paleizen. Wat dacht je van het Mensjikov-paleis, Het Winterpaleis van Peter de Grote, het Museum van de Keizerlijke Porseleinfabrieken, de Kleine Hermitage uit 1764 (met de privé collectie van Catharina de Grote) het Generale Stafgebouw en het Nieuwe Depot in Staraja Derevnja?
© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst © gebruik van de afbeeldingen met dank aan Hermitage St.Petersburg, Hermitage Amsterdam en de foto’s van de expositie fotograaf @Evert Elzinga.