Tijdens de periode dat we in Nijmegen woonden, kwamen we met grote regelmaat in het Afrika Museum in Berg & Dal. Helaas is dit interessante museum sinds het najaar van 2023 gesloten. Gelukkig was het museum al enkele jaren onderdeel van een groter geheel, de Wereldmusea met vestigingen in Leiden, Amsterdam en Rotterdam. In Leiden is nu een veelzijdige tentoonstelling te zien over kunst en kunstenaars uit Afrika. De spiritualiteit voorbij met een vernieuwde focus op het werk en de motivatie van de Afrikaanse kunstenaars van nu: Ontdek het zelf In schitterend Licht.
De nieuwe rol van etnografische musea
Na de sluiting van het Afrika Museum (Berg en Dal), is een deel van de collectie verhuisd naar het Wereldmuseum in Leiden. Toen ik de aankondiging zag van de nieuwe tentoonstelling dacht ik heel even dat het een vernieuwde opstelling zou zijn van wat ik al eerder in het Afrika Museum had gezien. Dat is niet zo! Gastcurator Azu Nwagbogu bevraagt in de expositie ‘In schitterend licht‘ onder andere de rol van etnografische (volkenkundige) musea in deze tijd. Deze nieuwe wereld kun je nu verkennen aan de hand van acht thema’s. In totaal reflecteren 32 kunstenaars, die een binding hebben met het Afrikaanse continent, hier op hun werk. In onderstaande video legt Nwagbogu zijn bevindingen uit en introduceert hij de tentoonstelling.
In Schitterend Licht toont de kracht, diversiteit en creativiteit
van hedendaagse kunst uit Afrika en zijn diaspora.
De spiritualiteit voorbij
In de Westerse kunstgeschiedenis is eeuwen lang verkondigd dat kunst in Afrika een andere connotatie heeft, een andere representatie en een andere ideologie dan Westerse kunst. De heersende spiritualiteit op het Afrikaanse continent zou hiervan de oorzaak zijn. “Deze tentoonstelling begint deze vooroordelen opnieuw vorm te geven. Het ambacht van het maken, de impuls van het creëren, het verlangen om te creëren gaat veel verder dan spiritualiteit”, aldus Nwagbogu. In Schitterend Licht verken je het werk van 32 kunstenaars die allemaal een binding hebben met Afrika. Allemaal hebben ze familiaire wortels in dit werelddeel. Een aantal van de deelnemers woont en werkt in een van de 54 landen. Een ander deel is geëmigreerd en voelt zich vanuit een andere locatie nog steeds sterk verbonden met Afrika.
In schitterend licht worden werken uit de collectie van het Wereldmuseum gecombineerd met recent werk van hedendaagse kunstenaars uit Afrika en haar diaspora. De kunstenaars zijn wars van de koloniale denkbeelden en bekijken de wereld om hun heen kritisch. Zij vinden inspiratie in de belofte van nieuwe werelden en gedeelde dromen voor een nieuwe samenleving.
Alle kunstenaars in deze tentoonstelling verhouden zich op hun eigen
unieke manier tot hun culturele geschiedenis en creëren nieuwe perspectieven
op de toekomst en het verleden.
Wat wil Andromeda ons zeggen?
De blikvanger bij de entree is een beeld van Sanford Biggers (1970). Biggers is geboren in Los Angeles, hier woonde hij heel zijn jeugd. Nu woont en werkt hij in New York. Kijk ik nu naar Venus, Helena van Troje of niet? Biggers is bekend om het vermengen van kunststijlen en culturele symbolen. Hiermee stelt hij onderwerpen als authenticiteit, autoriteit en toe-eigening ter discussie. Terug naar Andromeda (2022) en hiermee verwijst hij naar het ‘witwassen ’van Grieks-Romeinse sculpturen. Wij denken bij dit soort beelden direct aan wit marmer. Maar in de oudheid waren deze beelden vaak kleurrijk beschilderd. Nu we deze oorspronkelijke kleuren niet meer zien, zijn de sculpturen door de eeuwen heen gebruikt als propaganda voor witte homogeniteit en superioriteit.
Ook Picasso en collega Modernisten verwerkten Afrikaanse maskers in hun kunstwerken, waarbij ze de oorspronkelijk context van het voorwerp negeerden. Met Andromeda wijst Biggers ons op de negatieve impact van deze overtuiging en onze opvattingen over cultuur, etniciteit en identiteit.
Luister naar Azu Nwagbogu
Na de ontmoeting met Andromeda stel ik voor dat je eerst luistert naar gastcurator Azu Nwagbogu. Zijn videopresentatie staat links van de entree. Het verhaal van de gastconservator is belangrijk om de opzet en inhoud van deze tentoonstelling beter te begrijpen. Als je je na deze introductie omdraait, word je blik gevangen door Discobolus. Het beeld van de Griekse discuswerper (van Naukydes) was de inspiratiebron voor de Brits-Nigeriaanse kunstenaar Yinka Shonibare. Zoals we van Shonibare kennen, transformeert hij dit symbool van het Romeinse Rijk met bonte Dutch wax stoffen. Dit type textiel is verbonden met het Nederlands kolonialisme. Maar pas op: het dragen van Nederlandse waxstoffen wordt in West-Afrika gezien als een teken van Afrikaanse trots. Deze verstrengelde geschiedenis geeft de stof een complexiteit die Shonibare verbindt met zijn eigen hybride identiteit. Het benadrukt hoe identiteit nooit zo rechtlijnig is als ze misschien lijkt.
Dialogen over acht thema’s
Bij elk object lees ik een interessant verhaal. Ik zou graag allemaal met je willen delen, maar dat kan helaas niet in één blog. De tentoonstelling is ingedeeld naar acht thema’s zoals post-kolonialisme, macht en spiritualiteit. De aanwezige 32 kunstenaars proberen door hun werk de wereld om hen heen beter te begrijpen. Zoals Mariam Abouzid Souali met haar werk ‘The Dream of Restitution’, een boodschap geeft van kracht en politieke weerstand. Met dit werk verwijst ze naar de Afro-Amerikaanse atleten Tommy Smith en John Carlos. Je ziet ze hier op het podium van de Olympische Spelen van Mexico in 1968. Ze heffen hun vuisten in de lucht, als teken van de strijd tegen racisme.
Je bent tijdens je bezoek deelgenoot aan een dynamische dialoog tussen heden en het recente verleden. Je ervaart hier de rijkdom en diversiteit van kunst uit Afrika en de diaspora. Laat je meevoeren in de verschillende leefwerelden van kunstenaars en de manier waarop zij beïnvloed worden door het verleden in het heden.
‘In Schitterend Licht’ is tot en met 3 november 2024 zien in Wereldmuseum Leiden. Het Wereldmuseum is gratis te bezoeken met de Museumkaart.
Er is een speciale interactieve route voor kinderen.
en een muziektour. Via deze link kun je de muziek tijdens de tentoonstelling beluisteren. Deze link geeft je toegang tot een speciale videoreeks.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst.
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan het Wereldmuseum in Leiden, alle genoemde kunstenaars, Gregory Copitet en alle bruikleengevers.
Deelnemende kunstenaars
Kwame Akoto/Almighty God, Hélène Amouzou, Joseph Tetteh-Ashong/Paa Joe, Belkis Ayón, James Barnor, Mary Enoch Elizabeth Baxter, Sammy Beloji, Sanford Biggers, Seyni Awa Camara, Cercle d’Art des Travailleurs de Plantation Congolaise (CATPC), Assane Dione, Victor Ehikhamenor, Ben C. Enwonwu, Johnson Eziefula, Kiluanji Kia Henda, Nermine Hammam, Jon Henry, Bodys Isek Kingelez, Abdoulaye Konaté, Erik Kpakpo, Sthenjwa Luthuli, Ibrahim Mahama, Tshibumba Kanda-Matulu, Wonder Buhle Mbambo, Marie-claire Messouma Manlanbien, Nandipha Mntambo, Yaw Owusu, Patta, Masaego Johannes Segogela, Twins Seven (Olaniyi Osuntoki), Mariam Abouzid Souali, Malick Welli, Yinka Shonibare CBE RA.