Giacometti & Chadwick → FACING FEAR

Dit is mijn derde ontmoeting met het werk van Alberto Giacometti in de hoofdrol. De eerste kennismaking was een solo-expositie in een prachtig sfeervolle kapel in Florence in 2007. In Münster (2015-2016) werd de relatie tussen Giacometti en Picasso belicht. En nu zijn beelden en tekeningen van hem in Museum de Fundatie Zwolle te zien. Hier worden de sculpturen van Alberto Giacometti voor het eerst nadrukkelijk samengebracht met die van collega beeldhouwer Lynn Chadwick. Beide artiesten reageerden, ieder op hun manier, op de angst van de mensen tijdens de jaren van de Koude Oorlog.

 

In Facing Fear ontdek je hoe beide kunstenaars, vorm geven aan de fundamentele angst die het dagelijks leven in Europa in de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw in haar greep heeft. Europa is in die dagen in de ban van een dreigende (wereldwijde) nucleaire ontwrichting. Hiermee samen hangt het idee van de eindtijd van de menselijke beschaving.

De rauwe realiteit van de Koude Oorlog

Om het werk van kunstenaars beter te begrijpen, is het goed om te weten wat er in de wereld om hen heen speelde. Zowel Alberto Giacometti (1901-1966) en de dertien jaar jongere Lynn Chadwick (1914-2003) reageerden op de angst tijdens de Koude Oorlog. Met hun sculpturen gaven ze allebei, op hun eigen manier, uiting aan een ontluisterend beeld van de angst van de mensen in Europa. Giacometti en Chadwick snijden definitief de band door met het vooroorlogse gevoel van romantiek en schoonheid in de beeldhouwkunst. Als je naar de sculpturen in Zwolle kijkt, sta je met beide benen in de rauwe realiteit van de jaren 50 en 60.

Zoektocht naar het oerbeeld

In zijn zoektocht naar het hoe, brengt Giacometti de mens terug tot zij meest kernachtige verschijning: naakt en zonder opsmuk. De weg van Lynn Chadwick leidt naar het krachtige oerbeeld van mens en dier.
Het werk van Alberto Giacometti en Lynn Chadwick komt voor het eerst bij elkaar op de Biënnale van Venetië in 1956. Beiden zijn genomineerd voor de Grand Prix of Sculpture. De jonge Brit, pas zes jaar kunstenaar, wint het van de zeer ervaren Zwitser. In 1962 is de eer alsnog aan Giacometti. Of die twee elkaar ook persoonlijk hebben ontmoet, is niet bekend.

   

l. hoofd (detail Jubileum II (1983) Chadwick en r. hoofd (detail Lopende Man (1960) Giacometti.

Alberto Giacometti

De wieg van Giacometti stond in een Zwitsers kunstenaars gezin. In 1922 verhuist hij naar Parijs, waar hij de rest van zijn leven blijft wonen en werken. Hij vindt onderdak in een kleine ruimte, het is bedoeld als een tijdelijk verblijf. Maar Alberto blijft er tot aan zijn dood. Ook zijn broer Diego is hier vaak. Hij is Alberto’s meest gebruikte model.

Giacometti is een veelzijdig kunstenaar, hij is schilder, graficus én beeldhouwer. Eén van zijn leermeesters op de Grande Chaumière Academy is Émile-Antoine Bourdelle (1861-1929) Hierna ontdekt hij het modernisme en de kunst van Afrika en Oceanië. De zoektocht van Europese kunstenaars naar zogenaamde primitieve kunst was in die dag erg populair. Mede door deze nieuwe invloeden wordt het werk van Giacometti steeds abstracter.

Surrealisme

In het begin van de jaren dertig breekt hij door met zijn surrealistische beelden. Deze creaties zijn ontstaan door zijn onderbewuste gevoelens. In de jaren die volgen, belandt Giacometti in een persoonlijke en artistieke crisis. Uiteindelijk gaat hij in zijn werk terug naar de mensfiguur. In eerste instantie worden zijn portreten en figuren steeds kleiner en dunner. Deze dunheid ontwikkelt hij tot een van zijn artistieke kernwaarden. Door de langgerekte dunne beelden die hij na de Tweede Wereldoorlog maakt, wordt hij uiteindelijk wereldberoemd.

In de uitgerekte, dunne sculpturen brengt Giacometti de mens terug naar zijn essentie. Hij laat zien hoe mensen in al hun ijlheid even kwetsbaar als ongrijpbaar zijn.

Technisch tekenaar & lasser

De Britse kunstenaar Lynn Chadwick is uit ander hout gesneden. Hij is geboren in Londen en volgt zijn opleiding aan de Merchant Taylor’s School. Na een studiereis naar Frankrijk werkt hij van 1933 tot 1939 voor verschillende architectenbureaus in de Londen. Hier is hij o.a. werkzaam als technisch tekenaar en ontwerper van expositiestands. Omdat het de sfere rondom de beurzen nog al saai vind, maakt hij mobielen. Hierop reageert het publiek enthousiast. In zijn vrije tijd tekent hij en maakt hij aquarellen en olieverfschilderijen. Na de Tweede Wereldoorlog gaat Chadwick als beroepskunstenaar aan de slag, Hij volgt een lasopleiding en maakt zijn eerste sculpturen.

The geometry of fear

In 1949 mag hij mee doen aan een groepstentoonstelling en in 1950 volgt zijn eerste solo-expositie. In het Engeland van die jaren overheerst de invloed van beeldhouwers als Henry Moore en Barbara Hepworth. Chadwick modelleert zijn mens- en dierfiguren niet volgens de traditionele was-methode. Hij last ze met ijzeren staven aan elkaar. De open ruimtes die hierbij ontstaan, vult hij met cement. Zijn hoekige werk wordt begin jaren 50 in Engeland omschreven als ‘the geometry of fear’, Dit is een verwijzing naar de constante dreiging van een kernoorlog. Spraakmakende voorbeelden hiervan zijn de apocalyptische Dansers en de stoïcijnse Wachters.

Vanaf de jaren zestig lijkt Chadwick in zijn werk de soevereiniteit van de mens weer te herstellen. Als je zijn Gemantelde figuur en het Zittend Paar bekijkt, zie je geen agressie maar meer beheersing & onaantastbaarheid.

Mijn ervaringen

• In vind het altijd een feestje om het monumentale pand van de Fundatie binnen te gaan;
• Eerst is er het welkom door de dikke gouden vette vredesduif (© Marthe Rölling) op het dak. Daarna de openheid van de hal en de mooie zalen met hun eigen ambiance;
• De ruim 150 werken van Giacometti en Chadwick in Facing Fear nemen bijna het hele museum in beslag;
• De zaal waarin de inzendingen voor de Biënnale van Venetië in 1956 bij elkaar komen, maakt echt indruk op me. Acht (van de elf) vrouwen van Giacometti staan oog-in-oog met drie sculpturen van Chadwick;
• In de gangen hangen mooie tekenseries van zowel Chadwick als Giacometti;
• De samenstellers hebben prachtige, speelse combinaties gemaakt van het werk van Giacometti en Chadwick. Zo ‘hoor’ het beest van Chadwick bijna brullen in de confrontatie met de kat en de hond van Giacometti;

• Behalve de verschillen zijn er veel overeenkomsten te herkennen in het werk van deze creatieve geesten;
• Beide kunstenaars maken zowel beelden als tekeningen, schilderijen;
• Beide kunstenaars blijven figuratief werken in de naoorlogse jaren waarin de abstracte kunst hoogtij viert;
• Beiden reageren op de angst die Europa beheerst in de jaren 50 en 60;
• Giacometti en Chadwick leefden enw erkten beiden in de jaren 50 en 60 van de vorige eeuw. Mariecke van der Linden en Yuri Honing niet, zijn gaan met hun bijdrage ‘Goldburn’ terug naar de sfeer van Europa in de jaren van Giacometti en Chadwick.

Museum de Fundatie bied je een prachtige kans om dit zelf nu te ontdekken.

Goldburn … Mariecke van der Linden & Yuri Honing

Als je het zwarte gordijn openslaat, kom je in het Europa van het kunstenaarspaar Mariecke van der Linden en Yuri Honing. Zij hebben op uitnodiging van Museum de Fundatie een totaalkunstwerk gemaakt. Hun Gesamtkunstwerk is samengesteld met muziek (album Goldburn van Yuri Honing), schilderijen van Mariecke en twee beelden van Yuri.

In woorden klinkt dit misschien wat saai, maar als je het kleurenspektakel ziet en hoort, gebeurt er echt iets. De visie van Mariecke en Yuri op Europa, verhoudt zich tot die van de twee beeldhouwers. Twee creatieve zielen die anno 2018 elk in een eigen vormtaal, reageren op de toestand van de ontluistering en de angst in Europa tijdens de Koude Oorlog.

Giacometti en Chadwick, Facing Fear is nog t/m 6 januari 2019 te zien in Museum de Fundatie in Zwolle.

© teksten en foto’s Wilma Lankhorst
 © gebruik van de afbeeldingen met dank aan Museum de Fundatie en alle bruikleengevers zoals Fondation Marguerite et Aimé Maeght (Saint-Paul-de-Vence) en de Chadwick Estate  galerie Blain|Southern (Londen) en Mariecke van der Linden en Yuri Honing.