Deel zes Hanzesteden langs de IJssel
Ontdek Hanzestad Hattem
Als ik aan Hattem denk, zie ik beelden van Anton Pieck en het Bakkerijmuseum. Deze twee iconen zijn me bijgebleven van mijn topografie-les op de toeristische vakschool in Leiden. Wist jij dat Hattem één van de zeven Hanzesteden aan de Gelderse IJssel is? Na mijn bezoek met Marja en Roly zal ik Hattem nooit meer vergeten. Een inspirerende dag terug in de tijd, mijmerend over de stadsmuur, vanuit de Dijkpoort de weidse omgeving verkennen en koffie met krentenbrood in het Bakkerijmuseum. Krijg je al zin om te gaan?
Wat weet jij van Hanzestad Hattem?
Hanzesporen
In de 9e eeuw wordt in de boeken van de Abdij van Lorsch voor het eerst melding gemaakt van Hat-heim. Een kleine nederzetting in het uiterste noordelijke puntje van de Gelderse Veluwe. In 1176 werd het een zelfstandige kerkgemeente. In die tijd is ook begonnen met de bouw van een nieuwe kerk, de Grote of Andreaskerk aan de Markt. Het duurde tot 1299 voordat Hattem van Graaf Reinoud I van Gelre stadsrechten kreeg. Daarna volgde aansluiting bij het Hanze verbond. In de Middeleeuwen lag de stad direct aan de IJssel, nu wordt het door een 250 meter lang kanaal met deze rivier verbonden.
Kasteel St. Lucia
Om de stad, de handel en haar inwoners beter te kunnen beschermen, bouwden de heren van Gelre er in de 14 eeuw kasteel St. Lucia. Het kleinste kasteel van ons land met de dikste muren (7 meter) dat in de volksmond “De Dikke Tinne’ heet. Toentertijd werd het kasteel omgeven door een slotgracht. Nu kun je alleen de contouren nog zien in het plaveisel van het Tinneplein en in de Koestraat. Hattem bleef tot 1574 lid van het Hanze verbond. Voor wie meer wil weten over de geschiedenis van Hattem, raad ik een bezoek aan Museum Voerman van harte aan.
Hanzewandeling
Aan de Markt in Hattem staat een fraai gerestaureerd gemeentehuis. Het stadhuis is bij nader inzien een complex van historische panden die binnen via trappen met elkaar zijn verbonden. Buiten lijken het nog steeds losse woningen en gebouwen. Hier worden regelmatig exposities gehouden. In de hal ligt een gratis Hanzewandeling voor je klaar. Vóór we aan deze wandeling beginnen, neemt Marja ons mee de Grote kerk (5) in. De van oorsprong Romaanse kerk straalt nu een statige Gotische stijl uit. De sfeer is licht en vredig. De terrassen op de Markt beginnen bijna op de drempel van deze kerk.
Dikke Tinne
Vanuit ons startpunt, restaurant Banka, lopen we over het Kerkplein via de Kerkhofstraat naar de Hoenwaardse poort (2). Dit was een van de vier oude stadspoorten van de stad en deed dienst als verdedigingstoren. Achter deze poort ligt de Hoenwaard, het gebied waar de inwoners van de stad die koeien hadden, hun vee lieten grazen. Verder rechts via de Nieuwerweg en daarna rechts de Korte Kerkstraat in. Vanaf de Adelaarshoek zien we het Tinneplein met een deel van de contouren van ‘De Dikke Tinne’. Met een korte lus zijn we terug op de Markt en lopen dan via de Kerkstraat richting molen ‘De Fortuin’ (4). Vóór we bij deze molen aankomen, zien we rechts de gedeelde ingang van Museum Voerman en het Anton Pieckmuseum.
Stadskoeien
Op de plek waar nu Stellingwerfmolen ‘de Fortuin’ staat, stond in de Hanzetijd een andere korenmolen. Deze molen was voor de inwoners van de vestingstad van groot belang in verband met hun voedselvoorzieningen. De huidige molen is wekelijks op zaterdag geopend. We volgen Marja over de Noordwal. Vanaf deze wal hebben we een mooi uitzicht over de omgeving. Over deze wal liepen ooit ook de koeien van de stadsboeren van Hattem. Vóór we de Dijkpoort beklimmen, nemen we eerst nog een kijkje aan de Gelderse Dijk. Voor ons licht de jachthaven en het kanaal naar de IJssel. Achter ons staat het voormalige woonhuis van de schilder Jan Voerman. Op de hoek van het perceel zie ik een klein prieel met daarin nog enkele kwasten, verftubes en een schildersezel. Begin 1900 kwamen vele schilders naar Hattem om de beroemde Hollandse wolkenpartijen boven de IJssel te schilderen.
De Dijkpoort
De prachtige Dijkpoort, lonkte al van ver naar ons. Deze poort werd in de Hanzetijd (rond 1400) gebouwd en aan begin 1900 volledig gerestaureerd. Het is de enige overgebleven stadspoort. Oorspronkelijk was dit een binnenpoort. Buiten deze poort stond ooit een jongere voorpoort met twee ronde torens. Als we door de Dijkpoort de stad in lopen, zien we dat de deur open staat, we worden uitgenodigd om de poort en de toren te beklimmen. Op elke verdieping kun je iets over de geschiedenis van de toren en de stad lezen. Sinds begin dit jaar is Edith de Jong de nieuwe ‘torenwachter’ van de Dijkpoort. Edith wil met haar kunstprogramma meer mensen betrekken bij de Dijkpoort.
Riga
Sinds 2003 werkt ze o.a. samen met kunstenaars uit een andere Hanzestad: Riga. Vanuit de smalle ramen hebben we prachtig uitzicht over de stad en de omgeving. Ik herken in de verte de Pepertoren van Zwolle. De liefde van Edith voor deze toren komt o.a. tot uitdrukking in de sfeervolle bloemdecoraties die zij overal in het gebouw heeft neergezet. Als we de Dijkpoort verlaten zien we links chocolaterie Bonbon Atelier A3. We vergapen ons aan de zoetigheid in de etalage, maar stappen toch door. Via de Kruisstraat komen we weer op de Markt. Hier eindigt onze beknopte Hanzewandeling. Achter de kerk, vind je het kantoor van de toeristische informatiedienst ‘Ronduit Hattem’.
Tips van mijn lokale Hanze expert
Als ik in augustus 2015 met Roly en Marja Hattem verken, is het tropisch warm. Dat is ook de reden waarom we voor deze beknopte wandeling van een uur hebben gekozen. We zoeken verkoeling in de gezellige Gelagkamer van het Bakkerijmuseum. We drinken koffie uit frêle porseleinen kopjes met bloementjes en genieten we van een heerlijke snee krentewegge met roomboter.
Gezellig druk is het ook op de Markt bij restaurant Banka, het startpunt van de wandeltocht. Ter verkoeling hebben de enthousiaste eigenaren een zwembad op hun terras geplaatst, helaas hebben we onze zwemkleding niet bij ons. Bij Banka serveren ze naast koffie en lunches vanaf 17.30 ook heerlijke tapas. Laat je verrassen door de broers Semir & Edin.
Dichter bij de Hanzetijd kun je bijna niet komen. Als je gaat eten bij ’t Spookhuys’ ben je te gast in het enig overgebleven gedeelte van kasteel St. Lucia, de Dikke Tinne in Hattem. Vanaf het terras heb je uitzicht over het Tinneplein. Er wordt gefluisterd dat het hier nog steeds spookt. Ik ben benieuwd naar je ervaringen.
Mijn lokale Hanze-expert
Voor een kennismaking met de Hanzestad Hattem kreeg ik hulp in mijn een lokale expert Marja Blom. Hattem is sterk verweven met de Blom-familiewortels. Marja’s vader is hier geboren en als kind logeerde zij er graag bij haar ooms. Sinds tien jaar woont Marja in een van de historische stadsboerderijen in Hattem. Na een werkzaam leven in het westen van het land ervaart ze het als heel bijzonder om terug te zijn bij haar familiebron.
In het spoor van Marja en haar nichtje Roly heb ik Hattem verkend. De compactheid van de stad, en de vele historische gebouwen in het centrum in combinatie met delen van de oude stadsmuur, geven Hattem een unieke sfeer.
Meer weten over de zeven Hanzesteden langs de Gelderse IJssel? Lees dan hier verder.
De Hanzewandeling die wij hebben gemaakt kun je koppelen aan de ‘Tourtodo’ app. Als je deze app thuis alvast gratis download, krijg je met de tourcode HattemNl op de route nog meer feitjes en leuke weetjes. De Hanzewandeling kun je hier ook downloaden. Gemak dient de mens! Bij de route ontvang je vijf kortingsbonnen.
Extra tip!
12 september 12015 Heisa in Hattem Festival tijdens de Nationale Monumentendagen 2015. Tijdens Heisa in Hattem kun je in winkels en bij particulieren thuis genieten van optredens van amateurartiesten, dichters en verhalenvertellers.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst