Deel 1: Eindhoven
Ooggetuigen van strijd in Eindhoven
We vieren dit jaar 75 jaar vrijheid. Het is 75 jaar geleden dat de geallieerden de tocht voor de vrijheid hebben ingezet. Nationaal en internationaal wordt dit herdacht met evenementen, muziekvoorstellingen, parades en tentoonstellingen. Het spits wordt in deze serie afgebeten door het Van Abbemuseum in Eindhoven met het drieluik: Ooggetuigen van strijd, Eindhoven Bezet en Vrij schilderen. Hoe vier jij de vrijheid?
Bekijk hier mijn eerste indrukken…
Ooggetuigen van strijd
Iedereen, van politieagent tot burger van kunstenaar tot militair raakt in zijn leven wel eens verstrikt in een vorm van strijd. Gelukkig zelden, in mijn geval nog nooit in de vorm van een oorlog. Het is een bemoedigende gedachte dat we in dit deel van de wereld nog nooit zo lang zonder strijd (lees oorlog) hebben samengeleefd. Met het idee ’75 jaar vrijheid’ gingen curatoren van het Van Abbemuseum in Eindhoven hun depot in. Op zoek naar werk van kunstenaars die ooggetuigen waren van strijd. In dit geval strijd in de breedste zin van het woord: van oorlog tot huiselijke geweld, van conflicten om gelijke rechten tot buren ruzies. Het resultaat is een zeer gevarieerde expositie, waarin ik af en toe de draad een beetje kwijt raakte.
Goya, Beuys en Dumas
De ‘line-up’ van kunstenaars trok mijn aandacht: Goya, Beuys, Dumas. Allen waren zij getuigen van conflicten van strijd. Reizend naar Eindhoven vroeg ik me af hoe zij hun ervaringen hebben verbeeld voor ons. En dan begint de expositie heel verrassend met een groot werk van de Brabantse kunstenaar Stijn Peeters. Links aan de wand een collectie schetsen, de voorstudies van Peeters die later samen komen in één grote collage. Stijn Peeters heeft zich voor dit werk laten inspireren door William Hogarth. Peeters reflecteert op conflicten in onze tijd. Strijd in allerlei dimensies: van de invloed en het effect van Social Media tot clowneske wereldleiders. Ook verweeft Peeters klassiekers in zijn beeldverhaal. Het is erg leuk om elementen van zijn voorstudies op te zoeken in het definitieve werk. Deze vergelijking leidt automatisch tot een intensiever kijken.
De twee madonna’s
Recht tegenover het grote werk van Peeters hangen twee gedrukte portretten van Palestijnse vrouwen. Madonna’s met kind. Rechts een verwijzing naar het historischer werk van Raphael (2008) en links een moderne vrouw die haar kind probeert te beschermen tegen het dagelijks geweld in haar woongebied (2004). Michal Heiman gaf dit tweeluik de titel: Attacks on linking, met daaronder de vraag: What’s on your mind?
Artistieke ontmoeting tussen Hogarth & Goya
Het hart van de expositie zijn twee zalen met prenten van de Britse kunstenaar William Hogarth (1697-1764) en de Spaanse artiest Francisco José de Goya y Lucientes (1746-1828). Hier slaat bij mij de verwarring toe. Ik zie in het werk van Goya nog wel zijn ervaringen met strijd en conflict. Bij Hogarth mis ik dat. Ik zie prachtige prenten met veel details die getuigen zijn van burenruzies met een muzikant. En een prent waarin de strijd tussen Gin en Bier wordt verbeeld. Door gebruik te maken van de prentkunst, kon gemakkelijk een breed publiek worden bereikt en bediend. Het is voor de eerste keer dat prenten van Hogarth en Goya samen in één ruimte worden getoond. Voor liefhebbers een bijzondere ervaring, maar in het kader van de expositie ‘Ooggetuigen van strijd’ ervaar ik het als verwarrend. Na dit intermezzo loop ik verder naar de kamer van Beuys.
Joseph Beuys: Ik wil mijn bergen zien
Van de Duitse kunstenaar Joseph Beuys (1921-1986) staat hier de installatie ‘Ik wil mijn bergen zien’. Ga achter het hoofdeinde van het bed staan en kijk door het raam. Zie jij de bergen? Beuys heeft via meerdere kunstvormen uiting gegeven aan zijn ervaringen in en na de Tweede Wereldoorlog. De installatie die je hier ziet, heeft hij in 1971 speciaal voor het Van Abbemuseum gemaakt. Hij blijkt terug op zijn jeugd in Duitsland in de jaren 30 3n 40 van de vorige eeuw. Met dit werk verwijst Beuys ook naar de menselijke plicht terughoudend te zijn met het inzetten van geweld. Kijk maar eens naar het geweer en het woord dat Beuys er op heeft geschreven.
Strijd op de Balkan
En dan komt de strijd in tijd dichter bij. In de volgende zaal zijn we in de 21ste eeuw en ontdek je ervaringen van kinderen en kunstenaars met de strijd in Kosovo. En dan hangen er opeens twee doeken van Constant waarin hij in 1950 een herinnering oproept aan de Tweede Wereldoorlog. In de laatste zaal hangen o.a. werken van de Zuid-Afrikaanse schilder Marlene Dumas (Kaapstad, 1953). De titel van het grote portret van een blanke vrouw (is het Dumas zelf (WL)?) Het kwaad is banaal (1984) heeft Dumas ontleend aan politiek filosofe Hannah Arendt.
De tentoonstelling Ooggetuigen van Strijd van t/m 6 oktober 2019 te zien in het Van Abbemuseum in Eindhoven.
Eindhoven bezet
Van een totaal andere orde is de tentoonstelling Eindhoven bezet. Via 75 tastbare herinneringen word je meegenomen in de persoonlijke herinneringen van inwoners van de stad. Eindhoven werd net als Nijmegen eerder bevrijd dan de rest van ons land. In het kader van Operation Market Garden (17-25 september 1944) werd een deel van zuid Nederland bevrijd door de geallieerden. Dat de oorlog niet voorbij was, ontdek je hier aan de hand van een kinderbed, een blouse gemaakt van parachute stof, boeken met radiozenders en nog 72 andere persoonlijke herinneringen.
Eindhoven Bezet, 75 tastbare herinneringen is t/m 10 mei 2020 te zien en te beleven in het Van Abbemuseum in Eindhoven.
De serie 75 jaar vrijheid wordt vervolgd….
deel 2 Razzia in de kerken – Onderduikmuseum Aalten
Meer wetenswaardigheden en een overzicht van alle activiteiten rondom 75 jaar vrijheid vind je op deze speciale website.
© tekst, video en foto’s Wilma Lankhorst © gebruik van de afbeeldingen met dank aan het Van Abbemuseum, genoemde kunstenaars en het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten.