Sinds de opening van de grote Vermeer-tentoonstelling in het Rijksmuseum giert er een Vermeer-mania door ons land. Als er ook maar ergens een linkje te leggen is met de grote Vermeer, wordt die dit jaar in stelling gebracht. Naast de zoektocht naar de nieuwe Vermeer zijn er de vervalsingen. Naast een wandeling in de voetsporen van de schilder is er de film ‘Dicht bij Vermeer’. De actie ‘My girl with a pearl’ prikkelde duizenden creatievelingen en dan is er nog het Delft van Vermeer. We zetten het allemaal op een rijtje zodat je weet waar je de wereld van de Vermeer-mania kunt beleven.

Groter dan dit wordt het niet

Toen we de tentoonstelling ‘Vermeer’ in het Rijksmuseum binnenliepen, was het alsof we heilige grond betraden. Dit keer geen rode loper maar een dubbele blauwe lijn vanaf de Museumplein-zijde van het museum tot aan de entree van de expositie. Een aparte garderobe en kluisjes zodat ook na sluiting van alle andere museumzalen, het feest hier door kan gaan. Tien zalen in donkere kleuren geschilderd en spaarzaam behangen met de 28 werken van Vermeer, wachten nu op ons. De werken hangen op thema bij elkaar. We beginnen ‘buiten’ met het Gezicht op Delft (1660-1661) en het Gezicht op huizen in Delft, beter bekend als ‘Het Straatje’ (1658-1659). Geen audio-geweld, alleen enkele regels zaaltekst (Nederlands-Engels) waarin het thema van die ruimte wordt uitgelegd. Van een werk worden enkele details toegelicht, waardoor je anders naar het betreffende werk gaat kijken.

Vermeer leefde in een tijd van religieuze conflicten.
Onder aanvoering van Willem van Oranje, (1533 -Delft 1584), hadden de Noordelijke Nederlanden zich losgemaakt van de katholieke Spaanse koning Filip II.

Vermeer van bijbel naar bordeel

De ouders van Johannes Vermeer (1632-1675) waren protestant. Van oudsher kende Delft een grote katholieke achterban. Vermeers vrouw Catharina Bolnes was geboren in een Rooms wiegje. Het stel trouwde in april 1653 in een katholieke kapel van Schipluiden en gaven hun 15 kinderen katholieke namen. Of Vermeer ooit officieel het Katholieke geloof heeft aangenomen is niet bekend. Conservator van de tentoonstelling, Gregor J.M. Weber is voor deze tentoonstelling dieper in het religieuze leven van Vermeer gedoken. Volgens Weber moet elke expositie nieuwe elementen bevatten en nieuwe feiten laten zien, anders heb je geen echte aanleiding. Weber’s bevindingen over de relatie tussen Vermeer en religie staan in het boek ‘Vermeer, Geloof, Licht en reflectie’ (Rijksmuseum, 2023). Hierin beschrijft Weber o.a. de relatie tussen Vermeer en zijn buren, de broeders van het Jezuïetenklooster in Delft. Van hen is bekend dat zij kennis hadden van de camera obscura. 

Overstap van historiestuk naar genrestuk

In de tweede zaal hangen enkele religieuze thema’s bij elkaar. Ik sta bij Christus in het huis van Maria en Martha (1654-1655) en zie links het portret van Sint Praxedius (1655). Dat zij haar handen in bloed wast, zie ik nu voor het eerst. Niet religieus maar wel in dezelfde periode geschilderd is De koppelaarster (1656). ‘Dit werk markeert de overgang tussen Vermeers vroege historiestukken en zijn latere genrestukken, waarin hij taferelen uit het dagelijks leven uitbeeldt’. (catalogus, p. 132). Het formaat van de werken die je hier ziet, zijn in Vermeers oeuvre relatief groot. Als je doorloopt naar de themazalen ‘eerste interieurs’ en ‘vensters tussen binnen en buiten’ worden de doeken steeds kleiner. Dat is ook wat ons het meest verrast: het kleine formaat, soms maar een A-viertje groot maar met een intensiteit die je bijna vastplakt aan het doek.

Even teruglopen om de stilte te ervaren

 Aan het einde van de tentoonstelling heb ik de laatste vijf zalen in omgekeerde volgorde bezocht. En toen stond ik opeens helemaal alleen in de zaal met Meisje met de rode hoed (1664-67), Meisje met de fluit (1664-67) en de show topper Meisje met de parel (1664-67). Het laatste meisje is vanaf 1 april 2023 weer te zien op haar vertrouwde locatie in het Mauritshuis in Den Haag. De tentoonstelling Vermeer in het Rijksmuseum is nog tot en met 4 juni 2023 te zien.

Mijn tip:
Overal lezen en horen we dat er geen kaarten meer zijn voor deze prachtige tentoonstelling. Maar er zijn soms wel mogelijkheden. Boek daarom een gewoon toegangsticket voor het Rijksmuseum met de laatst mogelijke slottijd, maak een rondje door de Eregalerij en vraag dan beneden bij de kassa of er misschien nog kaarten zijn voor de Vermeer-tentoonstelling. De kans is redelijk groot dat dit aan het einde van de dag lukt. Dit is geen garantie, maar wel een tip waar je veel plezier aan kunt beleven.

De duurzame Vermeer

Voor zo ver bekend reisde Vermeer nagenoeg niet. Hij ging soms naar Gouda of Amsterdam. Er zijn geen bronnen die verwijzen naar buitenlandse bestemmingen. Hij creëerde zijn eigen verstilde wereld in zijn atelier op de eerste verdieping van zijn woonhuis. De 28 werken die je nu in Amsterdam kunt zien zijn in de afgelopen eeuwen verspreid over de hele wereld. Op basis van de schilderijenlijst van het Rijksmuseum heb ik berekend hoe ver deze dertien musea in vogelvlucht van Amsterdam verwijderd liggen. Ook de afstanden tot de Europese steden en Den Haag heb ik op basis van vogelvlucht berekend. Als je alle Vermeers gaat bekijken op de plaats waar ze normaal hangen, reis je 51.382 kilometer. Op basis van de CO-2 berekening op ecotree.green bespaar je met een bezoek aan het Rijksmuseum ruim 7.900 kilo CO-2 uitstoot. Daarmee kun je de Eiffeltoren 107 dagen en 10 uur verlichten. De CO2-uitstoot van je reis naar Amsterdam moet je er zelf nog even bij tellen.

Bekijk hier de trailer van de film Dicht bij Vermeer van Suzanne Raes

De film ‘Dicht bij Vermeer’

Sinds 9 maart draait de film/documentaire ‘Dichtbij Vermeer’ landelijk in vele filmhuizen. Documentairemaker Suzanne Raes (1969).  Zij volgde in aanloop naar de samenstelling van de tentoonstelling verschillende Vermeer-deskundigen in binnen- en buitenland. De film begint met de herinnering van curator Gregor Weber (1956) https://www.codart.nl/guide/curators/dr-gregor-j-m-weber/  toen hij zijn ‘eerste Vermeer’ zag. Als hij terugdenkt aan dit moment, wordt hij emotioneel en is het even helemaal stil. Een andere expert die Raes volgt is de Amerikaanse kunstschilder Jonathan Janson (New Jersey, 1950) . Hij schildert de werken na, verzamelt alles wat met Vermeer te maken heeft en deelt dit sinds 2001 op zijn  website Essential Vermeer. Een uitgebreidere Vermeer-online -bron bestaat er niet.

Eerst naar de film en daarna naar de tentoonstelling

Door de reis van Raes en de gedetailleerde beelden kom je heel dicht bij Vermeer. De gesprekken met de Vermeer-kenners in musea wereldwijd waar zijn doeken hangen, geven je waardevolle informatie. Wij hebben de film eerst gekeken en zijn daarna naar de tentoonstelling gegaan. Door de filmervaring vooraf hebben we nog meer van deze Vermeer-tentoonstelling genoten. Ook voor liefhebbers die om welke reden dan ook niet naar het Rijksmuseum kunnen, is de film een heel fijn alternatief. Het eindigt met de ontmoeting van Jonathan Jason met zijn ‘laatste’ Vermeer in Berlijn. Hij heeft alle 37 werken die er nog zijn allemaal gezien. Als deze queeste in Berlijn wordt volbracht, wordt ook hij overvallen door zijn emoties. Prachtig om deze liefhebbers te zien ‘huilen’ bij het werk van hun favoriete schilder. Kijk hier wanneer de film Dicht bij Vermeer draait.

Zoeken naar Vermeer

Een hele andere Vermeer- zoektocht speelt zich af in het Oosten van het land. In de bossen van Overijssel ligt Kasteel Het Nijenhuis, onderdeel van Museum de Fundatie in Zwolle. Toen Dirk Hannema (1895-1984) (grondlegger van Museum de Fundatie) in dit kasteel woonde had hij een privécollectie waarin hij zes werken met grote zekerheid aan Vermeer toeschreef. In 1972 publiceerde hij zijn bevingen in de brochure Over Johannes Vermeer van Delft, twee onbekende jeugdwerken en een andere visie op zijn oeuvre. Niet iedereen naam Hannema’s toeschrijvingen in die dagen serieus. Anno 2023 wordt het door niemand meer geloofd. Toch was Hannema zeer overtuigd van zijn eigen deskundigheid. Bijna zijn hele volwassen leven zocht hij naar werken van Vermeer.

Een eigen Vermeer-kamer

In de tentoonstelling Zoeken naar Vermeer, kun je deze zoektocht volgen en maak je kennis met de meestervervalser van Vermeer, Han van Meegeren (1889-1947). Van Meegeren was kunstschilder in Deventer en schilderde in de trant van bekende 17e-eeuwse schilders. Naast Vermeer, kopieerde hij Frans Hals en Pieter de Hoog. Alle doeken signeerde Van Meegeren met de naam van de gekopieerde schilder. Hannema raakt verstikt in het web Van Meegeren en de ‘affaire-Van Meegeren’ die daarop volgt, is voor het aanzien van Hannema als kunstkenner definitief de finale klap.

Zoeken naar Vermeer is van 18 maart tot en met 11 juni 2023 te zien in Museum de Fundatie locatie Kasteel Het Nijenhuis in Heino. Kijk hier voor alle details.

Ontdek het Delft van Vermeer

Het begon natuurlijk allemaal in Delft. Eind oktober 1632 werd Johannes Vermeer geboren aan de Voldersgracht 25/26 in Delft. Uit kerkarchieven weten we dat “Joannis’ op 31 oktober 1632, gereformeerd is gedoopt. Hij was het tweede en jongste kind in het huwelijk van Digna Baltens en Reynier Jansz. Zijn zus Geertruijt was 12 jaar ouder dan Joannis. Vader Vermeer begon als textielwerker en werd later herbergier. Als kleine jonge verhuisd Johannes met zijn ouders en zus naar Herberg Mechelen annex kunsthandel aan de Markt in Delft. Aan de andere kant van de markt, aan de Oude Langendijk, woonde de familie Bolnes. Als hij lid wordt van het St. Lucasgilde schrijft hij zich in onder de naam Johannes Vermeer. De gereformeerde Johannes trouwt in 1653 met de katholieke Catharina Bolnes (1621-1687), dochter van de vermogende Maria Thins. Het echtpaar krijgt vijftien kinderen waarvan er drie jong sterven. Toen Johannes in 1675 onverwachts overleed, bleef zijn vrouw Catharina achter met twaalf kinderen en grote schulden achter. In Museum de Prinsenhof in Delft leer je het Delft van Vermeer tot en met 4 juni 2023 kennen. Lees hier mijn ervaringen in Delft.

Bestel een online dagkaart 

 Vanwege de grote belangstelling voor deze tentoonstelling biedt het Prinsenhof nu de optie, om vooraf een online dagkaart te boeken. Boek je online tickets hier. Tijdens Het Delft van Vermeer is het museum tijdelijk dagelijks geopend van 11.00 tot 17.00 uur.

“Museum Prinsenhof Delft is the perfect hors d’oervre for a Rijksmuseum visit with an exhibition that throws light on the place form which this phenomenal artist sprang.” 

The Guardian

Alle Vermeers in het Vermeer Centrum Delft

 Je kunt in Amsterdam nu 28 werken van Vermeer zien. Het Vermeer Centrum Delft heeft alle werken van de meesterschilder in huis. Het zijn wel reproducties, maar de expositie is sfeervol opgezet en heel informatief. Je leert over zijn werk, de tijd waarin hij leefde, het St. Lucas Gilde en andere wetenschappers in Delft zoals Antoni van Leeuwenhoek (1632-1723). Het Vermeer Centrum Delft ligt op loopafstand van Museum de Prinsenhof. Bijzonder is ook dat het centrum in het origineel gebouw van het schildersgilde is ondergebracht. Vermeer heeft hier dus zelf ook gelopen en mensen gesproken. Als je Museum de Prinsenhof bezoekt, ligt er bij binnenkomst een Vermeer-route voor je klaar. Je kunt tot en met 4 juni 2023 ook een Vermeer-wandeling boeken bij het Gilde in Delft. Kijk hier voor de details. 

Pearls of Light in Delft

Een hele speciale ervaring had ik in de Oude Kerk (naast Museum Prinsenhof) in Delft. De Gilde-gids liet ons het interieur van de kerk zien omdat Vermeer hier begraven is. De originele grafsteen is verdwenen op die plek ligt nu een herdenkingssteen. Op een andere plek in de kerk is een nieuwe grafsteen gemaakt, maar echt spectaculair vond ik dat niet. Net voor we de kerk uit wilden  lopen, viel mijn oog op Pearls of Light. Dit is een fototentoonstelling van Caroline Sikkenk . In haar fotografie concentreert zij zich op de mens in al zijn vormen. Daarbij zoekt ze altijd naar de juiste lichtinval, net als Vermeer. Caroline Sikkenk maakt naast portretten documentaire-, mode- en promotiebeelden. In het licht van het Vermeer-jaar heeft zij zich verder verdiept in het werk van de meesterschilder. Het resultaat is de serie Pearl of Light.

2.3 Versie Brieflezende vrouw in blauw

Al rondlopend herken ik Het Melkmeisje en een 2.3 versie van de brieflezende vrouw in blauw. Uiteraard heeft ze ook een variatie gemaakt van Meisje met de parel en Vrouw met de weegschaal. Pearl of Light is nog tot en met 1 april 2023 te zien in de Oude Kerk in Delft. Kijk hier voor alle details over bezoektijden en prijzen voor de Oude en Nieuwe Kerk. 

Meisje met de parel, 1 april terug in het Mauritshuis

Het Meisje met de Parel, de kaskraker van het Mauritshuis is voor het eerst uit logeren. Ze hangt tijdelijk op de grote Vermeer-tentoonstelling in Amsterdam. Op 1 april reist ze terug naar Den Haag en dan kun je haar daar weer in volle glorie zien. Op de lege plek dat het logerende meisje achterliet is nu een leuke expositie te zien onder de titel My girl with the pearl.

Vermeer extra’s buitende museummuren

Bekijk hier op My Take over het meisje met de fluit, van Kunstschilder Jonathan Janson. Hij neemt je mee in het verhaal waarin de eigenaar, de National Gallery of Art in Washington tot de conclusie komt dat Meisje met fluit helaas geen echte Vermeer is. Het team van het Rijksmuseum heeft dit werk andermaal onderzocht en kwam tot de conclusie dat het volgens hen wel een echte Vermeer is. In de tentoonstelling wordt dit op een bordje bij het werk uitgelegd.

Vermeer-mania wekelijk op tv

In het tv-programma #denieuwevermeer is de Vermeer-mania goed zichtbaar. Vanaf zondag 12 februari 2023 kun je zes weken lang de drang om zelf een Vermeer te maken volgen. We kennen nu nog 37 werken van Johannes Vermeer, 28 daarvan zijn nu te zien in het Rijksmuseum. Zes werken van de meesterschilder zijn verdwenen, waarvan een gestolen. In zes afleveringen maken twee experts en honderden liefhebbers een versie van een van vijf verdwenen schilderijen en een zelfportret. Alleen van het gestolen werk is een afbeelding bekend. Van de andere vijf weten we niets. De serie sluit af met het maken van een zelfportret van de schilder. Voor zover bekend is er geen zelfportret van Johannes Vermeer. In deze laatste aflevering kunnen deelnemers dus helemaal losgaan. Juryleden Pieter Roelofs (Rijksmuseum) en Abbie Vandivere (Mauritshuis) hebben vast verrassingen voor hen in petto.

Een tip voor bierliefhebbers
In het proeflokaal van brouwerij de Koperen Kat in Delft kun je het speciaal bier ‘De parel van Delft’ proeven.

Naast al deze opties om werk van Vermeer te zien zijn er nog de Vermeer-postzegels, het ruime aanbod van Vermeer-reproducties voor thuis aan de muur en talrijke souvenirs in museumwinkels en souvenirwinkels in de vele steden. Dit aanbod maakt de Vermeer-mania in ons land compleet. Ik wens je mooie ervaringen.

Mijn persoonlijke Vermeer favoriet

Dit is een van mij persoonlijke Vermeer-favorieten. Deze portetten van vilt zijn gemaakt door kunstenaar Irma Frijlink. Lees hier mijn interview met Irma.

© tekst en foto's Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van de genoemde musea en kunstenaars  en bruikleengevers.