4e woensdag in de maand: rubriek street art & graffiti
Alternative Berlin Tours & Street Art
In de meest kleurrijke rubriek van mijn kunstblog neem ik je nu mee naar Berlijn. Ik heb me ingeschreven voor een wandeling én workshop bij Alternative Berlin Tours. Deze tip kwam van de Nijmeegse street artist Fred de Imker, een kenner in deze wereld. Berlijn gooit hoge ogen in de wereld van Street Art & Graffiti. Bijna iedereen kent de kleurrijke schilderingen op de restanten van de Berlijnse Muur. Maar East Gallery is dit maal geen onderdeel van de tour. Nee, de naam zegt het: we gaan alternatief. We gaan naar Kreuzberg en de wijk Lichtenfeld. Ben je er klaar voor?
Sneak preview
Op naar Kreuzberg
In de stromende regen meld ik me bij het verzamelpunt onder de beroemde televisie toren bij Alexander Platz. De opkomst is net als bij mijn Shoreditch wandeling door Londen gevarieerd. Zowel in leeftijd als in herkomst. Als de splitsing wordt gemaakt tussen de groep wandelaars en de workshopdeelnemers, blijven er elf mensen over voor de combinatietour. De wandelaars genieten van een gratis tour. De werkers betalen voor de stadswandeling én de workshop € 20.
Onze gids/begeleider, Declan, komt uit Australië en woont sinds drie jaar in Berlijn. Hij is zelf graffitischrijver en zal ons na de wandeling de eerste kneepjes van het kleurrijke vak leren. We pakken we metro U8 richting Hermannstrasse en stappen uit op station Kottbusser Tor. Kreuzberg, here we come!
Über Freaks
Er wordt gezegd dat dit een van de gevaarlijkste metrostations van de stad is. Declan wuift dit weg en begint hier met een kennismaking van het werk van de Berlijnse crew UF, dat staat voor Über Freaks. Tien jongens die op zestienjarige leeftijd samen begonnen en nu zes, zeven jaar later nog steeds in wisselende samenstellingen hun tags plaatsen. Bij voorkeur op extreme plaatsen zoals verticaal op wanden van hoge flatgebouwen, op balkons en op daken van rijdende treinen.
Ze gebruiken steeds andere lettertypes maar wel steeds dezelfde combinatie dat begint met ‘Seil-UF gevolgd door de initialen van de crewleden die aanwezig zijn bij de specifieke schijfsessie. De leden van Über Freaks hebben geen enkel politiek of maatschappelijk doel. Ze verspeiden alleen hun eigen naam. Dit is heel specifiek voor graffiti-artiesten. Graffiti-schrijvers taggen uitsluitend voor de inner circle, ze hebben geen belangstelling voor de buitenwereld. Wij staan voor een meer dan tien verdiepingen hoge flat en horen dat UF de verticale tag die wij zien in minder dan een minuut hebben geschreven. En dat ook nog eens hangend aan abseil-lijnen.
Wandelen door de Hall of Fame
We lopen richting de Skalitzer Strasse. Dit is één van de zogenaamde Halls of Fame van Berlijn. Je hebt legale en illegale Halls of Fame. Een legale is een locatie die door de gemeenten of de buurt is aangewezen als vrijplaats voor graffitischrijvers. De Skalitzer Strasse is een voorbeeld van een illegale Hall of Fame. De muren zijn hier in de afgelopen jaren zo vaak beschreven dat de gemeente het heeft opgegeven om deze ooit weer schoon te krijgen. Huiseigenaren die de strijd aangaan om hun pui schoon te maken, worden vaak de nacht na de opruimen al weer ‘getrakteerd’ op en nog groter kunstwerk. Ook hier lantarenpalen vol beplakt met stickers. Wist je dat Berlijn zelfs een sticker-museum heeft? We gaan er nu niet naar toe, maar deze link wijst je de weg.
Hatha-yoga op straatborden niveau
Declan attendeert ons op de kleine street art yogis, die je op honderden straatnaamborden kunt vinden. De inmiddels vijfenzestig jaren yoga leraar Josef, maakt deze figuurtjes van kurken en schroefdraad. Vaak beeldt hij ze af in een houding van de Hatha-Yoga leer en volgens de maker, brengen ze geluk aan degenen die hen opmerkt. Als je er een scherp oog voor ontwikkelt, kun je ook op andere plaatsen in Berlijn de lenige yogifiguurtjes op straatborden zien.
De Russen komen als nog
Langs de Skalitzer Strasse vind je naast veel stencils, paste ups, stickers en tags enkele grote muurschilderingen. Eén opvallend voorbeeld is de ruimtevaarder van de Victor Ash. Ash geboren in Portugal, heeft gestudeerd in Parijs en woont en werkt nu in Kopenhagen. Hij heeft in veel Europese steden zijn tekenkwaliteiten op muren achter gelaten. Hier staan we voor een, meer dan levensgrootte, kosmonaut. Kreuzberg behoorde tijdens de deling van Berlijn tot het Amerikaanse gebied. Kosmonaut is de Russische naam voor onze astronaut. Door zijn afbeelding de titel kosmonaut te geven, zinspeelt VictorAsh met het idee dat de Russen jaren na de val van de Muur alsnog een poging doen om te infiltreren in Amerikaanse gebied.
Roa laat de Berlijnse wortels zien
Het tweede grote werk dat we zien is van de Belgische kunstenaar Roa. Hij heeft tijdens een street arts festival in 2012 de ‘oorspronkelijke’ bewoners van Kreuzberg op de muur gezet. Zoals het hert, een everzwijn en konijnen. Roa’s werk is bijna altijd in zwart en wit uitgevoerd. Een witte achtergrond met daarop de dieren met zwarte haren afgebeeld. De beelden zijn vaak confronterend, dode, soms al vergane beesten, bungelen aan een draad. Wat doen wij met onze planeet? Andere voorbeelden van Roa’s werk kwam ik al eerder tijdens mijn wandelingen door Londen en in Oostende.
Veel Street artiesten werken graag met stencils. Deze profielen kunnen ze in alle rust in hun atelier ontwerpen en uitsnijden. Omdat het aanbrengen vaak illegaal is en mede daardoor snel moet gebeuren, is wat voorbereiding ideaal. Met stencils kan de street artist zijn eigen creatieve handtekening snel zetten.
Braziliaanse tweeling
Na een korte pauze laat Declan ons het werk zien van de Braziliaanse tweeling Gustavo en Otavia Gandolfo (Sao Paulo 1974). Hun tag is een rood rondje met daarin twee grote ogen en een mond. Ze werken onder de naam ‘Os Gemeos’ dat is tweeling in het Portugees. Het werk van Os Gemeos kun je altijd herkennen aan de figuren met een fel geel gezicht.
Dansende vrouwen in trance
Iets verder op attendeert Declan ons op de dansende vrouwen van de Franse street artist SOBR. Deze gast gaat weer op een hele andere manier te werk. Hij is altijd opzoek naar dansende mensen, bij voorkeur vrouwen. Als ze tijdens het uitgaan in trance raken (door muziek, alcohol of drugs) ruikt hij zijn kans. Voor SOBR is er niets mooier dan vrouwen die in trance dansen. De foto’s die hij maakt, bewerkt hij in zijn studio. Als paste up, zie je ze later terug op de muren in de straat, zoals hier in Kreuzberg. Om het tafereel nog feestelijker te maken, spuit hij er in dit geval ook nog glitters bij.
Strijd tegen het kapitalisme
Ik kom echt ogen te kort. Overal zie ik stencils, tags, paste ups en muurschilderingen. Zo herken ik de figuren met een groot rond hoofd en holle ogen van Stick. Ook zijn werk zag ik eerder bij een moskee in Shoreditch/Londen. Declan attendeert ons op het werk van de Italiaans artiest Blu (Bologna). Blue zet zijn creativiteit in voor de strijd tegen de vele uitingen van het kapitalisme. We staan voor zijn werk The Pink Man (2007). Een ultra groot roze hoofd, opgebouwd uit honderden kleine mensfiguren. Twee grote witte holle oogkassen en een gapende, zwarte mond. Op de dikke vinger de naar de mond toe beweegt, zit een angstig wit mannetje. Het hongerige kapitalisme heeft zijn volgende slachtoffer te pakken.
Blu’s Oost-West
Als we de Spree via de Oberbaumbrücke oversteken, wijst Declan naar een braak liggend stuk grond. Op de aangrenzende muur kunnen we in zwart nog contouren van een muurschildering zien. Blu had op het ene gebouw een bovenlijf van een man in een wit overhemd met stropdas geschilderd. De handen waren door gouden handboeien, met aan weerszijde een horloge, verbonden. Op de muur van het aangrenzend gebouw staan twee gemaskerde figuren (East-West 2008). Ze proberen elkaar het masker af te trekken. Naast de symboliek van het ontmaskeren zie je hier ook verwijzingen met de handen. De ene figuur maakt de letter E (East) met zijn hand, de andere de letter W (West).
Dit is uiteraard een verwijzing naar de voormalige splitsing van de stad in Oost en West, met de achterliggende symboliek van communisme versus kapitalisme. Er wordt al jaren een strijd gevoerd over dit braak liggende stuk grond. Toen enige tijd geleden de projectontwikkelaars de muurschilderingen hadden ingezet voor promotie van dit bouwperceel, wat de maat voor Blu vol. Hij kwam terug naar Berlijn en schilderde in één nacht beide muren zwart. Op deze site kun je de originele muurschildering nog zien
En dan mogen we zelf spuiten
We zijn allemaal flink opgeladen naar deze uitgebreide stadswandeling. Declan voert ons nog door enkele straten, pakt een tram en dan betreden we de workshop ruimte van Alternative Berlin. Ik ben niet de enige die met open mond door de hal loopt. Nu geen verhalen meer, dorlopen naar de werkplaats. Daar staan tafels en stoelen klaar. Er liggen stapels geprinte stencil voorbeelden en op tafel liggen snijmessen.
- Stap 1: kies een stencil en snijd het figuur langs de zwarte lijnen uit.
- Stap 2: verzamelen rond de tafel van de kunstenaar en let goed op bij zijn uitleg
- Stap 3: nu mag je zelf spuiten
Ik vul dit proces aan met twee extra stappen. - Stap 4: de frustratie begint
- Stap 5: en dan is er toch het grote genieten: het is gelukt!
Meer weten over street art in Berlijn?
Hier mijn drie tips:
- Bezoek ter voorbereiding van je stedentrip, de website van Visit Berlin
- Boek een tour bij Alternative Berlin
- Of maak een fietstour met Berlin on Bike
Tot slot nog een video van Alternative Berlin
© foto’s tekst en video Wilma Lankhorst © gebruik van de afbeeldingen met dank aan de vele kunstenaars die hun street art en/of graffiti-schrijfsels zo gul met ons delen.
Eerder verschenen in deze rubriek
The Crystal Ship kleurt Oostende
Kiefernstrasse in Düsseldorf
De Bajes in Amsterdam
Shoreditch Londen
Street art in Nijmegen
Meer weten over Berlijn?… Lees dan hier verder
Berlijn kent een ruim aanbod aan openbaar vervoer zoals de metro (U-Bahn), de tram (Strassenbahn) en verschillende regionale treinen. Met de Berlin Welcome Card kun je handig gebruik maken van dit grote aanbod. Daarnaast krijg hele op vertoon van je Berlin Welcome Card korting voor vele musea en attracties. Als je deze kaart thuis online al besteld, kun je er na aankomst in de stad direct gebruik ban maken. Wel even afstempelen op het perron voor je de eerste rit maakt.