Luc Tuymans vertelt bij The Return over de serie Mwana Kitoko (2000 © foto Wilma Lankhorst.
“Ik heb nooit geprobeerd ergens bij te horen, dus
ga ik dat op latere leeftijd zeker niet doen.”
Luc Tuymans in Tuymans over Tuymans, Danny Ilegems, Leboswki 2019 -p. 141
De Belgisch-Nederlandse kunstenaar Luc Tuymans is met The Return, terug in Museum De Pont in Tilburg. In 1995 heeft hij net internationaal naam gemaakt, nu 25 jaar later is hij de ongekroonde koning van het internationale kunstbal op de Biënnale van Venetië. Zijn vriend, kunstverzamelaar en selfmade zakenman François Pinault stelde zijn Palazzo Grassi in Venetië open voor La Pelle, de grote Luc Tuymans show. Maar je hoeft deze zomer helemaal niet naar Italië want Tuymans is terug in Tilburg. Met zo’n 50 werken, krijg je een goede indruk van de ontwikkeling én artistieke kwaliteiten van Tuymans. In het boek ‘Tuymans volgens Tuymans’ vertelt Danny Ilegems aanvullend wat je (misschien) nog niet weet van het ‘lichtbaken van de hedendaagse schilderkunst’ (uitspraak Financial Times). Mooie zomer!
“Een kunstenaar is voor mij een doorgeefluik
van beelden en betekenissen.”
Luc Tuymans in Tuymans over Tuymans, Danny Ilegems, Leboswki 2019 – p. 56
Sneak preview … Een nadere kennismaking met het werk van Luc Tuymans
‘Tuymans hanteert het penseel in plaats van de scalpel maar snijdt even diep in de maatschappelijke onderbuik.’
Danny Ilegems in Tuymans volgens Tuymans,2019 p. 26
De uitnodiging
Er ligt een uitnodiging voor een ontmoeting met de schilderfenomeen Luc Tuymans (Antwerpen, 1958). Na 25 jaar is de schilder terug in Museum De Pont in Tilburg. In 1995 was hij één van de eerste artiesten met een grote expositie in het net geopende, particuliere museum De Pont. Hendrik Driessen, vanaf het eerste uur directeur van dit museum, zag potentie in Tuymans’ werk. Drie jaar na Tuymans internationale doorbraak in de Kunsthalle in Bern (1992), kreeg Nederland een eerste kennismaking met zijn werk en ambitie. Een van de werken van toen, Antichambre (1985) hangt er nu ook weer. Wat dat betreft kun je in de wolhokken van het museum, de draad weer oppakken.
“Luister, in de loop van mijn carrière zijn er enkele belangrijke verschuivingen gebeurd die de kunstwereld totaal hebben veranderd. Allereerst: de kunstwereld is geglobaliseerd… de volledige controle houden over wat er met je werk gebeurt en bij wie het terechtkomt, is onmogelijk geworden.”
Luc Tuymans in Tuymans over Tuymans, Danny Ilegems p. 143
The Return & The Farewell
Nu 25 jaar later, neemt Hendrik Driessen afscheid van De Pont en heeft Tuymans een ultra succesvolle tentoonstelling in Venetië. In het historische Palazzo Grassi aan het Canal Grande staat Tuymans als de ongekroonde koning op het internationale kunstpodium. Sinds de opening op 23 maart 2019 is ‘zijn La Pelle’ al door meer dan 180.000 mensen bezocht. In het laatste weekend van juni hebben Tuymans en Driessen elkaar weer ontmoet in De Pont. Met The Return, neemt Driessen afscheid van geliefde museum en laat Tuymans ons andermaal zien wat hij kan.
“Er is één ding dat ik heel goed besef en vele anderen niet: dat je in het leven niks mag
over- en onderschatten.”
Luc Tuymans in Tuymans volgens Tuymans, Leboswki (2019) p. 93
De voorbereiding
Wanneer een kunstenaar persoonlijk aanwezig is op een voorbezichtiging, vraagt dit bezoek altijd meer voorbereiding van me dan een standaard bijeenkomst. Alleen al om redenen van respect, wil ik dan meer van de artiest in kwestie weten. Daarnaast is het een teken van respect dat hij of zij tijd vrij maakt om ons te woord te staan. Enfin, ik begon mijn voorbereiding voor de ontmoeting met Luc Tuymans met het beluisteren van zijn interview met Pieter van der Wielen in het NPO-radioprogramma Nooit meer slapen. Op Van der Wielen’s vragen volgen lange, in mijn oor, filosofisch klinkende antwoorden. Oef… nog eens dat stukje opnieuw beluisteren, misschien kom ik dan door die lagen heen?
“Ik ben bereid aan iedereen uit te leggen waar mijn werk over gaat, wat het voor mij betekent en hoe en waarom ik het heb gemaakt. Als het moet met luider stemme, en in vier talen.”
Luc Tuymans in Tuymans over Tuymans, Danny Ilegems p. 142
Corso III (2015) is een herinnering aan het geboortedorp van zijn Nederlandse moeder. In het Brabants Nuenen werd ook Van Gogh geboren.
Tuymans vertelt en vertelt
Met wat gezonde spanning in mijn lijf, vertrek ik naar Tilburg. Of het nu komt doordat Tuymans zich tijdelijk in een rolstoel voortbeweegt, of was hij zachter voor ons Nederlanders? Luc Tuymans loodst ons vol energie, in een sneltrein vaart door The Return. Zijn stem is vast, zijn uitleg trefzeker. Hij neemt ook geen blad voor de mond. En dan zie ik de dynamiek tussen schilder en museumdirecteur. Het is duidelijk, Driessen en Tuymans hebben een echte band. Mooi om te zien. En hoe eervol is het dat Tuymans na 25 jaar terugkomt naar De Pont om zijn museale verkenner een spraakmakend afscheid te geven. Chapeau!
“Ik ben destijds begonnen vanuit een zelfgekozen isolement. Dat heb ik mezelf aangedaan en dat was interessant.
Het was vechten om goed werk te maken
en daar erkenning voor te krijgen. Nu werk ik vanuit
een publiek isolement, als je wil.”
Luc Tuymans in Tuymans over Tuymans, Danny Ilegems p. 56
Het begon klein
In 1995 had Tuymans zijn eerste solotentoonstelling in ons land in Tilburg. Nu 25 jaar later en honderden schilderdoeken verder is hij terug. Wat begon met een selectie van 28 doeken, groeide uit tot bijna 50 werken. De schilderdoeken zijn verdeeld over een aantal wolhokken en vijf zalen. In de wolhokken hangt zijn eerdere werk, waaronder Antichambre (1985) en het voor mij zeer herkenbare zwart-wit testbeeld van de ZDF (Duitse zender). De schilderijen uit Tuymans beginperiode zijn aanzienlijk kleiner dan zijn latere werk. Dat heeft alles te maken met de omvang van zijn toenmalige atelier.
‘Wanneer hij begint te schilderen is dan niet het vertrekpunt van een plastisch avontuur met onvoorspelbare afloop, maar veeleer het eindpunt. Het residu van een extreem doordacht en minutieus voorbereid ‘visualiseringsproces’. Hij begint eigenlijk pas aan als het beeld al af is.’
Danny Ilegems in Tuymans over Tuymans, Lebowski (2019) p. 63
Borgerokko
Sinds 2007 werkt Luc Tuymans vanuit een groot atelier in de Antwerpse wijk Borgerhout, lokaal ook bekend als Borgerokko. In deze werkruimte hangen de stroken canvas met spijkers aan de muur. De schilder werkt altijd op de muur, niet op een ezel of op een tafel. Hij spant de doeken pas op het spieraam als het hele plaatje klaar is. Tuymans maakt al zijn schilderijen, ook de grote en meest ingewikkelde, nog steeds in één ononderbroken sessie van maximaal één dag.
‘Hij ontmaskert de macht, hij provoceert, hij daagt uit, maar hij flirt er ook mee. Hij gaat geen enkele confrontatie uit de weg.’
Danny Ilegems in Tuymans over Tuymans, Leboswki (2019) p. 65
Macht en geweld komen steeds weer terug
Steeds terugkerende thema’s in het werk van Luc Tuymans zijn macht en geweld. ‘Als nazaat van families die verscheurd werden door de Tweede Wereldoorlog en de collaboratie was hij persoonlijk vertrouwd met de duistere kant van de geschiedenis’. (Tuymans over Tuymans, Danny Ilegems, 2019, p. 27). Het eerste werk waar Tuymans ons mee naar toeneemt, is een doek uit de serie Mwana Kitoko (2000). In de grote hal staan we voor een portret van de 24-jarige Koning Boudewijn ( ) van België. De koning is ten voeten uit geschilderd, met dat verschil dan zijn schoenen er niet op staan. Zo lijkt de koning in het luchtledige te zweven. In 1955 bracht Boudewijn zijn eerste bezoek aan Belgisch Congo, voor de gelegenheid gekleed in en wit tropenuniform. We worden op locatie bijgepraat over het koloniale verleden van onze zuiderburen. Elke bezoeker krijgt een gratis mini catalogus met uitleg per zaal.
“Geweld is in mijn werk de enige
onderliggende structuur.”
Luc Tuymans in Tuymans over Tuymans, Danny Ilegems p. 85
Mr. Sagawa en de Nederlandse studente
Vanuit de grote, open ontvangstzaal, lopen we rechts een kleine tussenruimte in. Je ziet hier o.a. het werk Mr. Sagawa (2013). In een witte ruimte, staat een man in een wit pak fier op de trap. De zwarte diagonale trapleuning met verticale spijlen zijn beeld bepalend. het verhaal gaat dat de Japanse promovendus Issei Sagawa op 28-jarige leeftijd van Japan naar Parijs kwam. Aan de Sorbonne zou hij zijn doctoraat afronden. In 1981 (vier jaar later) nodigt hij de Nederlandse studente Renée Hartevelt uit voor een diner in zijn appartement. Het vervolg van deze ontmoeting lijkt rechtsreeks uit een bizarre detective te komen. In deze zaal grijnst de in het smetteloze wit geklede kannibaal ons vanaf de trap toe. Luc Tuymans dwingt ons hier na te denken over hoe gemakkelijk we ons in voyeurisme begeven….
“Schilderkunst is van zichzelf een zeer versluierd, mystificerend medium. En ik hou niet van mystiek.
Dus ik verklaar, ik verhelder, ik leg uit. (p. 36) Ik heb ook van meet af aan alles wat ik doe uitgelegd en verklaard….
Ik heb van in het begin gestreefd naar ontmaskering,
naar demystificatie, naar duidelijke, zuiver stellingnames.
En dat blijf ik doen.”
Luc Tuymans in Tuymans over Tuymans, Danny Ilegems p. 69
De hal van de Levende doden
Voor deze jubileumtentoonstelling heeft Tuymans een nieuwe serie doeken geschilderd. Speciaal voor deze meest recente werken is een aparte binnenzaal ontworpen in De Pont. De figuren uit de Anomymous-serie noemt Tuymans de ‘levende doden’. Het werk van fotograaf Arne Svensons was dé inspiratiebron voor deze serie. Svensons maakte na zijn reis door de VS en Mexico een serie Unspeaking Likeness. In deze serie zie je portretten van forensische gezichtsconstructies die gebruikt werden om de identiteit van moeilijk herkenbare slachtoffers vast te stelen. In Amerika gebruiken ze daar binnen de politiewereld het begrip ‘John Doe’ voor, een anoniem slachtoffer. Luc Tuymans heeft bij ‘zijn’ John Doe’s opnieuw de ogen ‘geopend’. Je ziet hier wat vage gezichten met sprekende ogen in een mengeling van violet, oranje, karmijnrood en indigo’. Het is net of de doden hier weer tot leven komen.
“In de kunst gaat het mij niet om geld,
maar over respect en reflectie.”
Luc Tuymans (2010)
De sjeika van Qatar
In 2016 heeft Tuymans zijn grootste expositie tot op dat moment. Op de tentoonstelling met de veelzeggende titel ‘Intolerance’ hangen in Doha, Qatar meer dan 150 doeken van de kunstenaar. Aangevuld met schetsen, Polaroids, voorbereidende tekeningen en maquettes. Het totaal is de grootste terugblik `retrospectief’ die de schilder op dat moment aan de wereld heeft laten zien. Hier in Tilburg hangen in een aparte ruimte drie stillevens die Tuymans na de expositie heeft gemaakt. Drie grote (1,5 bij 2,3 meter) doeken in zachte blauwtinten. Het blauw verwijst naar de wanden in de tentoonstelling. Met deze blauwe kleur verwees Tuymans naar een islamitisch museum in de buurt van de expositie. Hij noemde dit drieluik Doha (2016). Je ziet de kale wanden van de ronde museumzaal waarop je lichte kleurverschillen ziet als herinnering aan Tuymans schilderijen.
De looptijd van deze tentoonstelling viel samen met de hoogtijdagen van de strijd tegen IS. Vragen wierpen zich op over wie de strijders van het kalifaat openlijk of in het geniep steunden. Dit werd een hoog oplopende discussie en de Qatari’s zaten op dat moment in het oog van de storm.
“Er is een boeiende tegenstelling tussen mij en mijn werk:
mijn schilderijen zijn heel stil,
ik ben heel luidruchtig en druk.”
Luc Tuymans in Tuymans over Tuymans, Danny Ilegems, Lebowski (2019) p. 32
Wie inspireren Tuymans?
Na het zien van al deze werken en het laten bezinken van de vele verhalen, komt de vraag in me op: Welke schilders belangrijk zijn geweest voor Tuymans. Tijdens de lunch noemt hij vier namen: Jan van Eyck (ca.1390-1441), Michelangelo Caravaggio (1571-1610), Diego Velásquez (1599-1660) en El Greco (1541-1614 zijn doopnaam is Domenikos Theotokopoulos).
Dé Vlaamse meester Jan van Eyck, fascineert hem al sinds zijn jeugd. “Zijn werk is extreem goed”, aldus Tuymans. Velásquez en El Greco hadden allemaal een zeer economische manier van schilderen. En Caravaggio omdat hij het realisme in de schilderkunst introduceerde. Hij schilderde voor het eerst echte mensen, met doorvoelde emoties. Je ziet en voelt bijna gelijktijdig de horror én de praal van zijn tijd.
The Return van Luc Tuymans is t/m 17 november 2019 te zien in Museum De Pont
in Tilburg.
© foto’s, video en tekst Wilma Lankhorst © gebruik van de afbeeldingen met dank aan Museum De Pont, Luc Tuymans en alle bruikleengevers.
boek Tuymans volgens Tuymans
auteur Danny Ilegems
jaar 2019
pagina’s 176
uitgeverij Lebowski
ISBN 9789048849574
prijs € 22,99
omslag: Der diagnostische Blick IV (1992).Dit portret is onderdeel van een serie van in totaal tien schilderijen. Tuymans heeft deze doeken geschilderd op basis van illustraties in een medisch handboek met de titel Der diagnostische Blick. Lees hier meer details over deze serie.
“Hoe kun je zo naïef, dom en laf zijn om geen onderscheid te maken tussen de kunstenaar en de kunstmarkt?” (p.70)
“Het blijft dus vechten, alleen tegen steeds sterkere krachten, tegen een kunstwereld die bij uitstek globaal en corporate is.
Dat is hard labeur voor een individu.
En je moet ondertussen zorgen dat je het
plezier van het werken niet verliest.”
Luc Tuymans in Tuymans over Tuymans, Danny Ilegems p. 70 en 56
“Er zijn maar heel weinig mensen die goed kunnen dansen, en ik ben er een van.”
Luc Tuymans favoriete dansnummer is ‘the Message’ van Grandmaster Flash& the Furious Five Don’t push me, because I’m close to the edge…’
Luc Tuymans in Tuymans over Tuymans, Danny Ilegems p. 142
Waag jij een dansje met Tuymans?
Luister en kijk hier naar The Message
Bonus: drie interviews met Luc Tuymans
Kijk hier thuis in alle rust naar Luc Tuymans met La Pelle in Palazzo Grassi in Venetië
In dit interview met het Londense museum Tate Modern vertelt Tuymans over zijn familiegeschiedenis en de thematiek van de tweede Wereldoorlog.
Luister hier naar het NOP radioprogramma Nooit meer slapen met Pieter van der Wielen 27 juni 2019.
Nu ook te zien in Museum De Pont
Photographs van John Riddy
Deze expositie is te zien t/m 1 september 2019