WELKOM Today
ontdek Zuid-Afrika in Amsterdam

WELKOM Today is zowel de titel van een foto- en verhalenboek als van een expositie in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Fotograaf Ad van Denderen en journalist Margalith Kleijwegt reisden in 1990 naar Zuid-Afrika. Het resultaat van deze reis werd het boek Welkom in Suid-Afrika (1991). 25 jaar later krijgt Van Denderen een verzoek van de jonge Zuid-Afrikaanse fotograaf Lebohang Tlali om samen naar de gewijzigde meerstemmigheid en diversiteit van Zuid-Afrika te kijken. Uit deze samenwerking is een nieuw boek geboren: WELKOM Today. Ad, Margalith en Lebohang nodigen ons nu allemaal uit om WELKOM en Thabong te (her)ontdekken in het Stedelijk. Dat kan t/m 13 oktober 2019.

Sneak preview WELKOM Today in het Stedelijk

1990 – Nelson Mandela weer vrij man

Na 27 jaar gevangenschap krijgt Nelson Mandela op 11 februari 1990 zijn vrijheid weer terug. Fotograaf Ad van Denderen en journalist Margalith Kleijwegt smeden een plan om naar Zuid-Afrika te reizen. Ze willen het leven in een gepolariseerde samenleving, tijdens de laatste jaren van apartheid, vastleggen in woord en beeld. Hun reisdoel wordt het goudmijnstadje Welkom en de township Thabong (toen nog in ‘Oranje Vrijstaat). Wat troffen zij daar aan? Een land die de vrijheid van Mandela vierde, waar apartheid nog bestond en het ANC niet langer verboden was. Overal in het landen werden bijeenkomsten gehouden en werd volop gedemonstreerd.

 

Welkom Rotonde Ad van Denderen links 2004 en rechts 2018

Welkom in WELKOM?

In 1990 was de spanning voelbaar in zowel de blanke mijnbouwstad Welkom als in het er naast gelegen Thabong. Wat zou de toekomst brengen? Wat zouden Nelson Mandela en/of het ANC doen? In 1947 ontdekt het mijnbouwbedrijf Anglo American, van Ernest Oppenheimer, goud in het plaatsje Odendaalrus. Met letterlijk een gouden toekomst in het vizier worden snel plannen ontwikkeld voor de bouw van een modelgemeenschap 25 kilometer verderop. Deze locatie kreeg de naam Welkom en bood woningen, scholen en werkgelegenheid aan talrijke families.

Tijdens de Grote Trek verlaten Nederlandstalige Afrikaner boeren in 1835 de Kaapkolonie, dat door de Britten wordt gekoloniseerd. Zij stichten Oranje Vrijstaat dat nu Vrijstaat heet.

Prikkeldraad rond de ‘plaats’ @Andries Oelofse, leerling Goudveld Hoërskool.

Apartheid wordt een feit

In 1948 voert de Zuid-Afrikaanse Nationale Partij het systeem van de Apartheid in. Dit was een systeem waarbij rassenscheiding gelegaliseerd werd. De gekleurde inwoners van Welkom moeten verhuizen. Op 5 kilometer afstand ontstaat de community (township) Thabong. Later komt hier een tweede township Bronville bij. In de townships worden o.a. eenvoudige hostels gebouwd voor de vele gekleurde mijnwerkers die als een magneet door de goudmijnen in Welkom worden aangetrokken. Anno 2019 wonen er ruim 135.000 mensen in Thabong & Bronville en een kleine 75.000 in Welkom.

“In en rond Welkom was de extreemrechtse en door zwarten gevreesde Afrikaner Weerstandsbeweging in de jaren tachtig heel actief. Zij wezen elke liberalisering van apartheidswetten af en wilden een eigen Boerenstaat stichten”.

Wij jongeren geloven wél in de toekomst, door Margalith Kleijwegt in De Groene, 8 mei 2019.

Een jongen met een droom

Als Ad van Denderen en Margalith Kleijwegt in 1990 voor het eerst samen naar Zuid-Afrika reizen is Lebohang Tlali 11 jaar. Hij is geboren in Thabong, heeft drie zussen, en weet op dat moment nog niets van de plannen en de komst van Van Denderen. “Ondanks de Apartheid, liep ik als kind vrij heen en weer tussen Thabong en Welkom. Ik was me als klein kind niet bewust van de scheiding, noch van de armoede waarin we leefden, zegt Lebo.

Teken- en schilderlessen

Na de basisschool gaat Lebo naar de Teto Highschool in Thabong. “Achteraf gezien was dit de beste optie voor mij, zegt Lebo. Teto Highschool was de enige school waar teken- en schilderlessen werden gegeven. In die dagen is maar één grote werkgever: de goudmijnen. Op school ontdekt Ali Thobedi, leraar kunstgeschiedenis, dat Lebo een groot talent heeft voor tekenen en schilderen. “Ik werd enorm gestimuleerd door deze leraar. Hij nam ons o.a. mee naar musea. Ik was van mezelf ook heel gedreven om iets met mijn teken- en schilderervaringen te doen”, aldus Lebo. Met hulp van deze docent én zijn eigen tomeloze inzet krijgt Lebohang Tlali een studiefonds voor de Michaelis School of Fine Art in Kaapstad.

“Uw boek over welkom, het goudmijnstadje
van mijn jeugd, heeft mijn kijk
op de wereld veranderd”

uit email Lebohang Tlali aan Ad van Denderen (2017).

‘Welkom in Suid-Afrika’

De verhuizing in 1997 van het stoffige township Thabong naar de grote, bruisende wereldstad Kaapstad maakt grote indruk op Lebo. “Een nieuw leven lang opeens binnen handbereik”, vervolgt Lebo. In de bibliotheek van de kunstacademie ontdekt hij op een dag het boek van Ad en Margalith, Welkom in Suid-Afrika (1991). Lebo vraagt zich af waarom had een fotograaf uit Nederland de tijd heeft genomen om het leven in zijn geboortestad Thabong en dat van Welkom vast te leggen. Lebo ontdekt foto’s van een wit deel van Welkom, dat hij als kind niet heeft gekend.

E-mail naar Van Denderen

Als Lebo na zijn studie in Kaapstad in 2015 een vervolgopleiding aan de Kaos Pilots (Zwitserland) volgt, schrijft hij Ad van Denderen een email. Hij vraagt hierin of Van Denderen belangstelling heeft voor een samenwerking. Hiermee is het zaadje geplant voor een vervolg project.

Fotoworkshops

In 2016 komt Lebo naar Amsterdam en ontmoet hij collega fotograaf Ad. Uit dit eerste contact ontstaan leuke plannen. Eén ervan is een foto-expositie in Zuid-Afrika waarbij de foto’s van Van Denderen terug gaan naar de plaatsen waar ze zijn genomen. In 2017 is in Welkom een selectie van de zwart-wit foto’s te zien in een buiten tentoonstelling. Daarnaast organiseren ze foto-workshops op de drie middelbare scholen in Thabong en Welkom. Daarna is Margalith Kleijwegt ook van de partij. Er worden interviews gehouden, er wordt weer volop gefotografeerd en archieven onderzocht. Deze bezoeken vormen de basis voor het tweede boek Welkom Today (2019).

Thabong en Welkom hebben samen drie middelbare scholen: Teto Highschool (zwarte school), het Welkom Gimnasium (1990 blank, 2019 gemend) en de Goudveld Hoërskool (voornamelijk wit).

Mijn ervaringen met het boek & de expo

• In Welkom Today staan een geschiedenis-tijdlijn en zestien verhalen. Acht hiervan zijn interviews met jongeren die in Welkom of Thabong wonen. Bij twee families waren Ad en Margalith in 1990 ook te gast;
• Tussen de familieportretten staan verhalen over de mijnen, de hostels, het township, de stad en de rafelranden. Samen geven deze artikelen een breed beeld van de mensen en hun leven;
• Een groot deel van de Zuid-Afrikaanse jeugd heeft nauwelijks besef van de apartheid-periode in hun geschiedenis. Het gebrek aan historisch besef is een feit op alle middelbare scholen in Welkom en Thabong;
• Tegelijkertijd is een groot deel van de zogenaamde Born Free generatie (zowel witte als zwarte leerlingen) in Welkom en Thabong optimistisch over de toekomst: zij willen vooruit!

Goudveld Hoërskool

• Lebo vertelt me dat hij het in 2017 nog moeilijk vond om over de drempel van de voormalige blanke Goudveld Hoërskool te lopen. “Een maal binnen en in gesprek met de leerlingen, merkte ik dat hun beelden en idealen overeenkomen met die van mij”, zegt Lebo;
• Naast fotoworkshops in Zuid-Afrika organiseren Ad en Lebo samen met Paradox-projects fotoworkshops op twee middelbare scholen in Amsterdam (Amsterdam Zuid en de Bijlmer). De resultaten hiervan staan in een aparte Welkom-krant. Wie de tentoonstelling bezoekt, krijgt gratis een exemplaar.
• De combinatie van het oorspronkelijke boek en de nieuwe beelden, maakt deze tentoonstelling nog indrukwekkender. De pagina’s van Welkom in Suid-Afrika (1991) liggen als een rode draad in de verschillende expositieruimtes.

In het Stedelijk vormen de pagina’s uit het originele boek van Van Denderen, een zwarte draad door de expositie.

“De meest gehoorde mantra onder jongeren in Welkom is dat
je optimistisch moet zijn, naar de toekomst moet kijken en dat je
het verleden beter achter je kunt laten”

 Wij jongeren geloven wél in de toekomst, door Margalith Kleijwegt in De Groene, 8 mei 2019.

De expositie WELKOM Today is t/m 13 oktober 2019 te zien in het Stedelijk Museum in Amsterdam.

© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan Ad van Denderen, Lebohang Tlali, Stedelijk Museum Amsterdam en Paradox.

WELKOM Today
fotografen       Ad van Denderen, Lebohang Tlali,
auteur             Margalith Kleijwegt
uitgeverij         Paradox / Atlas | Contact,
omvang           304 pagina’s
ISBN                978-900-450-3817-9
prijs                 € 39,90).

Lees hier het hele artikel van Margalith Kleijwegt ‘Wij jongeren geloven wél in de toekomst’.

CO-PRODUCTIE

WELKOM Today is een Paradox productie in samenwerking met het Stedelijk Museum. De tentoonstelling is samengesteld door curatoren Anne Ruygt en Bas Vroege in nauwe samenwerking met de fotografen.

Tijdens de duur van de expositie worden het CBK Zuidoost  manifestatie in de Bijlmer opgezet. Er is ook een lesprogramma ontwikkeld door Amsterdamse middelbare scholen rond het thema gescheiden werelden.

l: logo Paradox

Nu ook te zien in het Stedelijk

Maria Lassnig, Ways of Being

Walid Raad, Let’s be honest

Stedelijk Base (basis Collectie Stedelijk Museum)