Mark Brusse viert Sometimes I WONDER
Kunstenaar Mark Brusse viert zijn 60-jarig kunstenaarsjubileum met Sometimes I WONDER in Museum Het Valkhof in Nijmegen. In vijf zalen loop je door 60 jaar van het artistieke leven van deze veelzijdige, internationaal geroemde artiest. Brusse beheerst zowel de schilderkunst als grafische technieken, hij maakt collages en bewerkt hout. Maar hoe komt het toch dat Mark Brusse buiten Nijmegen wereldberoemd is en wij onze oud-stadsgenoot bijna niet kennen? Laat je deze zomer door Brusse verrassen en verbazen in Sometimes I WONDER.
Sneak preview: een kennismaking met de expositie door mijn ogen:
UPDATE augustus 2022
Museum Het Valkhof gaat verbouwen. Het museum wordt gerenoveerd en krijgt een toegankelijkere uitstraling. Ook de presentaties van de collecties worden vernieuwd.
Vanaf 1 oktober 2022 sluit het museum daarom tijdelijk de deuren van het pand aan het Kelfkensbos voor bezoekers. De benedenverdieping blijft tot het einde van het jaar nog wel open voor scholenbezoek.
Vanaf 1 maart 2023 is een deel van de collectie te zien in het voormalige ABN AMRO gebouw.
In het voorjaar van 2025 opent het vernieuwde Museum Het Valkhof aan het Kelfkensbos.
Mark Brusse is een internationaal bekende en geroemde kunstenaar.
In Nijmegen, de stad van zijn jeugd is hij voor velen nog een onbekende.
Maar dat gaat deze zomer veranderen!
Ontdek Sometimes I WONDER in Museum Het Valkhof
De Brusse familie
Eerlijk is eerlijk, ik kende Mark Brusse ook niet vóór ik de uitnodiging van Museum Het Valkhof kreeg. De bel rinkelde wel bij combinaties als Peter, Jan en Kees Brusse. Zij blijken bij nader inzien zijn broers. Hun beroemde vader was journalist en schrijver Marie Joseph Brusse (1873-1941). In drie huwelijken kreeg Brusse senior zeven zonen waarvan Peter (1936) en Mark (1937) de jongste zijn.
Van Schoorl naar Nijmegen
Na de dood van Marie Joseph verhuurt hun moeder Cornélie (Connie) Weidema (1912-2005) twee zomers lang enkele kamers in hun huis in het Noord-Hollandse Schoorl. Eén van de terugkerende gasten was de jonge Nijmeegse wijnhandelaar Jef Hekking. Na zijn tweede logeerpartij vraagt Hekking de jonge weduwe ten huwelijk. Het paar trouwt en Connie verhuist met Peter en Mark naar een riant huis in de Nijmeegse binnenstad.
Vergeten stadsgenoot
De jeugd van Mark Brusse vult zich met Nijmeegse verhalen. Als ik hem persoonlijk ontmoet in het museum vertelt hij o.a. over het Bombardement van Nijmegen (22 februari 1944). “Ik zat ’s morgens samen met broer Peter onder de veranda van ons huis te spelen, en opeens vloog de hele veranda de lucht in”. Als het gezin met buren en kennissen tijdens Operations Market Garden (17-18 september 1944) in de schuilkelder zit, gooit een vluchtende soldaat een gasgranaat naar binnen. Ze komen gelukkig allemaal heelhuids uit de kelder, maar even later brandt hun huis volledig af.
Amateur archeoloog
Het jonge gezin Hekking verhuist tijdelijk naar Brussel, maar komt al snel weer terug naar Nijmegen. Daar wonen ze dan de volgende jaren afwisselend op verschillende adressen. Net als in Schoorl met zijn vader, struint Mark nu zelf in Nijmegen de straten en kades af. Mark Brusse, de jonge amateurarcheoloog, vindt overal kleine schatten. Hij bewaart ze in zijn eigen museum op zolder. Als hij later in Parijs gaat wonen, neemt hij zijn Nijmeegse bodemschatten met zich mee. Zo blijft Nijmegen een rol spelen in zijn leven.
“Broer Mark heeft grote bewondering voor hem, en heeft veel van hem weg – ook een zwerver en iemand die zijn eigen wereld creëert”.
Peter Brusse over de relatie tussen zijn vader en Mark in de Volkskrant van 1 oktober 2011
Mark Hekking wordt Mark Brusse
Door het huwelijk van hun moeder met wijnhandelaar Jef Hekking werden de twee jongens in Nijmegen Hekking genoemd. Zowel in de stad als op school kent iedereen hen onder deze naam. Zowel Peter als Mark volgen de middelbare school op het Canisiuscollege. Als een leraar Nederlands Peter vraagt om iets voor te lezen uit het boek ‘Boefjes’ van M.J. Brusse gebeurt er iets met Peter. Na de les spreekt hij de docent er op aan en vertelt hij dat M.J. Brusse zijn vader is. In overleg met stiefvader Hekking en hun moeder, besluiten de twee jongens uiteindelijk om hun oorspronkelijke familienaam weer te gaan gebruiken. En zo schrijft Mark Hekking zich als zeventienjarige student als Mark Brusse in voor de Kunstacademie in Arnhem (1954).
Na Arnhem komt Parijs
Na zijn opleiding in Arnhem verhuist Mark in 1960 naar Parijs. Brusse behoort hiermee tot de eerste generatie landgenoten die na de COBRA-beweging weer naar Parijs gaat. “Mijn oudere broer Jan (1921-1996) woont dan al jaren in de Franse hoofdstad. Hij is correspondent in Parijs. Ik zocht hem bijna nooit op. Ik vond dat ik mijn eigen weg moest vinden en voor mezelf moest kunnen zorgen”, aldus Mark Brusse. Sinds 1960 is Parijs de vaste woon- en werkplaats voor de kunstenaar. In de daarop volgende jaren verblijft hij regelmatig maanden in het buitenland, zoals New York (1965), Berlijn (1970) Japan (1983), Korea (1983) en in het Afrikaanse Benin. Reizen en nieuwe culturen verbreden Mark’s wereldbeeld en hij leert veel over symbolen en beeldtaal.
Persoonlijke rondleiding door de kunstenaar zelf
En dan sta ik opeens tegenover de kunstenaar zelf. Mark Brusse is even terug in Nijmegen de stad van zijn jeugd. Hij vertrok in 1960, mijn geboortejaar, naar Parijs. Nu bijna zestig jaar later, loop ik met hem door zes decennia van zijn artistieke leven. Vijf zalen met daarin een selectie van bijna 150 van zijn kunstwerken. Brusse heeft zich ontwikkeld tot een veelzijdig creatief brein en kunstenaar. Je leert hem hier kennen door zijn tekeningen, schilderijen, sculpturen, collages en installaties. Mark Brusse werkt o.a. op papier, maar ook met brons, hout en keramiek.
Zaaloverzicht nr 3 – het centrum, het hart van de tentoonstelling. Hier klopt letterlijk het hart van de kunstenaar.
Vier themazalen
Vier van de vijf zalen hebben een thema: ruimte (zaal 2), hart, hoofd & handen (zaal 3), herinneringen (zaal 4) en water, lucht en aarde in de vijfde en laatste ruimte. Het verhaal begint met een ronde vitrine kast waarin verschillende voorwerpen liggen. Archeologische vondsten uit de collectie van het museum én werken van Mark Brusse. Ik zie geen uitleg wat van wie is en dat maakt het extra leuk om naar deze voorwerpen te kijken. De mannetjes en vrouwtjes kan, herken ik wel als werk van Brusse. Mark lacht er stil bij en laat ons gissen.
Clôture (1961) is Brusse’s eerste houtsculptuur gemaakt in Parijs.
Parijs tussen zes planken
Na aankomst in Parijs vindt Mark onderdak in een opslagplaats, een van de zolders van het kerkhof van Montparnasse. Brusse heeft noch geld noch atelier en verzint een plan. In deze opslagruimte liggen planken, allemaal van zo’n twee meter lang. Hout dat werd gebruikt om graven te stutten tijdens de uitgraaf werkzaamheden. Mark had nog nooit met timmerhout gewerkt, maar gaat er als vanzelf mee aan de slag. Zijn eerste houtensculptuur hangt hier in de eerste ruimte (de zaal zonder thema).
Sometimes I WONDER
Net vóór deze sculptuur hangt het werk Sometimes I WONDER, de titelgever van deze jubileumexpositie. De naam van deze sculptuur van hout en kettingen verwijst naar een favoriet Jazz nummer van Mark Brusse. Dit nummer gezongen door David Payne, kun je hier beluisteren.
Ik geloof in de kracht van de HERkenning
uitspraak Mark Brusse tijdens radio interview in programma ‘Nooit meer slapen’ 2019
In de eerste zaal hangt ook Brusse’s Hommage aan Piet Mondriaan (1965) (Collectie Stedelijk Amsterdam). Als ik heel voorzichtig zeg dat ik niet zoveel van Mondriaan herken, moet Mark lachen. “Dat klopt, alleen de rechthoeken verwijzen naar zijn denkwijze. Maar er is iets anders en dat is dat Mondriaan vanaf zijn abstracte periode een enorme hekel had aan de kleur groen. Dat element vond ik leuk en heb ik vrij toegepast in dit werk”, aldus Brusse.
A trip through memory lane
Hoe bijzonder deze persoonlijke rondleiding is, blijkt ook in de tweede zaal met het thema ‘ruimte’. Centraal in deze zaal staan twee houtsculpturen, ze doen voor het oog zwaar en massief aan. Dat is de illusie die Brusse in deze werken heeft verpakt. Als hij in 1965 met een studiebeurs in New York aankomt, zijn collega kunstenaars in de ban van het minimalisme. In de serie Natural Wood gaat Brusse met dit idee aan de slag. In deze ruimte staat ook de installatie ‘private clinic’ (1985).
Op een kleine rode tafel met daarop een wit kussen is een testbuisje met rood touw vastgebonden. Deze symbolen verwijzen naar een periode midden jaren tachtig waarin het slecht ging met de gezondheid van Brusse. “Alcohol was de grote boosdoener”, aldus Brusse die sindsdien als geheel onthouder op deze periode terugkijkt.
Hoor, wat klopt daar?
In de derde zaal, het hart van de tentoonstelling klopt ook echt een hart. Dit is het rustige ritme van Brusse’s eigen hartslag. In de ruimte met het thema ‘hart, hoofd & handen’ zie je allerlei objecten waarin de symbolen hart, handen en hoofd (of hersenen) steeds weer terug komen. Ik ervaar dit toch wel als de meest mystieke ruimte in de hele expositie. En dat gevoel wordt versterkt door de aanwezige hartslag en de schedels die ik opeens in verschillende installaties en op doek zie.
De dood als thema
De dood, komt als thema vaak terug in het werk van Mark Brusse. Na het overlijden van zijn vader, was daar het bombardement van Nijmegen (meer dan 600 doden op een middag) en later zijn eerste woon- en werkplaats op de zolder van de begraafplaats in Parijs. Tijdens zijn vele reizen, leerde Brusse veel over omgaan met de dood en voorouderverering in andere, vaak niet-westerse culturen.
Herinneringen ophalen l. Jacqueline en rechts Mark Brusse, voor hen de installatie Hesitation/aarzeling (1995) en achter hen de pastel The hole/het gat (2011). Als je goed kijkt, zie je de ladder in verschillende kunstwerken terugkomen.
Herinneringen ophalen
Vanuit de centrale ruimte van het hart, komen we in een grote ruimte vol herinneringen. Je kunt je voorstellen dat een actief leven van tachtig plus met daarin zestig jaar kunstenaarschap verweven, veel herinneringen op roept. Het leuke van vandaag is dat de tweede gast een collega kunstredacteur met me meeloopt, die Mark Brusse vanuit haar vorige werk kent. Jacqueline werkte vele jaren als correspondent in Parijs en kent Mark en veel van zijn collega’s uit die tijd. Herinneringen ophalen krijgt zo in deze zaal een extra lading.
Echt Brusse-keramiek
Op het plateau achter in de zaal, staan enkele geglazuurde sculpturen. Voor dit werk bezocht en werkte Brusse in keramiekwerkplaatsen in Portugal. Deze locaties zijn wereldberoemd vanwege hun blauwwitte tegels. Mijn oog valt op twee in elkaar gezakte witte-grijze bollen waarin ik ogen denk te herkennen. Het werk heet Nature Morte (2009). Bij mij roept dit beeld de zorg om de planeet op. Hebben we nog tijd of zijn we al ingehaald door onze eigen onachtzaamheid?
Mark Brusse’s universum nodigt uit tot verwondering en inspireert door nieuwe manieren van kijken naar de werkelijkheid, de wereld en het leven zelf.
Mark Brusse zet de tijd stil
Gelukkig zet Mark Brusse in de vijfde en laatste zaal de tijd even stil. Er is tijd om rustig adem te halen. Op een smalle hoge, witte tafel staat hier een stolp met daaronder een zandloper. Als je goed kijkt, zie je dat het zand niet doorloopt. Brusse staat er bij te gniffelen. Hij noemde dit werk The white moment / het witte moment (2001). Ik mag er mijn eigen interpretatie weer op los laten en het lijkt net of Brusse een manier heeft gevonden om de tijd even stil te zetten. We leven op het moment van maken net één jaar in een nieuwe eeuw. Het leven gaat snel en steeds sneller. Hoe fijn zou het zijn als je de tijd even stil kunt zetten? Je niet te hoeven haasten en gewoon even een moment ervaart waarin je intens kunt genieten?
En genieten is in Sometimes I WONDER. Ik heb me vijf zalen verwonderd. Vanuit deze verbazing, nodig ik je van harte uit om dat deze zomer zelf ook te doen in Museum Het Valkhof.
Sometimes I WONDEReen hommage aan Mark Brusse is t/m 22 september 2019 te zien in Museum Het Valkhof in Nijmegen. De entree is gratis met de Museumkaart.
TIP
In de museumwinkel zijn mooie boeken, affiches, originele prenten en collages van Mark Brusse te koop.
Luister hier naar het radio interview van Pieter van der Wielen met Mark Brusse op NPO 1 in het programma Nooit meer slapen.
Nu ook te zien
Gekust door KNUST
Nijmegen was in de jaren tachtig bekend als krakersstad. Velen kennen de rellen in de Piersonstraat. Wat veel minder mensen weten is dat in die roerige jaren een uniek kunstenaarscollectief is ontstaan: KNUST viert dit jaar haar 35-jarig jubileum. Net als Brusse wordt KNUST internationaal geroemd maar zijn ze eigen stad een grote onbekende. In het gebouw van Extrapool aan de Tweede Walstraat staan enkele riso-drukpersen. Van ver buiten onze landsgrenzen komen artiesten naar Nijmegen om hier hun speciale drukwerk te maken. Dit doen ze dan altijd samen met de ervaren ambachtslieden van KNUST.
Risografie
De zogenaamde risografie is een speciale, analoge druktechniek die in Nijmegen is ontwikkeld. Er wordt gebruik gemaakt van inkt op basis van soja- of rijstolie. Deze inkt is vettig en droogt langzaam waardoor kleine verschuivingen tijdens het maakproces ontstaan. Het lijkt soms alsof de drukker met vettige vingers aan de slag is gegaan. Dit kun je goed zien in de jubileumuitgave Inktvingers, stencildrukwerk van 1984 tot 2019 (Uitgeverij Van Tilt).
Elk stukje riso-drukwerk is uniek. En wat nog leuker is: je kunt tijdens de expositie meedoen aan de workshops om zelf een bijzondere drukproef te maken. Kijk hier voor het workshop-schema.
Gekust door KNUST is t/m 22 september 2019 te zien en te ervaren in Museum Het Valkhof in Nijmegen.
CADEAU TIP
In de Museumwinkel zijn (zolang de voorraad strekt) mooie, kleurrijke prints van KNUST en zeefdrukken van Mark Brusse te koop. Speciaal voor het 35-jarig jubileum van KNUST is een feestelijk stencilcadeauboek Halfgrijs gemaakt. Halfgrijs bestaat uit werk van 52 grafische artiesten uit het nationale en internationale netwerk van KNUST. Voor € 30 heb je zo een speciaal kunstwerk voor een speciaal iemand.
Ook liggen er in de museumwinkel een aantal leuke boekjes van kunstwerken en verhalen van Mark Brusse. Mijn tip: Geef de zomer van 2019 extra kleur met KNUST en MARK Brusse!
© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst © gebruik van de afbeeldingen met toestemming van en dank aan Mark Brusse, KNUST, Museum Het Valkhof en alle bruikleengevers.