Een sportwagen met kattenogen, dierenhuiden met kennisschema’s, giraffen die een kar met een fallus trekken. In welke wereld stap ik nu binnen in Museum De Pont in Tilburg? Het is de dwaalwereld van de Duitse kunstenaar Raphaela Vogel. Ze trok vorig jaar veel bekijks op de Biënnale van Venetië. Tilburg heeft de Europese primeur met Vogel’s eerste overzichtstentoonstelling (2011-2022) getiteld Kraaan. Stap in de kraaan en draai rond in de wereld van de rijzende ster Vogel.
Kennismaking met Raphaela Vogel
Raphaela Vogel is in 1988 in Neurenberg geboren. Na haar opleiding aan de kunstacademies in Neurenberg en Frankfurt vertrok ze naar Amsterdam. Daar was ze van 2014 tot 2016 resident aan De Ateliers. Vanaf deze periode heeft ze contact met Martijn van Nieuwenhuyzen, destijds nog conservator in het Stedelijk Museum in Amsterdam en nu directeur van Museum De Pont. De basis van haar artistieke werk ligt in de schilderkunst. Voor haar schilderingen gebruikt Vogel bij voorkeur opgespannen dierenhuiden als basis. Al snel na haar studie ontdekte Vogel steeds nieuwe media en leerde ze zichzelf nieuwe technieken aan. Nu combineert ze al deze ervaringen in multi mediakunst, installaties en video’s. Vogel werkt vanuit haar atelier aan de rand van Berlijn en ze maakt bijna alles zelf, soms in combinatie met studenten van een kunstacademie. In 2022 was haar installatie Können und Müssen (2022) te zien op de Biënnale van Venetië.
Grootse expositie ooit in De Pont
Het is alsof een zwerm vogels bezit heeft genomen van het museum. Zowel de wolhokken (van de voormalige wolspinnerij waarin De Pont is ondergebracht), als het centrale plein, verschillende filmzalen en de nieuwe vleugel zijn door de werken van Vogel in beslag genomen. Bij binnenkomst krijgt iedere bezoeker een zaalboekje met een plattegrond, foto’s van de kunstwerken en wat achtergrondinformatie. Vóór corona had Vogel de opdracht al gekregen. Door de vertraging als gevolg van deze pandemie is haar oeuvre verder verrijkt. Dat is onder andere te zien in de installatie The (Missed) education of Miss Vogel (2021). Vogel beschilderde en beschreef een serie elandhuiden met kennisschema’s. Het zijn kenniselementen uit haar jeugd, later studies en werkervaringen. Dit kennispalet heeft ze aangevuld met thema’s die ze graag (beter) wil leren kennen zoals de geschiedenis van de jazz.
Twintig giraffen trekken een kar
De binnenkomst is indrukwekkend. Een stoet van twintig giraffen, twee aan twee ingespannen, die samen iets trekken. Wat dat iets is, ontdek je als je de witte ruimte inloopt. Op een platte sokkel met daaronder vier wielen staat een meer dan een meter hoge doorsnee van een anatomisch model van het mannelijk geslachtsorgaan. Een model dat artsen in het klein gebruiken om aan patiënten uitleg te geven over hun complicaties. Vogel heeft op verschillende orgaanonderdelen teksten geplakte met aanduiding van veel voorkomende mannen kwalen. Dit werk Können und Müssen (2022) trok veel bekijks op de Biënnale van Venetië in 2022. De giraffen met hun lange nek staan voor de mannelijke dominantie, zowel in de kunstwereld als in de samenleving. Wat laat Vogel ons hier zien? Kondigt zij het einde aan van de mannelijke dominantie? Of worden de giraffen juist door het mannelijk lid beteugeld? Ogen de skeletten van de giraffen kwetsbaar? Of zijn hun lange nekken, juist het toonbeeld van potentie? Vogel roept vragen op zonder antwoorden te geven. Kijken we hier naar een grap of is het een waarschuwing?
A Woman’s Sports Car
In de nieuwe vleugel zijn drie werken te zien: a Woman’s sports car (2018), Uterusland (2017-2019) en de muurvullende collage Würde/Motiv (2022). A Woman’s sport car bestaat uit twee delen. In de grote zaal draait een kanariegele Spitfire op een plateau. Dit type sportwagen is destijds speciaal ontworpen voor vrouwen. De auto is van Vogels’s moeder, de nummerplaat M AMMA 59H verwijst hiernaar. Vanuit de koplampen projecteert Vogel beelden die ze met een 360-gradencamera heeft gemaakt. Raphaela Vogel vergelijkt hier het maken van kunst en de competitie in de kunstwereld met de territoriumdrift van een dier. Voor de geluiden in deze ruimte, gebruikte ze de soundtrack van een parfumreclame. De motor is uit de sportwagen gehaald en leidt een eigen leven in een van de kabinetten hier. Het motorblok lijkt op een kloppend (donor)hart, er lopen draden (vaten) door de ruimte en er is een videoloop (hartfilmpje?) vanuit een vogelkooi. Hiermee lokt Vogel je een desoriënterende wereld in.
Kraaan van Raphaela Vogel
De naam van de expositie verwijst naar het Duitse woord ‘Kran’ en de Nederlandse vertaling ervan ‘kraan’. Beide werelden komen samen in KRAAAN (5) met 3xa. De kraan komt vaak terug in het oeuvre van Vogel. Met de video Das Berichten der Wach- und Patrouillendienst (BRD, 1985) geregisseerd door Helke Sander brengt ze een ode aan Sander. De kraan in deze video is de verbinding met de grote installatie Rollo (2019) op het centrale plein. Vogel verbindt miniatuurmodellen van centra van politiek en macht met elkaar en laat dit samen komen in het Atomium in Brussel. Uit de bolle speakers klinkt een lied op de melodie van Nina Simone’s Ain’t Got No, I Got Life. Vogel schreef er een parodie op en zingt het zelf. De laatste twee regels zijn: “Ik heb een mond, ik heb een hond’.
KRAAAN van Raphaela Vogel is t/m 27 augustus 2023 te zien in De Pont in Tilburg.
© test en foto's Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en goedkeuring van Museum De Pont, Raphaela Vogel en alle bruikleengevers.