Wilma Stays @Home met het online #thuismuseum

Museum MORE stelde samen met realistisch schilder Jan Beutener (1932) een uitgebreide overzichtstentoonstelling samen. Een halve eeuw schilderkunst vertaald in een selectie van 70 schilderijen, in maar liefst drie zalen. Een feest voor het oog. Maar ook een feest voor de geest. Beutener nodigt je uit, nee Beutener daagt je uit, om zelf met suggesties te komen. Wat zie je, wat voel je? Alle antwoorden zijn goed volgens de schilder, als je maar goed kijkt en je fantasie alle ruimte geeft. Ik wens je een mooie online bezoek.

Mijn eerste kennismaking met After All

“Ik realiseerde me dat ik hechtte aan en beeld, een beeld met een duiding, met iets verstaanbaars, iets wat helder was”.

Uitspraak Jan Beutener in de film After All

After All: begin bij het einde

 Mijn suggestie is: begin in de laatste zaal (7) van de tentoonstelling. Achter in deze ruimte staat een bank voor een groot tv-scherm. Hier draait een film waarin we de schilder in zijn atelier in Amsterdam ontmoeten. Moniek Peters interviewt hem terwijl Jeanne van der Horst hen filmt. In vijftien minuten vertelt de schilder over zijn werk, zijn passie en zijn gedrevenheid om altijd zijn eigen weg te gaan. Beutener begon zijn loopbaan als grafisch kunstenaar.

Altaar 

Bij het zien van zijn ets Altaar (1967) realiseerde hij zich opeens dat hij hechtte aan het beeld. Hier zag hij de breuk met het abstracte ontstaan. De weg naar realisme lag open voor hem. Hij bewondert individuen zoals Gilbert & George en Hockney, omdat ook deze kunstenaars altijd authentiek zijn gebleven en steeds weer hun eigen werk en ritme hebben gevolgd. “Dat was én is ook mijn ideaal”, aldus Beutener. ‘After All’ wil hij worden gezien én herinnerd als een kunstenaar die gewoon zijn eigen weg ging.

‘De vrijheid van het individu is het grootste goed’

 Levensmotto van Jan Beutener

Een mini-college

 In de film neemt Jan ons mee naar onderwerpen als abstractie, Pop Art, realisme en zijn periode als docent aan Atelier 63. Hij attendeert steeds op het grote belang van kijken: Nieuw Kijken. Na het overlijden van Edgar Fernhout, is Beutener gevraagd om de leiding van de Rijksakademie over te nemen. In het eerste gesprek met de aanstellingscommissie heeft hij duidelijk kenbaar gemaakt dat de enige overeenkomst tussen Fernhout en hem de vorm van hun wenkbrauwen is. De vrijheid van het individu is het grootste goed voor Beutener. Toen dat helder was, kon hij zijn eigen plan gaan uitwerken. In de film zie je de schilder Beutener maar ook de gedreven docent die je als kijker steeds weer op mini colleges trakteert over verschillende kunst gerelateerde onderwerpen. 

‘je loopt met je kop tegen de muur’

 Na de film, loop je terug naar het begin van de expositie (zaal 5). Het eerste grotere werk dat je blik vangt is de schutting, een vroeg werk uit 1974. De groene houten schutting is zo realistisch dat je er naar toe wilt lopen om de deur te openen voor het vervolg van de tentoonstelling. ‘Maar dat kan niet’, zegt Jan, ‘de deur is aan binnenkant vergrendeld. Je loopt met je kop tegen de muur”. Vóór de schutting zie je een trottoir-band. Op het voetpad en vóór de verhoogde rand liggen peuken, restanten plastic en onkruid. Een op de houten wand zie je nog een druipend afscheidscadeau van een passerende hond. Het zijn juist deze details die het verhaal van de afschutting vertellen. 

 “Het is het kijken naar iets.
Maar ik begin eerst met waar naar gekeken wordt”.

Uitspraak Jan Beutener in de film After All

Een mix van stijlmiddelen

Beutener kijkt met ogen op steeltjes naar de wereld om hem heen. Niet alleen ver af, neen vooral de wereld van dichtbij. Een stoel, een tafel, een muur, een dier dat hem opvalt, of planten met afwijkende vormen. Ook een bijzondere lichtinval, een afwijkend perspectief of de weerschijn van de zon zetten zijn beeldvorming in gang. In zijn hoofd ontstaat een idee en daar gaat hij mee aan de slag. Om dat idee vorm te geven op het doek gebruikt Beutener een mix aan stijlmiddelen. Hij vergroot, verkleint, herhaalt, snijdt fragmenten uit en plaatst ze soms terug in een vreemde context. Het beeld dat het op valt, kan heel eenvoudig zijn zoals een persoon die uit beeld loopt en zelfs aardappel.

“Ik pak wat ik gebruiken kan.
Ik ben geen afbeelder van de realiteit”.

Uitspraak Jan Beutener in de film After All

Aardappels

 Een werk waar museumdirecteur Ype Koopman lyrisch van wordt, is het doek Aardappels (1969). Dit is het oudste werk van de schilder dat hier hangt. Het is jaren geleden aangekocht door het Stedelijk Museum in Amsterdam. We kijken naar twee aardappels, de bovenste in zijn bruine schil, de onderste geschild met het aardappelmes er diagonaal in gestoken. Ype vertelt ons dat dit één van de schilderijen is die hij heeft gezien toen hij op de middelbare school met een leraar en een select groepje leerlingen naar het Stedelijk is geweest. Dit werk is hem altijd bijgebleven en roept zelfs een sensueel gevoel bij hem op. Jan staat er lachend bij als de museumdirecteur zijn ervaringen deelt. Beutener lijkt van elk verhaal te genieten. Als we om zijn intentie vragen, komt er uiteraard een andere versie.

“ Bouwen in een vlak met elementen heeft me
altijd al geboeid. De elementen die ik laat
zien moeten een compositorische functie hebben”. 

Uitspraak Jan Beutener in de film After All

Een Nederlandse variant van Pop Art

 In de tweede helft van de zestiger jaren, was Pop Art een populaire schilderstijl. Jan volgde de ontwikkelingen op de voet. Hij deed dit puur vanuit zijn professionele belangstelling als kunstenaar. Niet om met de insteek zelf Pop Art te gaan maken. De vrijheid van het individu is voor hem altijd de leidraad geweest. “Het maken van Aardappels was een duidelijk statement ten opzichte van de heersende opvatting over moderne kunst in de zestiger jaren. Ik vond dat ik een Nederlands schilderij had gemaakt. Je zou kunnen zeggen een Nederlandse variant van Pop Art. Gewoon de aardappel erin brengen, dacht ik, die eet iedereen. Het dagelijks leven: benen op de grond. Weg van de heilige der heiligen van de abstracte kunst. Ik bewonderde dat echt wel, en nog steeds, maar ik wilde iets doen wat van mijzelf was”, aldus Beutener.

“De kleur is voor mij de sfeer waarin iets plaats vindt.
Daar kan ik wat mee. Licht is daarbij verbonden,
want zonder licht er geen kleur”.

Uitspraak Jan Beutener in de film

Eén landschap en één zelfportret

Tussen allerlei prachtige stoelen, matrassen, houten deuren, raamdetails, kussens, tafelbladen, handschoenen, mouwen van kostuums en ….. ontdek ik één landschap en één zelfportret. Het landschap hangt achter aan in de eerste zaal. Dit doek heet Iets . Ondanks zijn rijke werkervaring, blijft Beutener steeds zoeken naar nieuw beeld. Een landschap had hij nog nooit geschilderd en dat leek hem een mooie uitdaging. Net als het zelfportret (In de zon – 1983-1986-1987) dat in de tweede zaal hangt, speelt licht een belangrijke werk in beide doeken. Toen ik In de zon voor de twee keer nauwkeuriger bekeek, zag ik de schaduw van het hoofd en het rechter oor van de schilder. Net als Aardappels wist het Stedelijk Museum de hand leggen op dit prachtige werk.

“De waarneming wordt voor een groot deel bepaald
door je herinnering. Je ziet wat je weet”.

Uitspraak Jan Beutener in de film

Werkhandschoenen hangend aan een emmer

Het gekozen promotie beeld voor deze overzichtstentoonstelling is een rode handschoen die over de rand van een zwarte emmer hangt. Het is geen gewone handschoen, maar een werkhandschoen. Een die je aandoet als je gaat schilderen of de boel nat wilt afnemen. Voor mij is dit het symbool van gedane arbeid. Er is een moment van rust aangebroken. Maar ondanks zijn bijna 88 jaar, lijkt het er niet op dat Beutener gaat rusten. Misschien even een korte pauze om van het resultaat van het inrichtingsproces van deze expositie te genieten. Maar dan snel weer aan de slag met de vele beelden in zijn hoofd die nog om een canvas vragen. Ik wens Jan Beutener nog gezonde en mooie artistieke jaren, waardoor hij voor ons nog meer fantastische schilderijen kan maken. Schilderijen die onze fantasie blijven prikkelen. 

Jan Beutener, After All is nog t/m 20 september 2020 te ervaren in Museum MORE in Gorssel. 

Bij deze overzichtstentoonstelling hoort natuurlijk een catalogus. En die mag er zijn. Moniek Peters (conservator moderne kunst) sprak met Beutener in zijn atelier in Amsterdam (najaar 2019). Zij volgt de kunstenaar al sinds 1999 toen ze een expositie van zijn werk uit de periode 1969-1999 organiseerde. Peters is ook gastconservator van de huidige tentoonstelling in Museum MORE. Ook kunsthistoricus Feike Hoekstra trakteert Jan met een prachtige bijdrage over ‘beelden en gedachten’. De inleiding is van Ype Koopmans, directeur van Museum MORE die het werk van Beutener al in het Stedelijk zag in 1974. Mooie verhalen die net als de schilderijen van Beutener ingaan op details dan op het grote beeld. AANRADER. De catalogus is een uitgave in de serie MORE Books en is voor € 19,50 te koop in de museumwinkel.

© tekst, video en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan Museum MORE, Jan Beutener en alle bruikleengevers.

interview met de kunstenaar