Terwijl in het Belgische Mons de 125ste sterfdag van Vincent van Gogh wordt herdacht, staat in Bremen de schijnwerper gericht op zijn tijdgenoot en vriend Emile Bernard. “Niemand heeft 150 jaar geleden kunnen bedenken wie van de kunstenaars in wording nu de bekendste zou zijn, zegt Dorothee Hansen, conservator van Kunsthalle Bremen en samensteller van deze tentoonstelling. De expo heet ‘Emile Bernard, aan de pols van de modernen’. Zijn tijdgenoten en vrienden zijn o.a. Paul Gauguin, Paul Cézanne, Vincent van Gogh, Henri Toulouse-Lautrec en Paul Signac. De Kunsthalle heeft het groot aangepakt. Maanden voorafgaande aan de officiële opening van deze tentoonstelling is een actie gestart op Social Media onder het motto”Op reis met Emile Bernard”. Hiervoor konden liefhebbers personages uit schilderijen van Bernard gebruiken en op ludieke locaties fotograferen en online zetten. Dit was één van de vele manier waarmee de inwoners van Bremen werden geprikkeld. En het resultaat mag er zijn. Als ik op dinsdagavond aan het begin van de wekelijkse avondopenstelling het museum binnenloop, ziet het zwart van de mensen. Gratis rondleidingen worden aangeboden en de ene naar de andere groep gaat op weg. Laat je tot 31 mei a.s. meevoeren in de voetsporen van de artistieke rebel Emile Bernard.
Bernard aan de wandel
In ons land is Bernard niet zo bekend als in zijn geboorteland Frankrijk of hier, lokaal in Bremen. Emile Bernard werd in 1868 in het Noord-Franse Lille geboren. Zijn vader was textielhandelaar en zijn oma had een wasserij en was net als pa, zeer vermogend. Als veertienjarige begint Emile met tekenen en schilderen. Moeder en oma moedigen hem aan en al snel reist hij naar Parijs om zich aan te melden bij het atelier van Fernand Cormon (1884), waar Van Gogh zich in 1886 ook inschrijft. Bernard was overtuigd van zijn unieke talent en gedroeg zich in de Franse hoofdstad als het wonderkind van de Parijse kunstwereld. Meester Cormon steunde hem in het begin tot het hautaine gedrag van zijn leerling hem te veel werd. In het voorjaar van 1886 sommeert hij Emile zijn atelier te verlaten. Bernard pakt zijn spullen, koopt een treinkaartje en vertrekt op 6 april 1886 naar Dreux in Bretagne. Van hieruit loopt hij naar Nonancourt. Hij gaat aan de wandel en bewaart in schetsboeken zijn ervaringen in woorden, schetsen, gedichten en kleurbeschrijvingen. Dit wandelavontuur duurt zes maanden, zijn ouders sturen steeds weer geld naar postkantoren die Emile per ansichtkaart aan hen doorgeeft. Soms verkoopt of ruilt hij een schets of tekening voor onderdak en/of eten. Volle schetsboeken stuurt hij met begeleidende brieven naar zijn ouders. In oktober 1886 reist hij vanaf Vannes per trein weer terug naar Parijs.
Dagboek in tekeningen
Aan de voetreis door Bretagne en langs de grillige Bretonse kust is een aparte zaal gewijd in deze tentoonstelling. In de eerste zaal ligt het originele reisverslag (L’enfance d’un peintre). Op de muur achter dit dikke boekwerk hangen kopieën van een aantal bladzijden waardoor je als bezoeker een goed idee krijgt van de opzet van dit tekendagboek. Conservator Hansen heeft maanden aan de ruim 850 schetsen in dit boek gewerkt. Eerst zijn van alle pagina’s digitale kopieën gemaakt en daarna heeft ze eindeloos thema’s vergeleken en bestudeerd. Bernard maakte tijdens zijn wandeling op allerlei papiertjes schetsen en aantekeningen en plakte die later, met de inhoud van zijn schetsboeken, door elkaar in dit kasboek. De puzzel die Hansen heeft proberen te ontrafelen, laat verrassende elementen van de jonge Bernard zien. Hij probeerde allerlei technieken en stijlen uit. Ondanks zijn jonge leeftijd was hij een echte vernieuwer. Mede door zijn vriendschap met oudere, meer ervaren kunstenaars als Cézanne, Gauguin en Van Gogh kregen het werk van Bernard èn zijn vernieuwde ideeën vaak niet de aandacht die hij uiteindelijk wel verdiende. De oorzaak hiervan ligt vooral in zijn regelmatig provocerend gedrag.
Ik vind het erg leuk om door deze zaal te lopen, een kaart van Bretagne met daarop de wandelroute en pauzeplaatsen, maakt het tot een leuke ontdekkingstocht.
Schrijver, dichter, criticus, illustrator en schilder
Emile Bernard is meer dan een veelzijdig schilder. Zo schrijft hij poëzie en kunstkritieken. Hij heeft na de dood van Vincent van Gogh de briefwisseling tussen Vincent en hem gebundeld en uitgegeven. Jaren later schrijft hij een levensloop over het werk en de ideeën van Paul Cézanne, hij zeer waardeerde.
In totaal telt de tentoonstelling 127 werken, 118 van Bernard en 9 van tijdgenoten. De collectie is verdeeld over negen zalen die chronologische zijn ingedeeld. Je reist zo mee zijn leven. Ik was bijzonder verrast door de veelzijdigheid van zijn werk. Via impressionisme en avant-garde, is hij heel even betrokken bij het pointillisme en later ontwikkelt hij samen met Gauguin het cloisonnisme (ook wel synthetisme genoemd). In 1891 krijgen ze hierover ruzie waarna Bernard besluit om Parijs te verlaten. Van 1893 tot 1904 reist hij met zijn gezin én zijn geliefde door Noord-Afrika (Egypte) en Zuid-Europa.
Gaande de tentoonstelling leer je kunstenaar kennen als een innovatieve geest die steeds op zoek is naar nieuwe elementen, nieuwe stijlen, nieuwe kleurcombinaties. Als hij zijn doel heeft bereikt, begint hij weer aan een nieuwe uitdaging. Al deze zoektochten worden gevoed door één verlangen: het uitbeelden van (zijn) ideale schoonheid. En ook dit ideaalbeeld evolueert waardoor het proces door blijft gaan. Door deze intense speurwerk blinkt hij uiteindelijk niet uit in één stijl. Hierdoor herkent het grote publiek zijn werk niet direct uit duizenden, zoals we dat wel doen bij zijn tijdgenoten.
Persoonlijk lijkt het me heel inspirerend om steeds weer op zoek te gaan naar nieuwe inzichten en ontdekkingen te doen. Ook al kost dat relatief veel energie.
Na zijn serene Bretonse vrouwen die de graanoogst binnenhalen, ervaar ik de hasj rokende dame uit zijn Egyptische periode als een aardverschuiving. Naast schilderijen ontwerpt Bernard in die tijd o.a. ook haardschermen, spiegels en kasten.
Parijse voorgangers
De tentoonstelling in de Kunsthalle Bremen is gebaseerd op een eerdere expositie in Musée d’Orsay (Parijs). Hieraan heeft ook Musée de l’Orangerie mee geholpen. Maar we doen Bremen te kort als we zouden zeggen dat dit dezelfde expositie is. Dat is het pertinent niet. Bernard is na vele omzwervingen uiteindelijk in 1904 teruggekeerd naar zijn geboorteland Frankrijk. Daar woonde en werkte hij tot aan zijn dood in 1941.
De eerste museumtentoonstelling van het werk van Bernard was in 1967 in de Kunsthalle Bremen. Naar aanleiding van deze expositie heeft de toenmalige directeur Günter Busch enkele werken van de kunstenaar gekocht, uit de erfenis van de familie. Het bekendste stuk is de blauw koffiekan die hij in 1888 heeft gemaakt. Ook het schetsboek dat een belangrijke rol speelt in deze tentoonstelling werd toen aangekocht. Tot nu toe was er nooit iets geopenbaard uit dit boek. Dat het schetsboek meerdere geheimen heeft prijsgegeven, vertellen we op dit blog in de laatste week van maart.
… wordt eind maart vervolgd …!
Emile Bernard, am Puls der Moderne nog te zien tot 31 mei 2015
Kunsthalle Bremen
Iedere dinsdagavond open tot 21.00 uur. In het museum vind je café-restaurant Canova waar naast koffie en taart, heerlijke lunches en diners worden geserveerd.
Voor de liefhebbers is er een zeer lezenswaardige (Duitstalige) catalogus (256 p) € 29
Zet jezelf in de schijnwerper #MuseumSelfie
De vernieuwde geest van Bernard heeft blijkbaar ook een frisse uitwerking op de communicatie van het museum. In de Kunsthalle zijn vier locaties waar details uit de schilderijen van Emile Bernard worden getoond. Maak een creatieve selfie en zet die online onder vermelding #MuseumSelfie
Dit kan zowel via Facebook.com/KunsthalleBremen als via Twitter @Kunsthalle_HB.
Alle inzendingen met de wedstrijd hashtag worden online gezet. Prijzen zijn er niet te winnen, maar wel eeuwige roem, iets waar Bernard zo naar hunkerde in zijn leven.
Dagje Bremen
Bremen is ideaal per trein te bereiken. Je reist via Deventer /Hengelo naar Osnabrück en stapt daar over naar Bremen. Fijn in de treinen van de Deutsche Bahn is ook in de 2e klasse bij iedere twee stoelen een stopcontact aanwezig is. Zo kom je lekker opgeladen aan 😉
Gun jezelf Bremen en blijf een nachtje slapen.
In de wijken Viertel (bij de Kunsthalle Bremen) en Schnoor is het gezellig vertoeven. Bij mooi weer kun je ontspannen flaneren langs de Weser, beter bekend als De Schlachte, 660 meter flaneerplezier langs de rivier.
© tekst Wilma Lankhorst
© foto’s van de kunstwerken met dank aan Kunsthalle Bremen;
alle andere afbeeldingen © Wilma Lankhorst
Dit bezoek aan de Kunsthalle Bremen is mede mogelijk gemaakt door Deutsche Bahn, Bremen Tourism en Radisson Blu