Kunstenaar van de maand: Gabriele Münter, schilder met focus!
We sluiten de serie vrouwelijke kunstenaars in 2018 af met een portret van de Duitse schilder Gabriele Münter. Museum Ludwig in Keulen heeft vier grote zalen vrij gemaakt om Münters werk te laten schitteren. Naast kleurrijke doeken van Gabriele zelf, zie je hier verschillende schilderijen van haar kunstenaarsvrienden in München/Murnau: Marianne Werefkin, Alexej von Jawlensky en Wassily Kandinsky. Wat weet jij eigenlijk van Gabriele Münter?
Sneak preview: Wat zeggen de conservatoren over Münters werk?
Wat weet jij van schilder en yogi Alexej von Jawlensky?
Lang is hij de levensgezel van kunstenaar en mecenas Marianne Werefkin. Hij is ook bevriend met Gabriele Münter en haar partner Wassily Kandinsky. Geboren in Rusland, later wonend en werkend in Duitsland en Zwitserland. Als schilder combineert hij het beste uit verschillende culturen en religieuze stromingen. Via Rudolf Steiner maakt hij kennis met de antroposofie en verdiept hij zich daarna in yoga. Marianne Werefkin deelt haar unieke visie over nieuwe kunstvormen, het spirituele in de kunst én symbolisch kleurgebruik met hem.
In Alexej von Jawlensky Expressionisme en Devotie kun je in het Gemeentemuseum (Den Haag) kennismaken met allerlei facetten van het leven en werk van deze Russische schilder. Je kunt het allemaal nog zien t/m 29 januari 2019.
Sneak preview
Na het bezoeken van de tentoonstelling blijft bij mij de vraag hangen: Waar is Marianne Werefkin? Ondanks alle lovende woorden in Den Haag, mag je gerust stellen dat de carrière van Jawlensky er heel anders uit zou hebben gezien, als hij zijn leermeester en mecenas Marianne Werefkin niet had ontmoet. Kunsthistorica Karin Haanappel geeft via haar website een interessant college over Marianne Werefkin. In lijn met mijn levensovertuiging ‘ere wie ere toekomt’ zal ik het verhaal van Werefkin verweven met mijn ervaringen in het Gemeentemuseum.
Op reünie bij de Nieuwe Wilden in het Groninger Museum
Reünie Nieuwe Wilden in Groningen
Na de kleurrijke WILDEN in Zwolle, ben ik nu op weg naar een reünie van De Nieuwe Wilden in Groningen. In de aankondiging staat dat de bezoeker zich moet voorbereiden op humoristische, rauwe, provocerende, agressieve en absurde kunst. Dat is wel iets anders dan ‘de eenvoud van het landleven’ en ‘het ritme van de zee’ in Zwolle. Wat is de verbinding tussen Groningen en die excentrieke jonge Duitse kunstenaars uit de jaren 80 van de vorige eeuw? De Nieuwe Wilden die met ruwe penseelstreken en nog ruwere humor het doek bewerkten. Waarom gaat juist Groningen nu ‘wild’?
Kijk hier voor de sneak preview
De Nieuwe Wilden
De aanzet voor de expositie ‘de Nieuwe Wilden’ in Groningen werd gegeven bij de opening van ‘De 80-gers, figuratieve kunst in de BRD’ (Bondsrepubliek Duitsland) in 2015 in Museum Städel (Frankfurt). Het Groninger Museum heeft in de periode onder directeur Frank Haks (1978-1995) werk van jonge excentrieke Duitse kunstenaars naar Noord-Nederland gehaald. Haks (1938-2006) probeerde steeds zo dicht mogelijk op de actualiteit te zitten. In 1981 organiseert het Groninger Museum de eerste grote museale expositie van ‘Der neue Wilden’ in ons land. Direct na deze tentoonstelling koopt Haks verschillende werken van deze kunstenaars aan voor ‘zijn’ museum. In 2016 herdenken we dat Haks tien jaar geleden is overleden.
Mede om dit te herdenken organiseert het Groninger Museum een reünie voor de wilden van toen. Hier staat de schilderkunst uit het begin van de jaren 80 in (het toenmalige West) Duitsland centraal. Werk gemaakt met ruwe penseel streken en kunstenaars die met nog ruwere humor de wereld om hen heen observeerden. Het was hun opzet om met hun werk te provoceren. Verschillende Duitse steden kenden in die jaren een eigen kunstbewegingen. Hier in Groninger worden de Nieuwe Wilden per stad gegroepeerd: Hamburg, het Rijnland (Düsseldorf & Keulen) én Berlijn dat op dat moment nog door de Muur werd verdeeld.
Zonder titel – Jiri Dokoupil, De Nieuwe Wilden in Groninger Museum
Sex, drugs en Rock ‘n’ roll
Bij aankomst in het Groninger Museum trekt het affiche van Jiři George Dokoupil (Krnov 1954) direct de aandacht. Een groot groen hoofd, een kale kop met paarse horentjes, grote rode oren, rode mond en bloed dat uit de neusgaten stroomt. Links- en rechts van het hoofd en op de kop grijze, stokbroodachtige vormen met daarop dampend de woorden Sex, Drugs en Rock ‘n’ Roll. Het lijkt wel of deze drie grijze vormen én de begeleidende woorden het hoofd willen vermorzelen. Ik ben nog niet binnen, maar de toon is al gezet. In de tentoonstelling zie ik dit werk terug in de zaal van de ‘Rijnland-groep’. Hier hangen nog drie producties van Jiři George Dokoupil en ik zie dat het campagnebeeld van deze tentoonstelling als ‘Zonder titel’ (1984) wordt gepresenteerd. Je mag er als bezoeker dus zelf mee aan de slag.
Zaal impressie – midden Brückenhaus (1979) Helmut Middendorf
Naast ‘zonder titel’ hangt een zelfportret van Dokoupil. Zelfportret in roze met een bloedneus, een tranend oog en een straal bloed dat uit de mond stroomt. Dokpupil is in 1954 in Tsjecho-Slowakije geboren, in 1968 is hij met zijn ouders naar Duitsland verhuisd. Zijn vader is uitvinder en junior verveelt zich nogal snel op een opleiding. Hij volgt o.a. lessen in Keulen en later in New York. Daar maakt kennis met de conceptkunst. Hij realiseert zich dan dat hele andere media tot mogelijkheden behoren om kunst te maken. Hij is blijkbaar lekker los gegaan. Ik kan hem niet echt goed volgen. Ieder zijn leven en ieder zijn wereldbeeld denk ik dan maar.
Christa Naher twee maal zonder titel in de Vrouwenzaal
Zijn er ook Wilde Vrouwen …?
Op mijn zoektocht naar vrouwelijk kunstenaars ontdek ik een aparte themazaal. Ik zie vooral grote werken van, voor mij (nog), onbekende Duitse kunstenaressen: Bettina Semmer (1955) en Ina Barfuss (1949) warren beiden aangesloten bij de groep Hamburg. Er hangt ook werk van Elvira Bach (1951) en Christa Näher (1947) die zich aansloten bij de ‘Berliner scene’. Ik zie twee koeien met borsten van Semmer, twee figuren op een bank van Elivra Bach. Links een vrouwelijk personage die een mes lijkt vast te houden en rechts een zwarte figuur die zich van de vrouw weg draait.
Bettina Semmer – koe – Nieuwe Wilden Hamburg
Blikvangers in deze ruimte zijn twee grote werken van Christa Näher. Ze zijn groot en donker, de kleuren zwart en donker rood overheersen in beide werken. Näher creëert fantasiebeelden. Bastaardwezens samengesteld uit delen mens én dier, als symbool van het driftleven. Echt licht wordt het voor mij niet in deze ruimte, of het moet de dame met sigaret zijn: ‘Sophisticated Lady I (1982) ook van Elvira Bach. Ondanks de roze wanden, ervaar ik hier op het eerste gezicht meer hardheid dan vrouwelijkheid. Ik voel een soort agressie die ik moeilijk kan plaatsen. Juist de beelden in deze zaal prikkelen me om tot verder onderzoek over deze kunstenaars, hun werkwijze en levenshouding. Daarover later meer in een apart blog.
Mijn ervaringen:
Na mijn bezoek ben ik behoorlijk verward. Het begint al direct bij de entree waar Luciano Castelli je ontvangt met een groot dubbelportret van hemzelf en Salomé. De laatste zegt: “de mens wil een beeld van de mens maken”. Resultaten van zijn zoektocht vind je in een van de Berlijn zalen (Moritz Platz). Hard en ruw, naakte mensen opgehangen aan vleeshaken, als varkens in een slachterij. Salomé woont in Berlijn (Kreuzberg) en heeft zijn atelier aan de Oranienplatz, op de plek waar vroeger Galiere am Moritzplatz was gevestigd. Ik ervaar het als heel heftig wat hij laat zien.
In de zaal ‘Gruppe Normal’ voel ik me de meeste aansluiting. Hier hangt meer herkenbare kunst zoals kleurrijke werken van de Tsjech Milan Kunc en Jan Knap.
Van de vrouwen die hier hangen, weet ik relatief weinig. Dit is voor mij een mooie aanleiding om hier eens verder in te duiken. Welke rol speelden de vrouwelijke kunstenaars bijvoorbeeld tijdens de periode van de Nieuwe Wilden?
Het koolzaadveld van Bernd Zimmer, Vluchtende herten van Gerhard Naschberger en Hoogtepunt van de 20ste eeuw van Walter Dahn zijn mijn drie favorieten.
Ik ben reuze benieuwd wat jij van de Nieuwe Wilden vindt. Laat het me weten en stuur je reactie eventueel met foto in voor dit blog.
De Nieuwe Wilden zijn tot 23 oktober 2016 te zien in het Groninger Museum.
Extra in Groningen – Nieuwe Wilden in Minerva (tot 17 juni 216). Academie Minerva, bekend als het oude pand van het Groninger Museum. De Academie is op werkdagen geopend en gratis toegankelijk.
foto rechts: Normal Gruppe Milan Kunc - What a coincidence 1985 -coll Groninger Museum
Naakt met parasol (detail) Jan Wiegers -coll de Fundatie
Museum de Fundatie toont tot 18 september 2016 de WILDEN (Brücke & Der Blaue Reiter)
Entreeprijs Museum die Fundatie € 9 p.p. gratis voor houders van Museum- of Rembrandtkaart
Twee catalogi & een magazine
Van beide exposities is een aparte, zeer lezenswaardige en kleurrijke catalogus gemaakt.
Per stuk kosten ze € 27.50. Wie beide catalogi gelijktijdig aanschaft betaalt € 49,50.
Het Groninger Museum biedt wederom een eigen uitgave aan in de serie Groninger Museum Magazine dat voor € 2 in die museumwinkel wordt verkocht.
Koolzaadveld – Bernd Zimmer 1979 – coll. Groninger Museum
De duo-tentoonstelling‘WILDEN en Nieuwe Wilden’ in Zwolle en Groningen neemt ons mee naar de wereld van emotie en vrije expressie. De kunstenaars lappen artistieke conventies en academische regels aan hun laars en gaan vol voor hun eigen subjectieve ervaringen, hun innerlijke beleving. In Zwolle begint de reis naar de binnenwereld met werk van de eerste stroming Duitse expressionisten. Ik zeg: ‘Brücke’ en ‘Der Blaue Reiter’ en zo krijg je een indicatie welke kant het op gaat in Museum de Fundatie. Na deze kennismaking reis je door naar het Groninger Museum voor een onderdompeling in het neo-expressionisme uit de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw. Welk effect hebben de Wilden & Nieuwe Wilden op jou?
