De afscheidstentoonstelling van Harry Tupan (directeur Drents Museum) heet Microkosmos, de wereld in een Wunderkammer. Tupan neemt je mee in de wonderlijke wereld van het verzamelen. Naast zijn eigen levenslange zoektocht naar schoonheid zie je hier verzamelingen van Ramsey Nasr, Henk Schiffmacher, Boudewijn Büch, Midas Dekker, Dickie Zebregs en Redmond O’Hanlon. De laatste kennen velen nog van zijn deelname aan de VPRO tv-serie Beagle, in het kielzog van Darwin. Maak je op voor een heerlijke middag dwalen en verdwalen in de microkosmos.
Wat is een Wunderkammer?
Als ik aan een Wunderkammer denk, zie ik een rariteitenkabinet voor me. Een verzamelingen van de meest vreemde vondsten bij elkaar: van opgezette dieren tot kopjes en van exotische veren tot opgezette vlinders. Voordat er officieel musea waren legden vorsten, aristocraten, wetenschappers en kunstenaars vaak een eigen (kunst)verzameling aan. Zij verzamelden wat zij leuk vonden, vaak zonder plan en zo kwamen allerlei objecten bij elkaar die eigenlijk geen samenhang hadden. De vermogende verzamelaar etaleerde zijn kunstschatten in een zogenaamde Wunderkammer. In Microkosmos komen hedendaagse rariteiten en beeldende kunst samen.
Harry Tupan verlaat het Drents Museum
Harry Tupan werkte maar liefst 45 jaar bij het Drents Museum in Assen. Hij vat zijn loopbaan samen in ‘van krullenjongen tot directeur’. Hij heeft een enorme verzameldrift en zijn leven is een levenslange zoektocht naar schoonheid en verwondering. Naast een museum heeft hij ook thuis een eigen studiolo: een studeerkamer vol boeken en wonderlijke objecten. Denk daarbij aan schelpen, schedels, schildpadden, een gordeldier en een opgezette toekan. Redmond O’Hanlon spreekt hem tijdens de opening aan met Harry Toekan. Twee mannen die dezelfde passie delen en aan weinig woorden genoeg hebben en de verwondering voor schoonheid en verwondering delen. Toen Tupan werd gevraagd hoe zijn afscheidstentoonstelling er uit moest gaan zien was dat direct duidelijk: “We creëren een microkosmos en nemen onze bezoekers mee in een Wunderkammer.” Je kijkt je ogen uit.
De tweelingbroer van beer Joseph
In de eerste zaal, die donker is met daarin een grote kast met deurtjes en vakken vol bijzondere objecten, staat ook een bekende van ons. Dit voorjaar bezochten we het Missiemuseum in het Limburgse Steyl en daar staat bij de ingang al 85 jaar een opgezette bruine beer. Zij naam is Joseph (1932). Het Missiemuseum heeft zijn tweelingbroer tijdelijk uitgeleend aan het Drents Museum. Naast de beer zie je verderop in de tentoonstelling een selectie uit de vlinder (30.000) en insectencollectie (20.000) van broeder Godfried van Kessel. Hij verzamelde de vlinders en insecten tijdens zijn werk in Indonesië. Om de hoek staat de prachtig opgezette toekan. Naast oude collecties zie je in deze mikrokosmos ook hedendaagse collectie zoals SeaLife uit 2011 van Mark Dion.
Sea Life van Mark Dion
Uit de collectie van de Amerikaanse installatie kunstenaar Mark Dion (New Bedford, Massachusetts, 1961) zien we hier zijn Sea Life collectie (2011). Dion’s werk richt zich op de vraag hoe de mens de natuur representeert? Zijn uitgangspunt is het principe bevragen van de taxonomie, het wetenschappelijk indelen, benoemen, classificeren van dingen in groepen en categorieën. Kijk eens goed wat hij in de potjes met gekleurd water heeft verzameld.
Wist je dat in het Friese Stavoren ook een werk van Mark Dion staat? In 2018 zijn er elf kunstenaars uitgenodigd in het kader van Leeuwarden, culturele hoofdstad van Europa. Deze elf hebben allemaal een fontein ontworpen voor een van de Elf-(schaats)steden in Friesland. De visfontein van Dion kun je ontdekken in de haven van Stavoren.
Henk Schiffmacher en de geschiedenis van tatoeages
Van de zeevondsten van Dion dwaal ik verder en kom bij de vitrine van Henk Schiffmacher (1952), tatoeëerder, schrijver en kunstschilder. Als kind had Schiffmacher al een eigen vondstenmuseum op zolder. In de natuur rondom Harderwijk verzamelden hij onder andere muizenschedels, pijlpunten, uilenballen en slakkenhuizen. Als volwassen man blijft hij tijdens zijn vele rondreizen verzamelen. Nu is hij meer gericht op zoek naar voorwerpen die met de geschiedenis van de tatoeage te maken hebben. Ik zie onder andere een stukje huid van een dode zeeman uit 1850 en een gemummificeerde arm van een Peruaanse vrouw, die meer dan 2500 jaar oud is. Die arm kwam Schiffmacher tegen op een veiling in Hoofddorp. Een KLM-piloot had zijn collectie Colombiaanse herinneringen aangeboden voor deze veiling.
Doe mij zo’n kastje
En dan sta ik opeens voor een wit kastje met de titel Wonderlijk heden. Dit verzamelobject is een van de meest recente werken van Hans van der Weijden (1956). Van der Weijden is een geboren verzamelaar. Hij neemt van zijn reizen als herinnering zand, aarde en steentjes mee. Deze vondsten vult hij aan met aankopen van bijvoorbeeld schelpen, kralen en zee-egels bij zijn favoriete adressen. In het witte kastje waar ik voor sta, heeft hij de tien vakken gevuld met vele herinneringen aan zijn reizen. Ik zie veel koraal en zee-egels en denk: ‘geef mij zo’n kastje.’
Boudewijn’s zoektocht naar de Dodo
Als ik doorloop zie het ‘Dodo-botje’ van Boudewijn Büch (1948-2002). Na zijn dood kwam een houten kastje in het bezit van Teylers Museum in Haarlem. Zij hebben ook het Dodo-botje onderzocht. Het is maar goed dat Büch nooit heeft geweten dat zijn lievelingsbotje niet van een dodo was maar van een schildpad.
Dieren zijn favoriete verzamelobjecten
Als je vol verwondering door microkosmos loopt, zie je overal dieren. Van de eerder genoemde vlinders van het Missiemuseum tot een sierlijke paradijsvogel. In de collectie van bioloog, schrijver en presentator Midas Dekkers (1946) ontdek ik Siamese eendjes, een zwijntje, een haan, half met veren en half zijn botjes. Dan is er de eerder genoemde toekan, een schedel van een brulaap, een stoker visje en een slijmprik. Van de Zwitser kunstenaar Matthias Garf (1986) zie je hier wonderlijke dieren gemaakt van gevonden voorwerpen en recyclebare materialen. Van Roos Holleman (1998) hangen hier groot formaat pasteltekeningen van dieren. Holleman noemt haar tekeningen ‘stillevens zonder branie’.
Varia
Van keramiek kunstenaar Carolein Smit staat hier de Wendekopf (2020) een hoofd met twee gezichten (een Januskop): de ene van een ‘levende ziel’ de achterkant is een skelet. Beide hoofddelen worden samen gehouden door een doornenkroon. Van patricia kaersenhout (Den Helder, 1966) hangen hier enkele geweven wandkleden met florale motieven. De motieven zijn gebaseerd op de tekeningen van Maria Sibylla Merian (1647-1717) die in 1699 samen met haar dochter een reis door Suriname heeft gemaakt. Merian’s tekening zijn gebundeld in het boek Metamorphosis insectorum Surinamensium. Tijdens haar onderzoek werd Merian geholpen door lokale, tot slaaf gemaakte vrouwen met veel kennis van flora en fauna. kaeresenhout laat je kennismaken met deze (vergeten) vrouwen.
Microkosmos, de wereld in een Wunderkammer is tot en met 1 maart 2026 te verkennen in het Drents Museum in Assen. Kijk hier voor de details. MK = geldig.
Mijn Tip
Maak er een museumdagje van in Assen en bekijk ook Labyrinthia, een interactieve collectievoorstelling.
Hedendaagse kunstenaars in Microkosmos
Daan Brouwer (1978), Philippa Brück (1993), Raoul Deleo (1968), Mark Dion (1961), Sam Drukker (1957), Matthias Garff (1986), Tino Geiss (1987), Roos Holleman (1989), patricia kaersenhout (1966), Maartje Korstanje (1982), Jeroen Kuster (1971), Tom Liekens (1977), Clary Mastenbroek (1947), Dana Meyer (1982), Stijn de Pourcq (Ronse, ?), Deborah Poynton (1970), Matthijs Röling (1943-2024), Yinka Shonibare (1962), Carolein Smit (1960), Rinus van de Velde (1983) en Hans van der Weijden (1956).