Oranjeroute: de 7 van Potsdam
Na Kleve is Potsdam mijn volgende stop op de Oranjeroute. Ook hier volg ik het spoor van prinses Louise Henriette en keurvorst Frederik Willem I van Hohenzollern. We zagen al dat zij de eerste huwelijksjaren in Kleve hebben doorgebracht. Daar raakte ze onder de indruk van de parkaanleg van Johan Maurits van Nassau en Jacob van Campen. Met hun verhuizing naar Brandenburg namen zij ook de bouwstijl van het Holland classicisme mee. Ook veel groenontwerpen zien we terug in Berlijn, Potsdam en Oranienburg. Geïnspireerd door de Nausserallee in Kleve, liet Frederik Willem een lange lindelaan – Unter den Linden – in Berlijn aanleggen. Ga je mee naar Potsdam en ontdek mijn 7 oranje appeltjes.
sneak preview Potsdam op de pedalen
appeltje 1 Sanssouci
Je kunt in Potsdam niet om Sanssouci heen. Dat moet je ook niet willen want het paleis is echt wonderschoon. Naast een historisch icoon staan de paleizen en iconen in Potsdam op de UNESCO Werelderfgoedlijst (zie appeltje 2). Ik benader het Paleis vanuit het park en loop via vele trappen door de kleine wijnberg die Frederik de Grote hier heeft aangelegd. Frederik II heeft paleis Sans-soucci (Frans voor zonder zorgen) tussen 1745 en 1747 laten bouwen door Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff. Tijdens mijn bezoek werd de laatste hand gelegd aan de grote restauratie. De ontvangsthal was daardoor nog deels in plastic verpakt. Bij binnenkomst krijgen alle bezoekers een persoonlijke audiogids waardoor je in relatieve rust kunt genieten van dit prachtige stukje geschiedenis.
In het vroege voorjaar beschermen de grote ramen de druivenranken nog tegen de laatste nachtvorst. De meeste beelden zijn dan nog in houten kisten verpakt. Vanaf april zijn tuin, wijnberg, fonteinen en beelden in hun volle glorie te bewonderen. Op deze plek kun je heerlijk zonder zorgen genieten.
appeltje 2 Park Sanssouci
Tijdens de regeerperiode van koning Frederik II de Grote (1712-1786) ging Potsdam radicaal op de schop. Frederik II wilde van ‘zijn’ Potsdam een Pruisisch Versailles maken. Zijn vriend, de Franse filosoof Voltaire logeerde in zijn buitenpaleis Sanssouci. Het gehele complex aan parken en paleizen loopt van de wijk Berlijn-Zehlendorf langs de oevers van de rivier de Havel tot aan het Glienicke meer (met de beroemde Glienicke Brücke). Het is ruim 500 hectare groot en telt ruim 150 gebouwen. De bouw heeft bijna 200 jaar in beslag genomen van 1730 tot 1916.
Na de Tweede Wereldoorlog zijn veel gebouwen gerestaureerd. Het is heerlijk om hier te wandelen en nog leuker om te fietsen. Op de informatiepanelen kun je prachtig zien hoe de lijnen in het park lopen. Wie van geschiedenis en culturele erfgoed houdt kan gerust twee dagen voor dit park, de paleizen en het Chinese theehuis uitrekken. Ik kwam het park binnen vanaf de Luisen Platz, en had het idee dat ik in een Italiaans mini-staatje binnenkwam. Het oker gekleurde klooster en de campanile (klokkentoren) stralen een zuidelijk karakter uit.
Tip: pak een huurfiets, koop verse (belegde) broodjes bij een bakker en neem alle tijd voor het park en een picknick.
appeltje 3 Neues Palais
Het Neues Palais ligt helemaal aan het einde park Sanssouci als je via de Brandenburg Tor en Luisen Platz het park inloopt. Op mijn wandeling zie ik nadat ik Paleis Sanssouci ben gepasseerd rechts tussen de bomen het Chinese Theehuis liggen. Het gouden dak schittert in de zon en het hoogste punt zit een corpulente Chinees onder een parasol. Ook aan het Neues Palais is de laatste jaren hard gewerkt/gerenoveerd. Je kunt hier alleen naar binnen als je meeloopt met een rondleiding. De eerste begint om 10.30 uur en ik meld me op tijd bij de deur. Klokslag half elf gaat deze open en dan komen nog twee gasten aangesneld. Met z’n drieën krijgen we een bijna privé rondleiding. Als het druk is werken ze ook hier met het systeem van de audiogids.
Frederik de Grote heeft dit luxe onderkomen tussen 1763 en 1769 laten bouwen in rococostijl. Dit is het laatste grote bouwwerk dat Frederik aan zijn parkplannen heeft toegevoegd. Dit paleis moest symbool staan voor de kracht van zijn Pruisische rijk dat net een zevenjarige oorlog (1757-1763) had afgesloten. Frederik heeft er zelf nauwelijks gewoond. het was een paleis voor feesten en om gasten op te ontvangen. Zo vinden we in het hoofdgebouw alleen ontvangstzalen, feestruimtes en gastenkamers. De keuken bevond zich buiten het complex, op de locatie waar nu de universiteit van Potsdam is gehuisvest. Na een korte uitleg in de ontvangsthal betreden we Grot zaal. Een indrukwekkende zaal waarin alle muren zijn beplakt met schelpen en bijzondere stenen die de vorst cadeau kreeg of zelf meenam op zijn reizen. Ik zie prachtige haardpartijen met Nederlandse tegelplateaus, een indrukwekkende Spiegelzaal en kamers waarvan de muren volledig zijn bedekt met schilderijen. Sinds kort is de marmerzaal weer open voor publiek. De zwart-wit geblokte vloer glanst als een spiegel, de kristallen kroonluchters schitteren in het zonlicht. We kijken onze ogen uit en horen bijna niet meer wat de gids zegt.
Via de noord trap komen we op de tweede verdieping met verschillende gastenkamers. In de loop der jaren zijn in verschillende verkleedruimtes badkamers gemaakt. Het Neues Palais en de tuinen worden ook n u nog gebruikt voor concerten en bijzondere ontvangsten. Ik zou hier best een klassiek concert willen bijwonen. Ach, je moet een wens houden, denk ik maar.
appeltje 4 Potsdam op de fiets
De leukste manier om Potsdam te leren kennen is op de fiets. Je kunt op allerlei locaties in de stad een fiets huren. Op Potsdam Haupftbahnhof staan de bekende rode fietsen van de Deutsche Bahn. Om hier gebruik van te masken moet je je eerste online aanmelden en je creditcard gegevens doorgeven. Download daarna de app en check in. Als je in de historische binnenstad bent, kun je terecht op Luisenplatz (bij de Brandenburger Tor). Ook voor de fietsen van Potsdam Fahrrad moet je je eerst online registreren. Eenmaal op de pedalen kan ik het Park Sanssouci van harte aanbevelen.
appeltje 5 De Hollandse wijk
In het kader van de tolerantie politiek van Soldatenkoning Frederik Willem I heeft hij in de periode tussen 1733 en 1742 een Hollandse wijk laten aanleggen. Architecten van naam hadden weinig zin om voor deze opdracht naar het moerassige Potsdam te komen. Timmerman Jan Bouman nam de uitdaging aan en maakte een ontwerp voor een wijk volledig opgetrokken uit rode bakstenen huizen. Zijn broer Dirk, ook timmerman werkte samen met hem de plannen uit. De Jordaan in Amsterdam was de inspiratiebron voor zijn plannen. Als Fredrik Willem I in 1740 wordt opgevolgd door Frederik de Grote zet Bouman zijn werk onder de nieuwe leider voort. In 1745 wordt Bouman betrokken bij de bouw van Paleis Sanssouci.
De Hollandse wijk in Potsdam telde ooit 134 rode bakstenen woningen. In 2014 zijn vrijwel alle huizen gerenoveerd. Ik zie huizen die twee vensters breed zijn en panden met drie venster en een poort. Mijn gids vertelt dat de eigenaren van deze grotere panden ook een brouwvergunning kregen. Ook nu nog kun je hier speciaal biertjes drinken. Ik grijp de kans aan om hier op een avond een pannenkoeken te eten. Voor het eerst van mijn leven, krijg ik een pannenkoek met daarop een kleine salade. Het is een verrassende combinatie, het frisse van de salade laat zich prima combineren met de in ruim boter gebakken pannenkoek.
appeltje 6 Jan Bouman Huis
Het voormalige woonhuis van timmerman Jan Bouman doet nu dienst als museum en bouw inspiratiehuis. Het Jan Bouman Huis bestaat uit een voorhuis en een achterhuis met tuin. Alle huizen in deze wijk hadden in de oorspronkelijke opzet een tuin zodat de bewoners zelf hun groente- en fruit konden verbouwen. Tijdens de grote renovatie periode, afgrond in 2014 konden bewoners van de wijk hier inspiratie opdoen en allerlei wetenswaardigheden leren over de oude bouwtechnieken en gebruikte materialen. De indeling van het museum is nu nog grotendeels op dit doel gericht. In die zin is het niet een heel spannend museum, maar voor liefhebbers van historische bouwtechnieken en Nederlandse bouwstijlen is het zeker een bezoeken waard. De Hollandse wijk in Potsdam wordt als in Europa gezien als het grootste complex van bakstenen woningen in Hollandse stijl, buiten ons land. Het is nog steeds een geliefde woonwijk, die wordt opgevrolijkt met gezellige cafés en leuke kleinschalige winkels.
appeltje 7 het Filmmuseum
Het filmmuseum van Potsdam is het oudste filmmuseum van Duitsland. Sinds 2014 is dit museum ondergebracht in oude stallen van het voormalige stadskasteel van Potsdam. De enorme collectie telt meer dan 1 miljoen onderwerpen, waarbij je moet denken aan filmfoto’s, decors, filmtechnische apparatuur, filmkostuums en uiteraard film, veel films. Potsdam is ook bekend om zijn filmstudio’s.
Producties als ‘Grand Budapest Hotel’, ‘Inglorious Bastards’ en ‘Bridge of Spies’ zijn hier grotendeels opgenomen. Studio Babelsberg vierde in 2012 haar 100ste verjaardag. Het Filmmuseum blikt hierop terug met de tentoonstelling ‘ Droomfabriek – 100 jaar film in Babelsberg’ (Traumfabriek).
Filmliefhebbers kunnen dagelijks (m.u.v. de maandag) om 17.00 uur een filmpje pakken in de eigen filmzaal in het museum. Op woensdag, zaterdag en zondagmiddag komt hier om 15.00 uur nog een kinderfilmprogramma bij.
Mijn ervaringen:
Net als Kleve is Potsdam een stad van parken en tuinen, hierdoor is de sfeer direct informeel. Als de zon zich maar even laat zien, trekken de inwoners naar de groene stadsdelen om te picknicken, spelen en verhalen te delen.
De Hollandse Wijk heeft me verrast met haar mooie straatjes en rode bakstenen huizen. Je kunt hier heerlijk flaneren en op verschillende terrasjes genieten van o.a Kaffee und Kuchen, of zelfs pannenkoeken. Omdat mijn oma en moeder de lekkerste pannenkoeken bakken, eet ik in Nederland nooit een pannenkoek buiten de deur. Hier werd ik uitgedaagd en getrakteerd op een verrassende pannenkoek met salade.
Er zijn verschillende verbanden met ons land, ten eerste prinses Louise Henriette, als tweede de Hollandse Wijk en ten derde de werkzaamheden en betrokkenheid van de Koninklijke BAM bij de wederopbouw en uitbreiding van Der neue Landtag Brandenburg, aan de Oude Markt, schuin naast het Potsdammer Museum.
Op de keeper beschouwt hebben prinses Louise Henriette en haar keurvorst samen niet lang in Potsdam gewoond. Keurvorst Frederik Willem liet voor zijn vrouw een speciaal kasteel, iets ten noorden van Berlijn bouwen: Slot Oranienburg. Dit compleet is geheel in de stijl van het Hollands classicisme gebouwd. Een bezoek aan Oranienburg staat nog op mijn Oranjeroute wenslijstje.
Potsdam heeft meer te bieden dan een dagexcursie vanuit Berlijn. Je kunt naar alle lust zeker een lang weekend of midweek logeren een steeds iets nieuws ontdekken. Deze stad en haar bosrijke omgeving hebben op zich zoveel te beiden dat ze beter tot hun recht komen bij een apart meerdaags bezoek. Kijk hier voor tips.
Potsdam heeft een uitgebreid net van bussen en trams. Naast de oude binnenstad omvat de stad grote parken en historische locaties zoals de Glienicke Brücke en Filmstad Babelsberg. Als je niet gaat fietsen is de Berlin & Potsdam Welcome Card een handig alternatief. Naast gebruik van het openbaar vervoer, krijg je met deze kaart korting op vele musea en andere bezienswaardigheden. Hier vind je alle informatie.
De Oranjeroute is een bijna 3.000 kilometer lange vakantieroute langs Nederlandse en Duitse steden die een historische band met het huis van Oranje-Nassau. Het Nederlandse deel van de route voert langs dertien steden tussen Leeuwarden en Vlissingen. Het grootste deel van de Oranje-verkenning ligt in Duitsland. Op de speciale website kun je meer details vinden over de locaties en bezienswaardigheden op deze route.
© tekst, video en foto’s Wilma Lankhorst © gebruik foto’s Sanssouci en Neuses Palais met dank aan de SPSG.
Eerder verschenen in deze Oranjeroute serie
- Kennismaking met de Oranjeroute
- Oranjeroute de 7 van Kleve
Overnachtingstip Potsdam
Als je in de historische centrum slaapt, vind je gezellige cafés, eethuizen, terrasjes en winkels op loopafstand. Ik heb overnacht in het Alstadthotel. Een prima familiehotel waar je de dag begint met een uitgebreid ontbijtbuffer. Als je een echte online gebruiker bent, vraag dan een kamer in het hoofdgebouw, dicht bij de receptie. De wifi in het bijgebouw heeft nagenoeg geen bereik. De kamers in de dependance zijn wel lekker ruim en rustig. Viel Spass!