Museum De Pont in Tilburg heeft de wereldprèmiere van ‘No Tomorrow’, de nieuwste video-installatie van de IJslandse (beeld)kunstenaar Ragnar Kjartansson. Deze installatie is onderdeel van zijn eerste solotentoonstelling ‘Time Changes Everything’ in ons land. Met deze expositie laat het team van De Pont de grootste expositie zien in haar ruim 25-jarig bestaan.
Kennismaking met Ragnar Kjartansson?
Ragnar Kjartansson is in 1976 in Reykjavik geboren. Zijn vader is Kjartan Ragnarsson (regisseur en toneelschrijver) en zijn moeder Guðrún Ásmundsdótti. Zij is een bekende actrice in IJsland. Ragnar groeit op in een wereld van toneel, muziek en verbeelding. Ragnar heeft een halfzus, schrijfster en actrice Sigrún Edda Björnsdóttir (1958).
Even iets over de IJslandse naamgeving: Kjartansson is geen familienaam zoals wij dat kennen, maar een zogenaamde patroniem. Een naam die aangeeft hoe de vader van die persoon, in dit geval Ragnar heet. Wij kennen iets soortgelijks in het (oud) Nederlands ook met bijvoorbeeld Jansen (Jans Zoon) en Willemsen (Willems Zoon). Het verschil is dat het bij ons wel een familienaam is, maar in IJsland dus niet. In IJsland wordt een persoon vooral met zijn voornaam aangesproken, die naam hoort bij zijn identiteit.
IJsland is een muziek eiland
Een van de bekendste exportproducten van IJsland is hun muziek. Bijna iedereen speelt in een band. Zo ook Ragnar. Hij was zanger in de elektronische pop-rock band Trabant in Reykjavik. “Wie in IJsland professioneel muziek wil maken, gaat naar de kunstacademie”, zegt Ragnar. Daarom gaat hij na de middelbare school naar de Iceland Academy of Art. Hier studeert hij in 2001 af. Tijdens zijn studie komt hij in aanraking met beeldende kunst. Voor hem opent dat ongekende mogelijkheden. Muziek blijft een passie, beeldende kunst wordt zijn doel. Op zijn CV staan solotentoonstellingen in Reykjavik, Londen, Washington D.C., Montreal, Parijs, New York, Zürich, Turijn, Frankfurt en Wenen. In 2009 is hij gevraagd voor de Kunst Biënnale van Venetië. Daarna volgde in 2013 zijn deelname aan Manifesta 10 in St. Petersburg. In zijn prijzenkast staan de Malcolm McLaren Award en de Artes Mundi’s Derek Williams Trust Purchase Award.
Een grote wens komt uit voor De Pont
Bij zijn komst naar De Pont geeft Martijn van Nieuwenhuyzen aan dat hij graag een tentoonstelling met Ragnar Kjartansson zou willen organiseren. Deze multidisciplinaire kunstenaar stond ook hoog op de wensenlijst van het team van De Pont. Net voor de corona pandemie ons leven een andere wending gaf, zijn de eerste contacten gelegd. Daarna volgde een serie Zoom-besprekingen. Tussen de eerste en tweede coronagolf heeft Ragnar Museum de Pont bezocht en zag hij mooie kansen voor zijn eerste solotentoonstelling in ons land. Het belangrijkste argument voor De Pont om deze IJslandse kunstenaar in huis te halen is het feit dat hij meerdere media gebruikt tijdens én in zijn werk. Zijn video-installaties, performances, tekeningen en schilderijen verwijzen naar de geschiedenis van film, muziek, beeldcultuur en literatuur. Ragnar’s werk is sterk beïnvloed door de komedie en tragedie van klassiek theater. Hij maakt gebruik van langdurige, herhalende uitvoeringen.
“De geschiedenis van IJsland leer je door de verhalen die worden verteld.”
Ragnar Kjartansson (2022 gesprek in Museum De Pont)
Wat voor werk maakt Ragnar?
Voor mijn ontmoeting met Ragnar, maak ik een snelle ronde door het museum. Ik zie schilderijen, tekeningen, ceramiek en video’s. Bij de koffie vertelt Martijn van Nieuwenhuyzen (directeur van de Pont): “Ragnar Kjartansson combineert in zijn oeuvre een diep romantisch verlangen met een aanstekelijke dosis humor en ironie. Hij creëert spanning tussen het banale en het sublieme, tussen spel en werkelijkheid. Daarbij weet hij als geen ander onze ervaring van tijd te manipuleren. Tijd verandert alles, het verandert ons perspectief en onze emoties. En als je de tijd maar lang genoeg weet op te rekken door scènes schier eindeloos te herhalen, zoals Ragnar in zijn werk, lijken we er zelfs van los te komen.” De diversiteit van media in Kjartanssons oeuvre kun je in De Pont tijdens Time Changes Everything in de volle breedte ervaren.
“In ‘No Tomorrow’ spelen we met klassieke motieven
uit de westerse cultuur in een poging een nieuwe manier
van muziek maken te ontwikkelen.”
Citaat Ragnar Kjartansson (Tilburg, 2022)
Wat krijg je te zien in ‘No Tomorrow’?
De video-installatie No Tomorrow (2022) is een samenwerking van Kjartansson met choreografe Margrét Bjarnadóttir en componist Bryce Dessner. Je loopt via een donkere gang naar een cirkelvormige ruimte. De wanden bestaan uit zes grote schermen waarop acht in spijkerbroek en wit T-shirt geklede jonge vrouwen om je heen cirkelen. De vrouwen spelen al dansend op akoestische gitaren. Achter elk videoscherm staan meerdere geluidsinstallaties. Als je in de cirkel staat lijken alle grenzen tussen ruimte en tijd te vervagen: de muziek wordt dans en de dans wordt muziek. Ik wil zelf ook gaan dansen.
Ragnar, de romanticus
In deze video-installatie hoor je een lied gebaseerd op tekst uit de 18e-eeuwse novelle No Tomorrow van Vivant Denon. Ook zijn er tekstfragmenten van de oude Griekse dichteres Sappho in verwerkt. Het werk roept volgens Ragnar ook associaties op met zang- en dansfilms uit de jaren veertig en met zijn favoriete Franse schilder Antoine Watteau (1684-1721).
Ragnar Kjartansson vult Van Nieuwenhuyzen aan: “‘No Tomorrow’ is een onderzoek naar onze hang naar schoonheid, naar onze schoonheidsidealen en naar de absurditeit van de uitbeelding van schoonheid. Daarbij werden we geïnspireerd door de frivoliteit van rococoschilderijen, klassiek ballet en zang- en dansfilms. De performers hebben een groot aandeel gehad in de totstandkoming van ‘No Tomorrow’. Het is een portret van hen en van hun kunst.
Woman in E mineur
Naast No Tomorrow is ook ander werk uit alle fasen van Kjartanssons oeuvre te zien. Denk aan video’s (zoals Me and My Mother (door De Pont in 2020 aangekocht) installaties, schilderkunst, sculptuur, schetsboeken en grafiek. In de grootste museumzaal is de performance Woman in E (2016) te zien. Hierin staat een vrouw, gekleed in een gouden glitterjurk op een draaiend podium. Ze slaat steeds hetzelfde akkoord aan in E-mineur op de elektrische gitaar. De E-mineur is een universeel akkoord van melancholie, een akkoord dat bijzonder geschikt is voor uitingen van weemoed en broeiend liefdesverdriet. Als ik enige tijd in de gouden cirkel blijf staan en me volledig op de E mineur richt, ervaar ik een melancholisch gevoel.
Duizend maal ‘Fear & Guilt’
Volgens Ragnar zijn angst en schuld onze twee basis gevoelens. Hoe groot hij ‘Fear & Guilt’ ervaart, zie je hier in de wolkhokken. Speciaal voor deze tentoonstelling heeft hij in samenwerking met het Eindhovense atelier Fabrique Céramique de installatie Fear & Guilt (2022) gemaakt. Dit werk bestaat uit 1000 porseleinen peper en zoutvaatjes, in de vorm van een neoclassicistische monument. De setjes zijn beschilderd met de woorden FEAR en GUILT.
‘Time Changes Everything’ van Ragnar Kjartansson is nog tot en met 29 januari 2023 te beleven in Museum De Pont in Tilburg. Kijk hier voor alle details.
De tentoonstelling Ragnar Kjartansson – Time Changes Everything is samengesteld door Martijn van Nieuwenhuyzen en Maria Schnyder.
© tekst, foto’s en video Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en toestemming van Museum De Pont, Ragnar Kjartansson en alle bruikleengevers.
