Wil je de sfeer van de Gouden Eeuw zelf wel eens proeven?
Weet je welke schilders er in de 17e eeuw actief waren in ons land?
Je krijgt op deze en meer vragen antwoorden in de tentoonstelling Rembrandt en tijdgenoten, historiestukken uit The Leiden Collection in Museum de Hermitage aan de Amstel in Amsterdam. 35 Schilderijen die in de Gouden Eeuw met name in Amsterdam zijn geschilderd, zijn nu tijdelijk terug in de stad waar ze destijds zijn geschilderd. Je hebt tot en met 27 augustus 2023 om een tijdreis te maken in de 17e eeuw.
De locatie
Ter voorbereiding op deze 17e -eeuwse tijdsreis, geef ik je graag wat informatie over de locatie, het onderwerp, de collectie, de reisleider, de leerlingen en de tijdgenoten. Het historische gebouw waarin Hermitage Amsterdam is ondergebracht, is pas sinds 2009 een museum. Tussen de oorspronkelijke plannen van de Amsterdamse koopman Barent Helleman (1680) en het museum van nu liggen bijna drie-en-een-halve eeuw. Geworteld in de 17e eeuw is Museum de Hermitage de perfecte locatie voor een tijdreis door de 17e eeuw. De 35 schilderijen, vooral historiestukken uit The Leiden Collection, maken de reisvoorbereiding compleet. Vóór we op reis gaan eerst nog iets over de collectie en het historiestuk.
De collectie
Het Amerikaanse echtpaar Thomas en Daphne Kaplan zijn al meer dan zeventien jaar fanatieke kunstverzamelaars. Ze zijn al jaren actief op zoek naar werk van de beste Nederlandse kunstenaars uit de 17e eeuw, onze Gouden Eeuw. Hun collectie telt anno 2023 meer dan 250 schilderijen en tekeningen. Ze hebben hun verzameling, The Leiden Collection, vernoemd naar de geboortestad van Rembrandt van Rijn. The Leiden Collection omvat schilderijen en tekeningen van talrijke Leidse kunstenaars, van Rembrandt tot Frans van Mieris en van Rembrandt leerling Gerrit Dou tot Jan Lievens. In de speciaal voor Nederland samengestelde tentoonstelling ligt de focus op het historiestuk, een eigen genre in de schilderkunst.
Het historiestuk
Het historiestuk is een omvangrijk genre uit de geschiedenis van de (Nederlandse) schilderkunst. Op een historiestuk zie je belangrijke feiten vanuit de geschiedenis zoals historische, mythologische en Bijbelse gebeurtenissen of een mix van die thema’s. In de 17e eeuw, was ons land een Republiek. In deze tijd was het historiestuk een populair schildergenre. Je zag de historiestukken in de publieke ruimte, zoals paleizen, gemeentehuizen en gildehuizen. Ook particulieren kochten historiestukken voor in hun eigen huis.
De ideale reisbegeleider
Dé ideale gids voor een tijdreis door de 17e eeuw is een bekende bewoner uit die tijd. Op kunstgebied is Rembrandt van Rijn (1606-1669) dan de gedroomde kandidaat. Ook voor de Kaplans is Rembrandt een droomschilder. De tentoonstelling Rembrandt en tijdgenoten, historiestukken uit The Leiden Collection is opgebouwd rondom deze gevierde schilder en zijn tijdgenoot. In de expositie hangt een overzicht waarop Rembrandt aan je wordt voorgesteld van schilders-leerling tot (groot)meester in de schilderkunst. Rembrandt leerde het schildersvak onder andere van de Amsterdamse meester-schilder Pieter Lastman (1583-1633). In deze opleiding nam het historiestuk een belangrijke plaats in.
Het Schilder-boeck
De Vlaamse schilder en schrijver Karel van Mander (1548-1606) publiceerde in 1604 een historisch standaardwerk: Het Schilder-boeck. Hierin schrijft hij dat het historiestuk de meest nobele en meest prestigieuze vorm van schilderen is. Pieter Lastman onderstreepte deze stelling en droeg die verder actief uit naar zijn leerlingen.
De leerlingen van Rembrandt
Rembrandt heeft in zijn leven meer dan 50 leerlingen gehad. Op het overzicht op de tentoonstelling worden zeven van zijn bekendste leerling genoemd. Dat zijn Isaac de Jouderville (1612-1645); Gerbrand van den Eeckhout (1621-1674); Ferdinand Bol 1616-1680); Carel Fabritius (1622-1654); Gerrit Dou (1613-1675); Samuel van Hoogstraten (1627-1678) en zijn laatste leerling Arent de Gelder (1645-1727). Verschillende werken van deze zeven leerlingen kom je in de tijdreis tegen op de eerste verdieping. Ferdinand Bol blijft na zijn leertijd (1635-1641) bij Rembrandt in Amsterdam werkzaam. Van Ferdinand Bol hangt hier De engel die verschijnt aan Elia (1642). Van Rembrandt neemt Bol de fascinatie voor taferelen uit het Oude Testament over. Hij is met name geïnteresseerd in taferelen die de geestelijke steun van God laten zien. Dit gebeurt vaak in een wisselwerking tussen een jonge engel en een oude aartsvader, in dit geval Elia.
De tijdgenoten
Naast werk van de Rembrandt’s leerlingen, hebben de Kaplans schilderijen en tekeningen van beroemde tijdgenoten van de meester-schilder in hun bezit. Hiervoor ga je naar de tweede verdieping in de Hermitage. Ik noem hier de namen van Pieter de Brebber (1600-1652/53); Pieter Codde (1599-1678); Geldrop Gortzius (1553-1619); Caspar Netscher (1639-1684); Lambert Jacobsz. (1598-1636); Willem de Poorter (1608-1648?) en Jan Steen(1626-1679). Met mooie klassieke muziekfragmenten in mijn oor, reis ik voor de schilderkunst van de Gouden Eeuw.
Jan Steen
Het slotstuk in deze overzichtstentoonstelling uit The Leiden Collection zijn drie werken van Jan Steen: Lazarus en de rijke vrek (1677); het offer van Iphigenia (1671) en het feestmaal van Marcus Antonius en Cleopatra (1673-1675). Het zijn totaal andere werken dan de sfeer die wij zo goed kennen uit het spreekwoordelijke ‘huishouden van jan Steen’. Steen is een mooi voorbeeld van een meester-schilder die een historisch verhaal kan uitbeelden met zowel ernst als humor. In het feestmaal zijn we getuige van de weddenschap tussen de Romeinse generaal Marcus Aurelius en de Egyptische koningin Cleopatra. Hier eindigt mijn reis door de 17e eeuw. De tentoonstelling is heel ruim opgezet en straalt rust uit. De videofragmenten en audiotour geven extra informatie bij de afbeeldingen. De klassieke muziek maakte deze ontdekkingsreis voor mij tot een groot plezier.
Mijn reiservaringen
-
- Het team van de Hermitage heeft een sfeervol decor gecreëerd voor deze 17e -eeuwse tijdsreis;
- De Kaplan’s, de verzamelaars maken je deelgenoot van hun verzameling, waar ze met trots en enthousiasme over vertellen in een videofragment;
- De klassieke muziekfragmenten geven aan de tijdsreis door de Gouden Eeuw een extra dimensie. Neem je oordopjes mee zodat je hier in alle rust van kunst genieten;
- Op verschillende plekken in de tentoonstelling staan banken in combinatie met videoschermen. Hierdoor kun je de tijdsreis uitbreiden met extra diepgang;
- Om thuis verder na te genieten van deze unieke tijdsreis, biedt uitgeverij WBooks een catalogus aan met veel extra informatie over The Leiden Collection en de getoonde werken. Deze catalogus (reisgids) kun je zowel in de museumwinkel van de Museum de Hermitage kopen voor € 34,95 kopen als hier online bestellen bij de uitgever.
De tentoonstelling Rembrandt en tijdgenoten, historiestukken uit The leiden Collection is tot en met zondag 27 augustus 2023 te zien in Hermitage aan de Amstel.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan Museum de Hermitage, The leiden Collection en alle andere bruikleengevers.
update 26 jun 2023
H’ART Museum
is vanaf 1 september 2023 de nieuwe naam voor Museum Hermitage Amsterdam
Op een persbijeenkomst maakte directeur Annabelle Birnie deze week bekend dat het museum in de toekomst nauw gaat samenwerken met het British Museum (Londen), Centre Pompidou (Parijs) en Smithsonian American Art Museum (SAAM, Washington). Door de samenwerking met deze internationale topmusea komen straks wereldberoemde kunstcollecties naar Amsterdam. Vrijdag 1 september 2023 begint de een nieuwe start met een nieuwe naam H’ART Museum.