Mijn kennismaking met Museum Gouda was een weerzien met het werk van kunstenaar Jo Koster (1868-1944). In de tentoonstelling ‘Vrouwen Palet, 1900-1950’ viel haar zelfportret (met een ooglapje) op tussen al haar collega schilders. In Rotterdam was  toen werk te zien van 24 vrouwelijke kunstenaars. Zij deelden naast het vrouw zijn, hun talent, ambitie en de drang naar vernieuwing. De kennismaking met Jo Koster smaakte naar meer. De overzichtstentoonstelling in Museum Gouda biedt nu die kans.

“Een even energieke als begaafde figuur onder onze schilderessen,
en een oeuvre, een overzichtstentoonstelling als deze zeker waard.”
Cornelis Veth in de Telegraaf 1942
Deze uitspraak geldt ook nog in 2025.  (Wilma Lankhorst)

“Ik verbleef in het Brusselse atelier van Ernest Blanc-Garin als een worstelende,
arme, trieste en gelukkige Bohemien schilderstudent.
Wat is van het métier ken, leerde ik dáár.”
Uitspraak Jo Koster

Wie is Jo Koster?

Jo Koster is in 1868 in Kampen geboren en krijgt de doopnamen Johanna Petronella Catharina Antoinette. Haar moeder is Catharina Antoinetta van Veen en haar vader Johannes Petrus Koster, kapitein-kwartiermeester in het leger. Na de middelbare school in Kampen, volgt Jo in Amsterdam van 1885 tot 1888 de Rijksnormaalschool voor Teekenonderwijzers. Aansluitend verhuist ze naar Rotterdam voor een vervolgstudie aan de Rotterdamse Academie (1888-1892). De honger naar meer kennis is nog (lang) niet gestild bij de jonge Koster. Ze geeft twee jaar les aan haar ‘oude’ academie en krijgt in 1894 de Koninklijke Subsidie voor Vrije schilderkunst waarmee ze in Brussel lessen volgt bij Ernest Blanc-Garin (1843-1916). Na Brussel volgt Parijs voor twee vervolgstudies, een aan de Académie Julian en een aan de Académie Colarossi. Aan laatst genoemde academie studeerden onder ander ook beeldhouwer Camille Claudel (1864-1943) en schilder Paul Gauguin (1848-1903). Naast schilder is Koster, graficus en tekenaar.

Jo Koster en Staphorst

In 1902 komt ze terug naar ons land en zet ze in Zwolle een eigen teken- en schilderklas op. Al deze fasen worden in de tentoonstelling toegelicht en daarbij worden werken van Koster en tijdgenoten getoond. Naast haar werk in Zwolle, bezocht Koster de kunstenaarsdorpen Laren en Staphorst. Net als haar collega schilders Jan Sluijters en Stien Eelsingh ontdekt en verkent Koster deze gesloten geloofsgemeenschap. Ze schilderen allemaal vanuit hun eigen indrukken de omgeving en de bewoners van het dorp. Koster voelt zich in Staphorst thuis vanwege de rust en het landschap. Ze komt twintig jaar lang, bijna jaarlijks naar Staphorst en bouwt in tegenstelling tot haar collega’s zoals Jan Sluijters (1881-1957) een hechte band op met de Staphorster bevolking. Koster schildert hier vooral de arbeid op het land en de boereninterieurs. Ze heeft grote belangstelling voor het dorpsleven, de verbondenheid tussen de mensen en de kleurige klederdracht. Sluijters vind geen aansluiting met het dorp. In tegenstelling tot Stein Eelsingh (1903-1964) die er tot het einde van haar leven blijft wonen en schilderen.

Het schilderen van portretten is een belangrijke
inkomstenbron voor Jo Koster. Haar portretten van de society in
academische stijl, met veel aandacht voor de stofuitdrukking zijn erg populair.

Kunst als beroep

Tijdens haar studie aan de academie in Rotterdam heeft Koster als enige student een eigen atelier. Ze schildert hier vooral portretten. Nadat de academie haar een baan aanbiedt, kan ze in haar eigen onderhoud voorzien. In de tentoonstelling leer je een Koster kennen die steeds nieuwe indrukken wil opdoen én nieuwe schildertechnieken wil ontdekken en leren. Haar stijl verandert in de loop van de jaren en varieert van impressionistisch tot post impressionistisch tot pointillistisch. Ze verkent ook het werk van Van Gogh. Koster is avontuurlijk en rijdt met haar eigen auto, soms met schildervriendinnen, door Europa. Ze woont steeds korte periodes in Italië, Zwitserland en in ons eigen land. Naast schilderen verdient ze geld met het maken van reisverslagen.

Jo Koster terug in Nederland

Vanaf 1934 huurt ze in Den Haag, in het Statenkwartier een bovenverdieping in het huis van schilderes Tjitske van Hettinga Tromp.  Ze breidt haar artistieke werkzaamheden uit met naaldkunstwerken, ze ontwerpt ex librissen, illustraties èn kamerschermen. Vanaf 1942 mag Koster niet meer exposeren omdat ze weigert zich in te schrijven bij de Duitse Kulturkammer. Als tijdens de Tweede Wereldoorlog het Statenkwartier door de Duisters wordt geconfisqueerd, verhuizen beide kunstenaars naar Zwolle. Als bij Koster eind 1943 kanker wordt vastgesteld ontfermt ook de familie van vriendin Lidy van Spengler zich over haar. In het Spengler-familiehuis in Heelsum (bij Renkum) overlijdt Koster tijdens een logeerpartij in april 1944.

Vriendenkring van Jo Koster

Koster heeft veel vriendinnen met vooruitstrevende ideeën. In de tentoonstelling maak je onder andere kennis met Marie Jeanette de Lange (1885-1923). De Lange is voorzitter van de Vereeniging voor verbetering van Vrouwenkleeding. Zij pleit onder andere voor de afschaffing van het korset. Koster is ook hecht bevriend met de schilder Sara van Heukelom (1885-1963). Daarnaast werkt ze met Wim Schuhmacher samen in het Italiaanse San Gimignano.

Tijdgenoten van Koster

Tot slot leer je in een aparte ruimte enkele tijdgenoten van Koster kennen zoals Jan Toorop, Ferdinand Hart Nibbrig, Jan Sluijters en Co Breman. De nadruk die deze kunstenaars leggen op het licht, inspireert Koster. Jan Sluijters heeft een grote rol gespeeld in Kosters toepassing van een losse divisionistische/pointillistische stijl. In deze methode mengen de kleuren zich niet fysiek, maar ontstaat kleurmenging door een optische werking. Het werk van Koster raakte na haar dood in de vergetelheid. Pas in de jaren 90 van de vorige eeuw is er hernieuwde belangstelling voor haar. De oorzaak hiervan ligt in het aantal tentoonstellingen dat sinds die tijd in verschillende musea is georganiseerd en een toename aan publicaties over vrouwelijke kunstenaars.

Wist je dat?

In het veel bekeken AVRO TROS programma Nu te zien (12 juni jl.) bezocht Margriet Schavemaker, directeur van het Kunstmuseum in Den Haag de tentoonstelling in Gouda. Zij zet drie punten op een rij die velen nog niet kennen van Jo Koster. Ik citeer: “Jo Koster was een van de eerste Nederlandse vrouwen die zelfstandig als kunstenaar werkte. Deze ongetrouwde en onafhankelijke schilderes vestigde zich in een wereld die vrouwelijke kunstenaars vaak niet serieus nam. Ten tweede was Jo Koster een actieve reiziger. Haar talrijke reizen door Europa, beïnvloedden haar stijl. Ten derde: In 1939 kreeg Jo Koster een afwijking aan haar rechteroog waardoor ze bijna geen diepte meer ziet. Ze gaf niet op en werkte vastberaden door, met een afgeplakt oog. (Vandaar dat ooglapje op haar zelfportret WL). (Bron: website AVRO/TROS).
Kijk hier de uitzending nog eens terug. 

Jo Koster, kunstenaar, is nog tot en met 4 januari 2026  te zien in Museum Gouda.
Kijk hier voor de details. MK=geldig. Gebruik de gratis audio en geniet van de verhalen die Noraly Beyer je vertelt.

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst.
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van Museum Gouda, de genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.

Museum Gouda

We bereikten het museum via een prachtige sfeervolle binnentuin. Bijna alle stoelen zijn bezet, blijkbaar is de binnentuin ook een favoriet lunchrestaurant in Gouda. Museum Gouda is in 1874, ter gelegenheid van het 600-jarig bestaan van Gouda, opgericht als het Stedelijk Museum van Gouda. De basis collectie bestond toen uit giften van inwoners van de stad. De gedoneerde objecten hadden allemaal een verbinding met de geschiedenis van Gouda. In 1947 verhuist de collectie naar de huidige locatie het Catharina Gasthuis. Lopend  door de verschillende ruimtes ontdek je de geschiedenis en de functie van het voormalige gasthuis, zoals in de Goudse stadsapotheek en de Chirurgijnsgildekamer. In de kelder van het gebouw, in de zogenaamde dolcel, werden in het verleden psychiatrische patiënten opgesloten.

Veelzijdige collectie

De collectie van het museum is zeer divers: van 16e-eeuwse altaarstukken tot 19e-eeuwse schilderijen uit de Artzeniuscollectie (Haagse School/School van Barbizon). Op de zolderverdieping is een collectie Gouds plateel te zien. Je ontdekt voorwerpen van de zes belangrijkste Goudse aardewerkfabrieken: Plateelbakkerij Zuid-Holland, Goedewaagen, Ivora, Zenith, Regina en Flora. De museumcollectie omvat onder andere werken van schilders als Isaac Israëls (1865-1943), Willem Tholen (1860-1931), Pieter Pourbus (ca. 1523-1584), Odilon Redon (1840-1916) en Charles-François Daubigny (1817-1878).
Naast de vaste collectie organiseert het museumteam jaarlijks verschillende tijdelijke tentoonstelling.

Nu te zien in Museum Gouda

Jo Koster, kunstenaar, tot en met 4 januari 2026. Kijk hier voor de details.
Ongehoord, verzamelde vrouwen , tot en met 22.02.2026
Edith, een gewoon Gouds meisje, nog tot en met 26 oktober 2025.