Samen met mijn vriendin Do nam ik vorig jaar afscheid van onze studentenstad Leiden. Een wandeling langs de muurgedichten was onze zwanenzang. Do woont nu in de Hanzestad Zutphen. Bij verkennende wandelingen ontdekken we ook in deze stad poëzie op muren. Het boek ‘muurPoëzie in Zutphen & Warnsveld’ blijkt een waardevolle gids. In deze tijd van lockdown is poëzie in de openbare ruimte een fijn thema om nader te verkennen. Wat weet jij van muurPoëzie in Zutphen?
“Het gaat om mijn behoefte aan stilte.”
Uitspraak Sabine Kars (muurPoëzie p. 39)
Ons beginpunt De Hoven
We beginnen aan de noordoever van de IJssel in de wijk De Hoven. Aan de Weg naar Voorst, dicht Sabine Kars ‘kijk mij in gewaterverfde lucht…’ Een van de grote verschillen met de route in Leiden is dat in Zutphen is gekozen voor enkele dichtregels. In Leiden staat de volledige tekst van het gedicht op de muur. Hier in Zutphen heeft de initiatiefnemer van deze route, dichter en beeldend kunstenaar Henk Gombert gekozen voor enkele strofen uit een groter werk. De vier regels van de Zutphense dichter Sabine Kars zijn op de muur geschilderd door Dirk Aarnink. Het fijne van het boek muurPoëzie is dat van veel dicht strofen op de muur, het volledige gedicht in het boek staat. Sabine Kars begon als Twitter-dichter. Haar gedicht ‘Leunen tegen de flanken van de tijd’ laat zien dat ze de 144 tekens ver achter zich heeft gelaten.
Zicht op Zutphen
Zutphen ligt op een kruispunt van twee rivieren, de Berkel en de IJssel. Mede door deze gunstige ligging speelde de Gelderse stad al een belangrijke rol tijdens de Hanzeperiode. Vanaf de noordzijde heb je op de uitkijktoren bij de Hoven een mooi zicht op de stad en de meanderende rivier. Via het zogenaamde ‘avonturenpad’ doorkruisen we de uiterwaarden en beklimmen we de brug.
Canon van de IJssel
In de cortenstalenzijflank van de IJsselbrug is de ’Canon van de IJssel bij Zutphen’ uitgesneden. Terwijl we de brug overlopen, nemen we de geschiedenis van de brug in ons op. Dit is een leuke, sportieve manier om de historische wortels tot je te nemen.
Centrum vol poëzie
Van de achttien muurgedichten kun je er veertien in het centrum van de stad ontdekken. Drie strofen zijn op muren in het dorp Warnsveld aangebracht. Do heeft een route voorbereid en we beginnen in de Noorderhaven met ‘Havens zijn overal’ van Tim Pardijs. Pardijs was stadsdichter van Zutphen van 2013 tot 2015. Om ook de jeugd bij het project te betrekken, is er aan de Norenbrugstraat een maquette met dichtregels van scholieren. Dit project kwam tot stand in samenwerking met Poëzietheater Vlinderwerk.
Slokjes op de muur
De Syrische geoloog Bashar Almashaan woont sinds enkele jaren in Zutphen. In de beginperiode leed hij aan emotionele en sociale eenzaamheid. Net als alle nieuwkomers werd hij geconfronteerd met een nieuwe taal, een andere cultuur en andere omgangsvormen. “De vrienden die ik kreeg waren een wijnglas, een pen en een dichtschriftje” (muurpoëzie p.67). Zo ontstond het gedicht Slokjes. Op weg naar ‘Nooit was er een dag als deze..’ van Mas Papo lopen we door de Agnietensteeg. Hier is hoog tegen de muur een strofe uit ‘Onvervreemdbaar’ van Ida Gerhardt (1905-1997) te lezen. Dit is één van de drie geselecteerde gedichten in de serie muurPoëzie van Gerhardt. Zij overleed in 1997 in Warnsveld.
“Kom binnen in dit oord: de poort staat altijd open…”
Ton Luijten uit de bundel ‘Zutphen in strofen’ (2011)
Zutphens Welkom
We lopen verder en volgen de geur van verse gebrande koffiebonen. De koffiebranders van de Pelikaan hebben de deuren open staan en zijn wel in voor een pauzepraatje. Helaas vandaag geen coffee-to-go, maar wel een poëtisch ‘Zutphens Welkom’ van dichter Ton Luijten (1939-2015). Luijten was van 2009-2011 stadsdichter van deze Hanzestad. De poëzieroute in het boek muurPoëzie begint met deze strofe. Maar je kunt de wandeling op elk gewenst punt beginnen. Na dit welkom lopen we door naar de Zaadmarkt. Hoog tegen de muur van een hoekpand beschrijft dichter, schrijver en programmamaker Eke Mannink het begrip ‘Kunst’. Eke Mannink was van 2011 tot 2013 de stadsdichter van Zutphen.
“orensnijder tulpensnijder
Wie gaat er mee de vijverkoe bevrijden…”
Het Beeld © Paul Rodenko (Orensnijder tulpensnijder 1996)
Struinen door de smalle straatjes
We struinen verder door de smalle straatjes van Zutphen. Het is rustig op deze januaridag, de zon schijnt volop. Woordkunstenaar Paul Rodenko (1920-1976) maakt ons extra blij met ‘Orensnijder tulpensnijder’ op een siena-kleurige muur aan de Rodetorenstraat. Naast me begint Do de tekst van deze strofe te zingen op de melodie van het kinderliedje ‘Witte zwanen, zwarte zwanen’. Al zingend vervolgen we onze route op weg naar de Nachtegalen van J.C. Bloem (1887-1966). Deze dichter was van (1926 tot 1932) getrouwd met collega dichter Clara Eggink (1906-1991). Van 1957 tot van zijn dood in 1966 woonde Bloem weer bij zijn oude liefde.
Dolen en dromen
We dolen verder door de historische binnenstad, we dromen niet. Uit het gedicht ‘Dolen en Dromen’ van Ida Gerhardt staat op de muur van de Zutphense Musea de regel: “Hoezeer heeft deze kleine stad allure?” De voormalig burgemeester Arnold Gerritsen kreeg deze regel cadeau bij zijn afscheid in 2016.
Op 8 november 1980 las Gerhardt uit ‘Dolen en Dromen voor in de refter van het Stedelijk Museum in Zutphen. Na jaren was er eindelijk erkenning voor haar werk. In 1979 ontving ze de Prijs voor Meesterschap en in 1980 de P.C. Hooftprijs. Ik kan de rest van de tekst helaas niet vinden in de uitgave muurPoëzie. Uit nader onderzoek begrijp ik nu ook waarom: dit gedicht telt maar liefst 22 pagina’s. Kijk hier voor meer informatie. Via de Gravinnenhofsteeg lopen we door naar ’s Gravenhof en op dit plein wordt de initiatiefnemer van muurPoëzie, Henk Gombert zelf geëerd met ‘Blauw in groen’ uit zijn bundel ‘Stad in tijd ’(2014).
Terug naar de IJssel
Met ons hoofd vol prachtige poëzieregels zoeken we de IJssel weer op. Bij de haven, gaan we onderlangs en zo bereiken we de Bult van Ketjen aan de IJsselkade. De rivier kabbelt aan onze voeten. De late middagzon verlicht de woorden van de dichter: ‘… Het zachte gefluit van hun vleugels, Het statige dalen.’ We volgen de IJssel richting de brug en komen zo bij het standbeeld van Ida Gerhardt. Tegen de kadewand staat haar derde gedicht. Nou gedicht… het is slechts één regel uit Het schip: ‘Er stond een kind op de kade.’
Slotakkoord: Geluk in Warnsveld
Voor het slotakkoord van deze poëzieroute moeten we naar Warnsveld. Sinds 2005 behoort dit dorp bij de Gemeente Zutphen. Warnsveld zelf kijkt terug op een oude en rijke historie. De Martinuskerk is waarschijnlijk in de 9e of 10e eeuw gesticht.
Bij deze kerk schrijft Paul Rodenko over ‘De Dichter’. Iets terug aan de Rijksstraatweg, is tegen de muur van het voormalige gemeentehuis een strofe uit ‘Groen Zegen’(bundel Zutphense Wereldwonderen) van Pieter Bas Kempe te lezen. We eindigen onze route aan het Bonendaal met ‘Geluk’ van J.C. Bloem.
Titel muurPoëzie in Zutphen & Warnsveld
Auteur Eke Mannink
Fotografie Pascale Drent
Pagina’s 72, full colour uitgave met hard cover
Prijs € 15,-
ISBN 978-90-78115-93-9
Uitgever Diepenmaat uitgeverij & Ontwerpbureau
© tekst, foto en video Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan Uitgeverij Diepenmaat en de genoemde dichters.