Op Witte Donderdag (28 maart) is de 23ste editie van de Kunstwandelroute over Landgoed Enghuizen in Hummelo geopend. Waarnemend burgemeester van Bronckhorst, mevrouw Marja van der Tas knipte het lint door in aanwezigheid van de graaf en gravin van Rechteren Limpurg en bijna alle kunstenaars. Tot en met Pinksteren kun je dagelijks de 33 kunstwerken ontdekken op Landgoed Enghuizen.
Initiatief van Het Web
De Kunstwandelroute is een initiatief van Kunstenaarsnetwerk Het Web uit Doetinchem. In 1999 zag de eerste editie het licht. Ieder jaar van Pasen tot en met Pinksteren krijgt het Landgoed zo’n dertig tijdelijke ‘bewoners’ in de persoon van kunstenaars die hun tijdelijke plekje inrichten. Dit jaar is het overkoepelende thema de natuur. Denk hierbij aan natuurbeheer en -onderhoud en de natuur als plek om te genieten, een plek om te koesteren en een plek om voor te zorgen. De geschiedenis van Landgoed Enghuizen is een tweede thema in relatie tot de natuur.
Nieuwkomers op de Kunstwandelroute
In de 23 edities van deze Kunstwandelroute waren en tussen de 500 en 600 kunstwerken te verkennen. In 2024 zijn er naast enkele vertrouwde oudgedienden, verschillende nieuwkomers. Onder hen Kristie Legters (#4, stoelendans), Jamell Saman (#13 Salamons throne), Sterre Fermin (#19, Kamperplant) en Youzan Chen (#33 Kaftan van levensboeken).
Eerbetoon aan bewoners Enghuizen
Zowel Kristie Legters als Joke Visser (#9, De wereld van Margriet) hebben zich extra verdiept in de geschiedenis van de Landgoed bewoners. De oudste vermelding van het Landgoed stamt uit 1326, Evert van Enghusen was de eerste eigenaar en bewoner van het landgoed. Als zijn achterachterneef Jacob van Enghusen in 1483 kinderloos sterft, erft tante en kloosterzuster Margriet het familiebezit. Samen met haar kloosterorde St. Mariëngrave (Doesburg) draagt zuster Margriet het landgoed in 1488 over aan Seger van Heeckeren van Rechteren van Voorst. In de wereld van Margriet vertelt Joke Visser haar verhaal in drie besloten hofjes van keramiek. Het hofje (afkomstig van de Begijnen uit de 15de eeuw) is een kastje met een religieuze, symbolische lading.
Stoelendans op het landgoed
Kristie Legters heeft zich verder verdiept in de mannelijke bewoners van dit historische landgoed. Ze kwam daarbij veel gebruikte voornamen tegen als Everhardt, (Lodewijk) Evert, Hendrik Jacob, Seger en Berent. De overerving van het landgoed gaat historisch van vader over op de oudste zoon. Als er geen zoon is, erft de oudste broer het landgoed. In het zeer uitzonderlijke geval waarin er geen mannen meer zijn wordt de eventuele dochter, zus of bij Margriet, de tante de wettige erfgenaam. Legters laat deze wisselingen zien in de vorm van een stoelendans. Ze heeft hiervoor zes oude, witte tuinstoelen van een nieuwe zitting en rugleuning voorzien. Hiervoor leerde ze de oude stoelenmattechniek. In groene tinten met rood, blauw en geel sisaltouw worden de voorletters van de edelen weer zichtbaar op het landgoed.
De Nachtwacht van Enghuizen
De winnaar van de publieksprijs in 2022, Fieke Jolink heeft voor het landgoed een eigen Nachtwacht (#11) gemaakt. Het landgoed is dagelijks van zonsopkomst tot zonsondergang open voor wandelaars. Jolink vroeg zich af wie/wat er na sluitingstijd op het landgoed zijn. Wie zien onder andere de uil, de vos, het hert, een hermelijn en een egel. Allemaal dieren die met hun zintuigen op scherp de omgeving van het landgoed goed in de gaten houden. Iets verderop laten Theo Wicherink en deelnemers van ‘Klei & Kunst’ (Elver) de dodo weer tot leven komen. In het routeboekje staat een mooi gedicht dat begint met: “O dodo, we dachten dat je dood was! Hadden we ons vergist?” Verken zelf in Hummelo dit voorjaar de terugkeer van de dodo.
Enghuizen 2.0
Louky Scheltema ontdekte dat het landgoed op 25 maart 1945 is gebombardeerd. Mede door de brand leidde dit tot onherstelbare schade aan het huis. Scheltema vertelt dat het landgoed helaas niet heeft kunnen genieten van de vrede die kort na de verwoesting kwam. Ook nu is vrede geen vanzelfsprekendheid meer in Europa (en het Midden-Oosten). Met de modelbouw van Enghuizen 2.0 (#16) roept de maker op om de vrede te koesteren en de vrede te vieren.
Suggesties voor een duurzamer leven
Rob Chevallier geeft de bezoeker acht suggesties hoe we een beetje duurzamer kunnen leven. In The key to our future existence (#15) reikt hij bezoekers letterlijk de sleutel om zijn achthoekige optrekje te openen. Wie binnen treedt in het huisje ontdekt wie de sleutel tot de duurzame oplossingen in handen heeft. Kees Donkers vraagt ons om even stil te staan bij het fenomeen water (#17). Al het leven op aarde is ontstaan uit water en we leven dankzij water. Wij mensen verstoren de watercyclus. De boomstronk hier op de oever is gemaakt van ‘weggegooid’ bestek en staat symbool voor ons ongebreidelde consumptiegedrag.
Kamerplant van wc-borstels
Nieuwkomer Sterre Fermin laat ons kennismaken met een uit een uit huis gezette ‘kamerplant’ (#19). Tussen ontluikend groen piekt een blauwe plant met takken en bloemen van wc-borstels. Op de humusrijke grond zie je talrijke zaailingen. Fermin laat ons nadenken over de relatie tussen mens en natuur, ze laat zien hoe geïsoleerd de mens is van zijn natuurlijke omgeving. Iets verder tingelt het tussen het groen. Met een snoer van keramische, kleurrijke hartjes vraagt Ceciel Thuijs ons om ons hart te volgen (#20). Mahatma Ghandi sprak de woorden: ‘be the change you want to see in the world’. Ook Hermine Grob roept op om zuinig te zijn op de natuur. Zij omarmt (#22) hier letterlijk de bomen. Bomen geven ons zuurstof om te leven en koelte als het warm is. Bomen filteren het water dat we drinken en ze helpen de lucht die we inademen te zuiveren.
Gedichten & gestapelde boeken
Op iets meer dan de helft van de vier kilometer lange route kun je een rustmoment pakken bij De Klevenhorst. Iedere zondagmiddag tot en met 20 mei worden op deze locatie gedichten voorgedragen. Bij de toegang staan stapels boeken die Rob Chevallier deels met schors heeft ingepakt. Deze gestapelde boeken brengen een ode aan hun grondstof: de boom. Boven op iedere stapel staat een haiku, geschreven door de dichters van De Omsmeders. Martin Pragt is In de war (#24). Volg zijn waarschuwingsborden en ontdek dat om te leven de natuur ons niet nodig heeft. Maar wij de natuur wel. Susanne Willems brengt een ode aan de boom met haar Bedelarmband voor een boom (#25).
Een droom komt uit…
Het project Hersenen aan het werk (#26) deelt een cliënt van Zozijn op Pad haar droom. Als gevolg van een ongeval kreeg zij een hersenletsel. Ze droomde al jaren van deelname aan de kunstwandelroute. Als cliënt met een niet-aangeboren hersenletsel (NAH) gooide ze een balletje op bij Zozijn. Kunstproject Hersenen aan het werk (#26) is gemaakt door deelnemers van de Zozijn-dagbestedingslocaties Doesburg en Doetinchem Door NAH ervaren personen een chaos in hun hoofd, stilte en rust zijn voor hen vergeten bekenden. De takken van de boom die hier is geplant symboliseren wensen, dromen en doelen, het zijn ook de aderen naar het hoofd. Eén tak is geknapt en verwijst naar het opgelopen hersenletsel.
De draak van Enghuizen
Tijdens de 23ste editie kom je allerlei nieuwe ‘bewoners’ van het landgoed tegen. Zoals de Origin (#28) van Iris Burghout en de Chinese Draak (#30) van José Botterhuis. ‘Zwevend boven het water spreid ik mijn vleugels uit, ik wil vliegen naar de zon’, schrijft Botterhuis in het routeboekje. Ze werkt graag met stof en daarbinnen het liefst met organza, een frêle stof die lijkt te dansen in de wind. De draak is het vijfde dier in de twaalf jaarlijkse cyclus van de Chinese dierenruim. Inderdaad: 2024 is het jaar van de Draak.
Via een folly naar levensboeken
Het einde van deze zeer gevarieerde kunstwandeling is inzicht. Voor het zover is laat Erik Nieuwenkamp ons kennismaken met zijn Openlucht folly (#32). Een folly is een bouwkundige dwaasheid, ze ontstonden in de 18de eeuw als bijverschijnsel van de landschapsstijl in de tuinkunst. Landgoed Enghuizen heeft nu haar eigen folly. Het laatste werk is van debutant Youzan Chen. Tussen twee bomen hangt haar collage Kaften van Levensboeken (#33). Chen en enkele collega’s hebben voor dit project bewoners van Hummelo geïnterviewd en geportretteerd. Zelf zegt ze daarover: ‘Elk gezicht is wellicht de kaft van een dik levensboek. In dit boek bevinden zich talloze verhalen. Deel je jouw verhalen met anderen?’ Naast de portretten hangt een boek met daarin de verhalen.
Genoeg stof tot nadenken
Na een kleine twee uur hebben we veel stof tot nadenken opgedaan. Het routeboekje (€ 6) geeft goede achtergrondinformatie en er staan gedichten en haiku’s in van leden van De Omsmeders. Hans Mellendijk schreef de haiku: ‘een leesleven lang – in het hoofd opgeslagen – een stapel gedicht’, en de ‘Achterhoekse schriefster’ Ankh Gussinklo componeerde: ‘zoekend naar woorden – regen zij zich hier aaneen – werd het mijn natuur’. Ik wens iedereen een inspirerende wandeling.
Kunstwandelroute op Landgoed Enghuizen is dagelijks, gratis te verkennen tussen zonsopkomst en zonsondergang tot en met 20 mei 2024. Met de aankoop van het routeboekje ondersteun dit arbeidsintensieve project van Het Web.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van alle genoemde kunstenaars en Het Web.