Pendelen tussen Worpswede en Parijs
Op naar Enschede voor de expositie ‘Tussen Worpswede en Parijs’ Paula Modersohn Becker. Voor deze unieke Duitse vrouwelijke kunstenaar eindelijk een waardig moment van erkenning. Voor mij na vier ontmoetingen met haar werk een feest van herkenning. Net als Vincent van Gogh stierf zij jong, en laat ze honderden kunstwerken na. Paula is een vernieuwer die steeds op en neer pendelt tussen Worpswede en Parijs. In de hectiek van Parijs ontdekt ze de laatste trends, in de rust van Worpswede werkte ze de nieuwe inzichten verder uit. In Rijksmuseum Twenthe in Enschede kun je nu ontdekken hoe deze vrouw haar tijd én collega schilders ver vooruit was.
Kijk hier alvast even vooruit!
Deel 2 Tweeluik Paula Modersohn Becker
Tussen Worpswede en Parijs
‘Vier middagen in de week besteed ik aan tekenlessen, die nu de inhoud van mijn gedachten beheersen. Want ook als ik geen les heb, zit ik te denken hoe ik een bepaald gezicht kan tekenen’.
Paula 24 juli 1897 in een brief aan haar ouders
Grote eenvoud van vorm
In haar artistieke leven is Paula steeds op zoek naar de grote eenvoud van de vorm. Ze ontwikkelt een eigen karakteristieke stijl door de complexe wereld om haar heen te reduceren tot simpele beeldvormen. Door deze werkwijze breekt ze volledig met de academische idealen. Zij maakt de weg vrij voor de moderne kunst in Duitsland. Paula maakt zich los van de naturalistische manier van schilderen die (ook) in Worpswede veel wordt gebruikt. Ottilie Reyländer (collega kunstenaar in Worpswede) zei hier over: ‘Ze wil meer dan de zuivere weergave van wat ze ziet’. Voor Paula is persoonlijke beleving erg belangrijk, maar dit is voor haar ondergeschikt aan de compositie in vorm en kleur.
Paula zegt hier zelf over in de audiotour:
‘Ik geloof dat je bij het schilderen helemaal niet zo aan de natuur zou moeten denken, althans niet bij de conceptie van het schilderij. Als ik het eerst heb vastgelegd, helder van vorm en kleur. Dan moet ik van de natuur datgene inbrengen waardoor mijn schilderij natuurlijk oogt. Zodat het voor een leek absoluut lijkt alsof ik mijn schilderij voor de natuur heb geschilderd.’
Dagboeknotitie Paula – 1 oktober 1902
Sneak preview
Een jonge vrouw stapt op de trein
De expositie begint met een korte zwart-wit film. Zo word je direct in de juiste tijd geplaatst. Ondanks alle inspiratie in Worpswede, weet Paula dat de echte vernieuwingen op kunstgebied in Parijs plaats vinden. Op 31 december 1899 stapt ze in Bremen op de trein. Als de nieuwe eeuw begint, is Paula klaar voor haar eerste bezoek aan Parijs. In de eerste ruimte staat een mooie bronzen buste van Paula. Dit beeld is gemaakt door haar vriendin Clara Westhoff. Als in het voorjaar van 1900 de Wereldtentoonstelling in Parijs begint, moedigt Paula haar Worpswede-collega’s aan om ook naar de Franse hoofdstad te komen.
Worpswede in beeld
In de tweede zaal maak je kennis met het werk van verschillende collega’s van Paula uit Worpswede. Hier hangen o.a. Avond in Worspwede (1896) van Otto Modersohn, Moeder en kind (1892) van de leermeester van Paula, Fritz Mackensen. Lang sta ik gefascineerd naar het doek Moeder met kind in slaapkamer (1906) van Heinrich Vogeler te kijken. Wat een kleuren, het doet me denken aan de Japanse invloeden bij Van Gogh. Over hem gesproken, in deze zaal hangt ook een werk van Vincent, Hutten (1883) uit zijn donkere Brabantse begin periode. Rechts naast dit doek hangt Berkenlaan in de herfst (1900) van Paula. Haar kleurenpalet is veel lichter. De grote blikvanger in deze zaal is Het korenveld in de zomer met Worpsweder Zionskerk aan de horizon (1897) van Hans am Ende. Ik hoor het koren ruisen in de wind.
[…] Geestelijke interesses heeft Paula meer dan wie ook. Zie schildert, ze leest, speelt enz. Alleen het familiegevoel en de band met het huis is te gering. Ik hoop dat dit nog verbetert …ik zou ons leven graag iets meer samen en met elkaar willen hebben, dan is het ideaal te noemen […]
Dagboeknotities Otto Modersohn 25 juni 1903
Vier maal Parijs
In 1898 verhuist Paula Becker definitief naar de kunstenaarskolonie Worpswede. Ze geniet van de rust en de natuur om haar heen. Via dagboekfragmenten kunnen we haar leven en gemoedstoestand nu nog steeds goed volgen. Een deel van deze persoonlijke notities is ingesproken op de audiotour in Enschede. Het is net of Paula je persoonlijk wegwijs maakt door haar tentoonstelling. Vier maal woont Paula tijdelijk in Parijs waar ze aan verschillende opleidingen studeert én zich laaft aan de collecties in de vele musea. Tijdens haar eerste bezoek in 1900 is ook vriendin Clara Westhoff in de lichstad. In de derde zaal ontdek je o.a. welke invloed de werkwijze van Cézanne heeft op de beeldtaal van Paula.
Leef je lekker uit
Na alle inspirerende doeken van Paula is er ruimte om zelf aan de slag te gaan. In een sfeervolle hoekzaal, staan ezels klaar. Je kunt er een stilleven schilderen of jezelf behangen met grote kralensnoeren en een zelfportret à la Paula schilderen. Op de wanden zijn hier grote zwart-wit foto’s geplakt waarop vrouwelijke kunstenaars aan het werk zijn bij Académie Colarossi in Parijs. Dit is het instituut waar Paula in Parijs in 1900 haar eerste lessen volgt.
Tijdens de duur van de expositie worden in deze ruimte regelmatig workshops gehouden.
‘Ik voel een innerlijke verwantschap die loopt van de klassiek oudheid, vooral de vroege periode, naar de gotiek en van de gotiek naar mijn vormgevoel. De grote eenvoud van de vorm, dat is iets magnifieks.’
Dagboeknotities Paula 25 februari 1903
l. Meisje met blauw-witte ketting in het haar (1903) m. meisje met gele strokrans in het haar (1901) en r. portret van een meisje met gespreide hand voor de borst (1905) © Paula Modersohn Becker.
Paula’s portetten
Naast landschappen en de inwoners van Worpswede, schildert Paula vaak en graag portretten. In de laatste zaal zie je een prachtige verzameling portretten en zelfportretten in combinatie met beelden. Hier ervaar je ook wat de vier bezoeken aan Parijs met de persoonlijke beeldtaal van Paula hebben gedaan. Ze vertelt hier zelf over haar ontdekkingen van de oude Egyptische portretten en wat dit met haar doet. In deze zaal hangen ook prachtige, intieme doeken van moeder met kind. Ondanks de tijd waarin ze leeft, schildert Paula de moeders groot en naakt op haar canvas.
Bernhard Hoetger
In deze laatste ruimte staat ook het Elberfelder Torso (1905-06) van de Duitse beeldhouwer Bernhard Hoetger. Tijdens Paula’s laatste bezoek aan Parijs (1906) ontmoet ze daar o.a. Bernhard Hoetger en zijn vrouw. Hoetger zal na haar dood één van de grote promotors worden van Paula’s werk. Het ontwerp van het Paula Modersohn Becker Museum in Bremen en het grafmonument van Paula in Worpswede zijn van zijn hand.
In Parijs ontdekt Paula ook het werk van beeldhouwers als Rodin en Aristide Mailol. De selectie van kleine bronzen in deze zaal, sluit mooi aan bij de moeder-en-kind-doeken van Paula.
Paula & Mathilde
En dan valt mijn oog op een grote zwart-wit foto van Paula met haar dochter Mathilde. Ik kan me niet herinneren dat ik eerder een foto van hen beiden zag. Ik ben geroerd en herhaal in gedachten Paula’s laatste woorden: ‘Das ist Schade’. Wat is het jammer dat zij niet langer op deze aardbol mocht zijn om ons nog meer te betoveren met haar werk.
Tussen Worpswede en Parijs, Paula Modersohn Becker is nog t/m 12 augustus 2018 te zien in het Rijksmuseum Twenthe in Enschede. Daarna reist deze tentoonstelling door naar Wuppertal. Van 9 september 2018 t/m 6 januari 2019 is ze te zien in het Von Der Heydt Museum.
Meer weten over het leven van Paula?
Lees dan hier deel een van het tweeluik: Hier is Paula Modersohn Becker.
Enkele handige links
Meer weten over Worpswede?
Kijk dan hier naar de verzamel website van musea in dit kunstenaarsdorp.
Wij bezochten hier o.a. het toenmalige woonhuis van Otto en Paula Modersohn Becker, dat nu als museum annex galerie is ingericht.
Meer weten over Bremen?
Beleef hier Bremen alvast online op een speciaal Nederlandstalige website.
© tekst, video en foto’s Wilma Lankhorst © gebruik afbeeldingen met dank aan Rijksmuseum Twenthe, Von der Heydt Museum Wuppertal, Museum Haus am Modersohn Worpswede en het Paula Modersohn Museum Bremen.