Wie de komende maanden de speciale tentoonstellingsruimte van het Van Gogh Museum in Amsterdam binnenloopt, staat oog in oog met een verrassing. Het zijn nu even niet de vertrouwde werken van Vincent van Gogh die nu het beeld bepalen. Collega kunstenaar en groot Van Gogh fan Anselm Kiefer (1945) toont zijn werk waarvoor Vincent zijn inspiratiebron was. De tentoonstelling Sag mir wo die Blumen sind is verdeeld over twee musea. Je koopt altijd een combinatieticket om beide exposities te bekijken. Ik neem je deze week mee naar het Van Gogh Museum.
‘Als Van Gogh in 1887 was overleden, was hij volslagen onbekend gebleven.’
Anselm Kiefer (2025 – catalogus p. 13)
Anselm Kiefer en Vincent van Gogh
Voor meer wetenswaardigheden over het leven van Anselm Kiefer, klik je hier voor mijn eerdere publicatie op dit blog. Kiefer was al op jonge leeftijd gefascineerd door het werk van Van Gogh. Hij vindt met name de laatste drie jaar van Vincents werk interessant. Hij schrijft in zijn openingsessay in de tentoonstellingscatalogus dat als Van Gogh in 1887 was overleden, hij volslagen onbekend was gebleven. Als Kiefer 18 jaar is, krijgt hij een reisbeurs van de Conference of Internationally Minded Schools (CIS). Met dit bedrag DM 250 (zo’n 250 gulden) stapt hij in de voetsporen van Vincent van Gogh. Via Nederland en België komt hij in Parijs aan en vandaaruit lift hij naar Arles in Zuid-Frankrijk.
Kiefers schetsen in prentenkabinet
Alles was nieuw voor de jonge Kiefer, hij was nog nooit in het buitenland geweest. Zijn ouders gingen nooit op vakantie. Tijdens deze reis hield Kiefer een dagboek bij, dat blijft hij hierna zijn hele leven doen. Daarnaast had hij tekenspullen bij zich en tekende hij onderweg wat hij zag. Een deel van deze schetsen uit 1963 zijn in het prentenkabinet van het Van Gogh Museum te zien. De vergelijkingen met Van Goghs tekeningen is opvallend. Neem de tijd om deze schetsen te bekijken. Sinds zijn reis als 18-jarige, in de voetsporen van Vincent, is het werk van Van Gogh altijd een belangrijke inspiratiebron gebleven voor Kiefer.
Kiefer: groot, groter, grootst
Terwijl Van Gogh veelal op klein formaat schilderde, kent het werk van Kiefer nauwelijks maat. Doeken van vier bij acht meter zijn eerder maatgevend dan een uitzondering bij Kiefer. Als je de expositieruimte inloopt, zie je nu één grote ruimte waaruit de tussenwanden (op verzoek van Kiefer) zijn verwijderd. Aan de wanden hangen slechts enkele werken, je moet wel wat afstand nemen om Kiefers werk goed te kunnen zien. Recht tegenover de ingang hangt de Sterrennacht (2024). Geen blauwe lucht, maar nadruk op de aardse elementen die doordingen in de golvende sterrenhemel. In dit nachtelijk gewelf cirkelen de maan en de sterren rond zichzelf, ze vormen elk een eigen kosmos. De sterrennacht verwijst volgens Kiefer naar de diepe verbinding tussen hemel en aarde. Kiefer heeft dit werk een Nederlandse titel gegeven, als een hommage aan Van Gogh.
Kiefer geeft Van Gogh college
In de mooi uitgevoerde tentoonstellingscatalogus geeft Kiefer een fascinerend college over de werken van Vincent van Gogh (1853-1890). In 22 pagina’s neemt hij ons mee in zijn leven met Vincent van Gogh. Om zijn verhaal kracht bij te zetten kiest Kiefer werken uit de laatste drie levensjaren van zijn idool. Volgens Kiefer zijn het de latere werken die Van Gogh wereldberoemd hebben gemaakt. ‘Van Gogh had niet de flair of het gemak van een geboren schilder’, aldus Kiefer. ‘Voor alles wat hij deed moest hij hard werken’. Datzelfde geldt voor hem. Hij schrijft op p. 13 ‘In mijn werk kun je het eeuwige geworstel zien: het steeds weer vernielen van resultaten die niet voldoende waren aan wat me voor ogen staat’.
Het gaat om de compositie
In zijn essay beschrijft Kiefer nauwgezet dertien werken van Van Gogh, één tekening en twaalf schilderijen. Kiefer beschrijft vooral de composities van de werken. Daar is het hem ook om te doen in zijn eigen werk. Kiefer is niet geïnteresseerd in de emotionele aspecten van Vincents leven. Hem imponeert de rationele structuur, de zelfverzekerde opbouw van de doeken en dat terwijl Van Gogh de grip op zijn eigen leven steeds verder verliest. Kiefer is net als Van Gogh een zeer belezen man. Steeds voegt hij dichtregels toe aan zijn bevindingen in het werk van Van Gogh. Wat had ik toentertijd in Leiden graag enkele colleges Van Gogh van Kiefer gehad.
Het gaat om de compositie
In zijn essay beschrijft Kiefer nauwgezet dertien werken van Van Gogh, één tekening en twaalf schilderijen. Kiefer beschrijft vooral de composities van de werken. Daar is het hem ook om te doen in zijn eigen werk. Kiefer is niet geïnteresseerd in de emotionele aspecten van Vincents leven. Hem imponeert de rationele structuur, de zelfverzekerde opbouw van de doeken en dat terwijl Van Gogh de grip op zijn eigen leven steeds verder verliest. Kiefer is net als Van Gogh een zeer belezen man. Steeds voegt hij dichtregels toe aan zijn bevindingen in het werk van Van Gogh. Wat had ik toentertijd in Leiden graag enkele colleges Van Gogh van Kiefer gehad.
Oog in oog met Van Gogh
In het Van Gogh Museum zijn zeven nieuwe werken van Kiefer te zien in combinatie met nooit eerder getoonde schilderijen. Op de tweede verdieping zie je naast enkele grote doeken en een installatie van Kiefer, prachtige werken van Vincent van Gogh. Je ziet hier bijvoorbeeld Korenveld met kraaien (1890) van Van Gogh in relatie met Kiefers werken met hetzelfde thema. Ondanks het overweldigend effect van de monumentale werken van Kiefer is het fijn om even stil te staan bij Uitgebloeide zonnebloemen (1887) Van Vincent op een formaat van 21 bij 27 centimeter.
Zonnebloemen een gedeelde liefde
De gedeeld liefde van Van Gogh en Kiefer voor zonnebloemen wordt door de Britse kunsthistoricus en tijdgenoot van Kiefer, Simon Schama (VK, 1945) mooi beschreven in de tentoonstellingscatalogus. Beide kunstenaars hebben een voorliefde voor de zonnebloem. Deze bloem staat voor hen symbool voor de cyclus van de natuur en van het leven. Zonnebloemen zijn verbonden met de sterren. Ze bewegen net hun bloem naar de zon toe. De Fransen noemen de zonnebloem daarom ‘tourneson’, draaien naar de zon.
Unieke duo-tentoonstelling
De duo tentoonstelling Sag Mir wo die Blumen sind omvat vijfentwintig werken van Anselm Kiefer. Deze werken zijn verdeeld over het van Gogh Museum en het ernaast gelegen Stedelijk Museum. Dit is voor het eerst in het bestaan van beide musea dat ze samen één tentoonstelling organiseren. In het Stedelijk hangt de naamgever van deze expositie: Sag mir wo die Blumen sind (2024). Deze installatie heeft Kiefer speciaal voor deze expositie gemaakt. Deze installatie van meer dan 24 meter lang die de gehele omloop van de historische trap van het Stedelijk beslaat. In een extra artikel ga ik later deze maand dieper in op dit werk en de relatie tussen Kiefer en het Stedelijk Museum.
Anselm Kiefer, Sag Mir wo die Blumen sind is nog tot en met 9 juni 2025 te zien in Amsterdam. Op deze site kun je een gesprek volgen tussen het team van het Van Gogh Museum en het Stedelijk. Tevens vind je hier de link voor het online bestellen van je combi-ticket. Als je wilt gaan, wacht dan niet te lang met het bestellen van je kaartje. In de voorverkoop zijn al meer dan 100.000 entreebewijzen verkocht.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst.
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van het Van Gogh Museum, Stedelijk Museum Amsterdam, Anselm Kiefer en alle bruikleengevers.
Kiefer & Van Gogh in Londen
In samenwerking met het Van Gogh Museum wordt de tentoonstelling Kiefer/Van Gogh van 28 juni tot en met 26 oktober 2025 gepresenteerd in de Royal Academy of Arts in Londen. Kijk hier voor de details.