2e woensdag van de maand: rubriek hedendaagse niet-westerse kunst

El Anatsui @Amsterdam

Wie meer wil weten van hedendaagse niet-westerse kunst is bij het Prins Claus Fonds in Amsterdam aan het juiste adres. Al 20 jaar lang streeft dit Fonds actief naar culturele samenwerking dat is gebaseerd op gelijkheid en vertrouwen. Het 20-jarige jubileum van dit Fonds start met een solo-expositie van de Ghanese kunstenaar El Anatsui. Hij is internationaal vooral bekend om zijn wandkleden die hij maakt met flessendoppen. Door alledaagse producten en onderdelen her te gebruiken, creëert hij nieuwe vormen en verrassende sculpturen. Tot en met 28 april 2017 ben je van harte welkom aan de Herengracht 603 in Amsterdam voor een creatieve ontmoeting met El Anatsui: Meyina.

Beeldend kunstenaar El Anatsui is op 4 februari 1944 in de kustplaats Anyako (Ghana) geboren. Voor zijn opleiding verhuisde hij naar het in het binnenland gelegen Kumasi. Dit is één van de grootste steden van Ghana. De voormalige hoofdstad van het koninkrijk Ashanti. In de regio werd al vroeg goud gevonden, er wordt cacao verbouwd en hardhout gekapt. Mede hierdoor is Kumasi een van de rijkere steden in Ghana. El Anatsui is afgestudeerd aan de universiteit van Kumasi. Sinds 1975 woont en werkt hij als beeldend kunstenaar en kunstdocent aan de universiteit van Nigeria in Nsukka. Hij is lid van de Nigeriaanse kunstenaarsgroep Nsukka, die haar wortels heeft in het cultureel erfgoed van de Igbo gemeenschap.

foto El Anatsui fotograaf Andy Keate, met dank aan Prins Claus Fonds

De Igbo zijn bekend om hun traditionele tekeningen (de zogenaamde uri of uli) met een sterk lineair karakter met relatief weinig perspectief. De ontwerpen zijn vaak asymmetrisch. Je ziet de ontwerpen op doodskisten en ze worden veel gebruikt tijdens gemeenschappelijke rituelen. Anatsui werkt en experimenteert met lokale symbolische vormen, materialen en ambachtelijke processen. Hij gebruikt wegwerpmaterialen zoals flessendoppen en creëert op basis van wat hij aantreft, verrassende sculpturale installaties. Hij betrekt de lokale ambachtsmannen en –vrouwen bij het maken van zijn grote sculpturen en wandkleden. Het werk van deze Ghanese kunstenaar is onder andere opgenomen in collecties van het British Museum (Londen), Centre Pompidou (Parijs) en het MoMa (museum of Modern Art) in New York. El Anatsui is onderscheiden aan de Harvard University en de universiteit van Kaapstad. In 2009 heeft hij de Prins Claus Prijs ontvangen. Deze waardering kreeg hij vanwege

‘uitmuntende esthetische en intellectuele kwaliteiten van zijn creaties, voor zijn innovatief gebruik van materialen om de dialoog tussen cultuur en natuur te benadrukken en voor zijn toegewijde en inspirerende rol in de ontwikkeling van de beeldende kunsten…’  citaat juryrapport

Van flessendop tot kunst

Om toegang te krijgen tot het kantoor van het Prins Claus Fonds, moet je even aanbellen bij Herengracht 603. De tentoonstellingen hier zijn gratis te bezoeken. Bij binnenkomst krijg ik een handig boekje met extra informatie over El Anatsui en de tentoonstelling Meyina. Je maakt hier kennis met één van de meest gezaghebbende Afrikaanse kunstenaars van deze tijd. Nieuwe, nog niet eerder vertoonde sculpturen en wandkleden worden hier gecombineerd met archiefmateriaal uit zijn atelier en zijn studio. In vitrines liggen schetsboeken, brieven en boeken. In een 51 minuten durende documentaire krijg je een goed beeld van zijn filosofie, zijn aanpak en zijn werk. Hier ontdek je dat hij meer is dan alleen beeldend kunstenaar, Je ziet hem hier als assemblage artiest, als leraar én als activist. De basis van veel van het moois dat je hier ziet is een weggegooide flessendop. Niet één maar honderden, in allerlei kleuren en uitvoeringen. Ik zie ook enkele werken die zijn gemaakt van hergebruikt hout. Het idee achter de tentoonstelling Meyina is: “De weerspiegeling van het concept van de oneindige horizon, een ruimte waarin je geheel kunt opgaan en waarin mogelijkheden werkelijkheid worden”.

Afrikaanse betrokkenheid

Met zijn creaties geeft Anatsui uiting aan zijn betrokkenheid bij de Afrikaanse geschiedenis, de postkoloniale periode en de dagelijkse werkelijkheid in dit werelddeel. Anatsui staat voor artistieke vrijheid, hij is dé promotor van kunst gebaseerd op lokale tradities. Politiek, maatschappelijke thema’s en zorg voor de planeet, zijn steeds terugkerende onderwerpen in zijn werk en leven.

Verdeeld over drie verdiepingen (die je ook per lift kunt bereiken) maak je kennis met de vaak muur vullende creaties. Voor de werken die je hier ziet, gebruikte Anatsui vooral de metalen hulzen die de kurk van wijnflessen beschermen. Deze hulzen zijn eerst geplet en daarna weer met ringetjes aan elkaar ‘geweven’. In de video zie ik de mensen aan het werk. Het is echt betoverend wat ze samen maken.

Mozaïek van stukken stencilrol

Op een tussen etage zie ik een wandkleed in grijstinten. Als ik dit werk nauwkeuriger bekijk, ontdek ik dat hij hier geen flessendop heeft gebruikt, maar stukjes van stencilrollen. Mijngedachten flitsen terug naar mijn lagere schooltijd. Daar werden boekjes met stencilmachines gemaakt. De metalen rollen zijn verknipt tot vierkante plaatjes en net als de geplette flessendoppen weer opnieuw aan elkaar geregen.

Het leven zelf is een mysterie

Voor Anatsui is kunst een kopie van het leven. Net als ons leven is kunst steeds onderhevig aan verandering. Steeds als het werk van Anatsui op een andere locatie wordt opgehangen, neemt het een andere vorm aan. Anatsui vindt het fijn om met deze nieuwe vormen te spelen, hij gebruikt zijn artistieke vrijheid om steeds weer veranderingen door te voeren. Je ontdekt hier een visueel kunstenaar die zijn wortels heeft in de combinatie van traditionele symboliek & wetenschap. Aan het eind van de documentaire zegt hij: “Het leven zelf is een mysterie. Ik wil dat mijn kunst dàt mysterie weerspiegeld!”.

El Anatsui: Meyina is nog tot en met 28 april 2017 te zien in het kantoor van het Prins Claus Fonds, Herengracht 603 in Amsterdam.

© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst
Gebruik van de afbeeldingen met dank aan het Prins Claus Fonds, Andy Keate en El Anatsui.