[H]erkennen Herbouwen – Wonderkamers van het Rotterdams koloniaal verleden.

De Kunsthal (Rotterdam) presenteert samen met Museum Boijmans van Beuningen de tentoonstelling [H]erkennen Herbouwen – Wonderkamers van het Rotterdams koloniaal verleden. Deze expositie is het Rotterdamse startsein voor het Herdenkingsjaar Slavernijverleden. Historische objecten worden hier gecombineerd met werken van opkomende kunstenaars. patricia kaersenhout heeft hiervoor een totaalinstallatie gemaakt. Wat weet jij van ons koloniale verleden ?

Wat is de aanleiding?

[H]erkennen Herbouwen – Wonderkamers van het Rotterdams koloniaal verleden is opgezet ter gelegenheid van het Herdenkingsjaar Slavernijverleden. 1 juli staat nu officieel op de kalender als de Nationale Herdenking Nederlands Slavernijverleden. Zowel in ons land als in de overzeese delen wordt dit historisch moment herdacht.
Wat herdenken we? Het feit dat 150 jaar geleden de slavernij bij wet werd afgeschaft in Suriname en de Caraïbische eilanden. Wat we niet mogen vergeten is dat na 1 juli 1863 een groot deel van de tot slaaf gemaakten nog tien jaar op de plantages moesten blijven werken. Vanwege dit feit stopte de slavernij voor velen in het toenmalige Koninkrijk pas op1 juli 1873.

Opzet van de tentoonstelling

Gastcurator is beeldend kunstenaar patricia kaersenhout (1966). Sinds enkele jaren schrijft ze haar naam bewust met kleine letters en daarom doe ik dat hier ook. Beeldend kunstenaar zijn is iets anders dan curator en dat ervaar je hier. kaersenhout noemt haar expositie een  totaalinstallatie die bestaat uit twee delen: vijf wonderkamers en een serie kasten. In de (thematische) wonderkamers vind je historische objecten uit verschillende museale collecties en archieven van Rotterdamse musea. De vijf thema’s zijn ontkenning, schuld, schaamte, herkennen en herstellen. In de kasten komen voorwerpen (familie-eigendommen) en verhalen samen. De kasten zijn beschilderd door kunstenaar Dominique Latoel. Ze worden na de tentoonstelling geveild en de opbrengst wordt namens patricia kaersenhout geschonken aan het Comité Van Ver Gekomen.

Rariteitenkabinet als inspiratiebron

patricia kaersenhout heeft zich voor de installatie laten inspireren door de Europese wonderkamers, ook wel rariteitenkabinetten genoemd. De rariteitenkabinetten waren populair in de zeventiende en achttiende eeuw. Het waren schatkamers voor exotische en wonderbaarlijke voorwerpen die werden verzameld in een tijd van toenemend contact met verre oorden. Deze objecten verwijzen naar de nationale trots, militaire glorie en economische voorspoed uit die tijd. Wat de mensen toen zagen in de wonderkamers heeft bijgedragen aan de westerse blik op de wereld. Met de kennis van nu kijken we anders naar onze geschiedenis, we ervaren dat achter de voorwerpen ook thema’s herkenbaar zijn als oorlog, armoede, racisme, mensenhandel en dwangarbeid.

De aanpak van kaersenhout

Voor de tentoonstelling in de Kunsthal draait patricia kaersenhout het perspectief. Zij presenteert hier de dominante westerse cultuur als een curiositeit. Je ziet hier ook bekende en minder bekende objecten hangen in een andere context dan waarvoor de kunstenaars ze oorspronkelijk hebben gemaakt.

De wonderkamers

In de wonderkamer ontkenning, zie je een opname van premier Rutte waarin hij excuses maakt voor ons koloniale verleden. Onder het beeldscherm liggen twee blote benen en je ziet nog net twee witte billen met bladmuziek er op. De benen (zonder titel, 1990) zijn gemaakt door de Amerikaanse  kunstenaar Robert Gober  (1954)  en is voor mij de vraag hoe hij deze installatie heeft bedoeld? Een vaak terugkomend thema in Gober’s werk zijn onze consumptiecultuur & afval. Kijken we hier naar weggegooide benen van een etalagepop? Wat wil kaersenhout dat we zien? Wil het deel van de figuur die we niet zien ergens voor weg kruipen, of had het iets gevonden onder een ander object? Een titel van het bladmuziek op de billen, kan ik niet vinden. Iets verder op staat een opgezette struisvogel, een verwijzing naar struisvogelpolitiek.

kaersenhout: waarom is het moeilijk?

Als tweede speerpunt onderzoekt kaersenhout waarom het moeilijk is de keerzijde van het kolonialisme en de erfenis ervan bespreekbaar te maken. Dit doet ze met door werken van opkomende kunstenaars te combineren met historische objecten uit verschillende museale collecties en archieven van de stad Rotterdam. Deze combinaties koppelt ze in vijf wonderkamers op een associatieve wijze. “Nu wordt het ingewikkeld,” hoor ik je denken. Gelukkig is er een bezoekersgids met uitleg van de meeste objecten. Deze gids mag je tijdens je bezoek gratis gebruiken. Belangstellenden kunnen in de museumwinkel een exemplaar kopen voor € 6,95.

kaersenhout wil dat we bukken

Om in de kamer van schaamte te komen, moet je je bukken. Het plafond is hier verlaagd. Wil kaersenhout dat we een buiging maken voor de historische gebeurtenissen, dat we ons nederig of schuldig voelen? Het eerste wat ik hier zie is een witte wc-pot met zwarte bril. Daarnaast een rode stoel ‘aangekleed met wit ondergoed’. Uit de stoel komt een arm die een gele kaars vast heeft. Deze installatie is van Britse kunstenaar Sarah Lucas (1962) en heet Eenarmige bandieten (Mae West, 1995). Ik moet eerlijk zeggen dat ik geen idee heb waar ik naar sta te kijken.

Huiskamer van schuld

Ik loop verder naar de huiskamer van schuld. Midden in deze ruimte ligt een gipsen standbeeld van Piet Hein (1577-1629) in stukken op de grond. Het oorspronkelijke beeld is gemaakt door Joseph Graven (1869-1770) en staat in Rotterdam Delfshaven. De interventie, het beeld in stukken is een werk van Tommy van der Loo (1989). Is de zeeheld van weleer, in onze ogen nog steeds een held?

Kasten vol verhalen

De totaalinstallatie wordt hier compleet gemaakt met vijf kasten met daarin familie-eigendommen en persoonlijke verhalen van Rotterdammers. Leden van Verhalenhuis Belvédère hebben voor deze tentoonstelling vijf Rotterdammers gesproken over hun familiegeschiedenis. Met een koptelefoon hoor je verhalen over de erfenis van de slavernijgeschiedenis van de stad. Wist jij dat één op de acht inwoners van Rotterdam een of meerdere familieleden heeft met een geschiedenis van tot slaaf gemaakten? Door naar deze persoonlijke verhalen te luisteren, krijg je een beeld van het nog onbekender koloniale verleden van Rotterdam én de doorwerking ervan in het heden en de toekomst. Met het delen van deze verhalen, willen de geïnterviewden bij te dragen aan een beter begrippen de complexiteit van deze geschiedenis.

Wat is het doel?

Met deze totaalinstallatie laten de makers zien dat het belangrijk is om te begrijpen dat racisme doorwerkt in het heden én de toekomst van de stad. Het koloniale en slavernijverleden is een gedeeld verleden. Het gaat niet alleen over nakomelingen van tot slaaf gemaakte mensen, maar over ons allemaal. 

Om ons, de bezoekers mee te nemen in deze vraagstukken worden we uitgenodigd om te komen proeven, ontdekken en mee te doen! Tijdens de tentoonstelling worden verschillende activiteiten georganiseerd, van lezingen tot aan rondleidingen, en meer. Bekijk hier het voor hele programma. 

Mijn ervaringen met [H]erkennen en herbouwen

• • Ik vond het een complexe ervaring. Er zijn geen tekstborden in de expositie, alleen per thema een verhalend gedicht van Gloria Wekker. De teksten staan afgedrukt op doeken en je kunt ze horen onder de zogenaamde ‘sound douche’ (geluidsdouche);
  • Er ligt voor iedereen een bezoekersgids klaar in de tentoonstellingsruimte. Toen ik er voor de preview was, lag de gids er (helaas) niet en dat maakte de ervaringen niet gemakkelijker. Ik kom blijkbaar kennis van het slavernijverleden te kort om alles zonder tekst en uitleg mee te krijgen. In je eentje gaan associëren levert relatief weinig op, dat is een interessante bezigheid als je met meerdere mensen deze expositie bezoekt.

1 juli 2023 Opening Herdenkingsjaar

De officiële opening van het Herdenkingsjaar Slavernijverleden op 1 juli 223  begint in Amsterdam bij het Monument van het Nederlands slavernijverleden en Erfenis in het Oosterpark in Amsterdam. Daarna begint het feestelijk deel van het Keti Keto Festival. Je kunt de NOS-uitzending  Herdenkingsjaar Slavernijverleden 2023 live volgen op NPO 1 op zaterdag 1 juli van 13.30 tot15.35 uur. De uitzending wordt ook wereldwijd rechtstreeks uitgezonden via BVN.

 [H]erkennen Herbouwen – Wonderkamers van het Rotterdams koloniaal verleden was tot en met 29 oktober 2023 te zien in Kunsthal Rotterdam.

Opkomende kunstenaars in [h]erkennen

Opkomende kunstenaars waarvan je hier werk ziet zijn: Bouba Dola,  Tommy van der Loo, Devika Chotoe,  Ada M. Patterson en antropoloog en schrijfster Gloria Wekker. Net als kaersenhout dagen zijn ons uit om met een nieuw perspectief naar ons koloniale en slavernijverleden te kijken. Het ruimtelijk ontwerp van de installatie is van Rosa te Velde. 

Hier kun je de pdf van het onderzoek ‘Staat & Slavernij’ downloaden. Dit is het onderzoek op initiatief van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties.

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebrek van de afbeeldingen met dank aan de Kunsthal Rotterdam, Museum Boijmans van Beuningen, alle genoemde kunstenaars en bruikleengevers.