Max Liebermann
een zomers impressionist
Zoals Van Gogh onze Nederlandse lieveling is, is Max Liebermann dat in Duitsland. Geboren in Berlijn en uitgegroeid tot één van de grootste Europese kunstenaars. Geliefd in Berlijn en Parijs, maar nagenoeg onbekend in ons land. En dat terwijl hij tussen 1870 en 1914 bijna elke zomer ons land bezoekt. Hij raakt bevriend met de Haagse schilder Jozef Israëls en zijn familie. Door zijn heldere kleuren en zonnevlekken wordt Max Liebermann geëerd als een zomers impressionist. Redenen genoeg voor het Gemeentemuseum in Den Haag om Liebermann t/m 24 juni 2018 eens extra in het Hollandse zonnetje te zetten.
Sneak Preview
Geboren in weelde
Als Max Liebermann (1847-1935) in Berlijn wordt geboren, is zijn vader al multimiljonair. De jonge Max weet het zo te regelen dat zijn broers het familiebedrijf (textiel) overnemen. Hij wordt schilder én kunstverzamelaar. Drie jaar na de Duits-Franse oorlog (1870) heeft de 36-jarige Liebermann het lef om als Duitse kunstenaar naar Parijs en Barbizon af te reizen. Max volgt zijn hart naar de geboorteplek van het realisme. In Barbizon schildert hij met veel aandacht de landarbeiders. Geïnspireerd door o.a. Jean-Francois Millet schildert hij Aardappelrooister (1874) en Aardappeloogst in Barbizon (1875). De minderbedeelden zijn vanaf dat moment altijd een terugkerend onderwerp in zijn werk. Als Jozef Israëls hem in 1904 in Den Haag ontmoet, is Liebermann al een gevierd kunstenaar in zowel Duitsland als Frankrijk.
Liebermann en Nederland
De eerste kennismaking van Liebermann met de Nederlandse kunst is het werk van de grote meesters uit de Gouden Eeuw. Tijdens zijn schilders opleiding kopieert hij o.a. werk van Frans Hals. Als Liebermann in 1870 in ons land komt, wordt hij ‘verliefd’ op zoals hij dat noemt de eenvoud van ons land en de bevolking. Hij ervaart hier alsof hij zijn eigen Barbizon heeft gevonden: plekken waar de tijd heeft stil gestaan.
Hollands Barbizon
Duitsland, Frankrijk en Engeland zijn ons land in die dagen al grote stappen vooruit in de vaart der volkeren als gevolg van de Industriële Revolutie. Liebermann ervaart het, in zijn ogen, eenvoudige boerenleven in ons land als een zegen. Hij bejubelt onze maatschappelijke zorg zoals wij die kennen in de vorm van weeshuizen en oude mannen- en vrouwenhuizen. Het ontstaan van deze maatschappelijke instanties gaat terug naar onze Gouden Eeuw. Liebermann heeft dat nergens anders in Europa gezien en ervaren.
Een zomers impressionist
In 1904 schrijft Jozef Israëls aan zijn vriend Liebermann: ‘Vergeet niet, om zo snel mogelijk naar Scheveningen te komen’. Samen schilderen ze graag èn vaak op het Scheveningse strand. Naast badgasten schildert Max ruiters langs de waterrand. Ook de gezelligheid van volle terrassen trekt hun aandacht. De doeken die hij aan de Noordzeekust maakt zijn licht van kleur en stralen plezier en ontspanning uit. De bekoring van het licht raakt hem en hij probeert dat in zijn werk te vangen. Hij wordt een meester in zomers licht. Vandaar de naam van deze expositie: Max Liebermann een Zomers impressionist.
Van vader op zoon
Bezoek aan Dierentuin Artis
Naast Scheveningen komt Liebermann graag in Amsterdam. Hier bezoekt hij o.a. Artis. In Den Haag hangt zijn Papegaaienman (1902). Hierop zie je ook de beroemde lichtvlekken van Liebermann. Je kunt dit effect zelf ook ervaren als je onder een boom staat waar de zon op schijnt. Tussen de bladeren door zoekt het zonlicht zijn weg. Feeërieke lichtplekken dansen als het ware onder de boom.
Weet jij wat een Papegaaienman is?
Hij werkt in een dierentuin en brengt ’s morgens de papegaaien naar hun dagplek in de dierentuin. Daar kunnen de bezoekers hen zien, met ze praten en nootjes voeren. ’s Avonds haalt hij de praatgrage vogels weer op en brengt ze terug naar hun nachtverblijf. Ik herinner me dit tafereel uit mijn jeugdjaren tijdens een familiedagje uit in Burgers Dierentuin.
Amsterdamse weeshuis
Een andere plek die de warme belangstelling heeft van Liebermann is het Amsterdamse weeshuis. In principe werden mannelijke bezoekers niet toegestaan in deze opvang voor jongen vrouwen. Max Liebermann weet door zijn diplomatieke optreden en hoge komaf toch iets te regelen. Tijdens een pauze moment mag hij op de binnenplaats de sfeer van dit meisjesweeshuis opsnuiven. Hij maakt daarvan een serie schetsen die hij later in zijn atelier uitwerkt tot prachtige doeken (1881-1882).
In een aparte zaal hangen hier enkele werken en staat een model dat de officiële kleding draagt van de weesmeisjes van toen. Op het grote werk in deze zaal zijn de bakstenen nog te tellen. Vanaf 1890 zie je in Liebermann’s werk de veel lossere penseelstreken die we kennen van het impressionisme.
Eerste Wereldoorlog
Vóór de Eerste Wereld Oorlog is Max Liebermann al beroemd in zijn eigen land én in Frankrijk. In 1898 is hij mede-oprichter van de Berliner Secession en hij wordt de eerste voorzitter van deze artistieke afscheidingsbeweging. Eén van de bekendste vrouwelijke kunstenaars die ook lid is van de Secession is Käthe Kollwitz . Als in 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, verschrompelt de wereld van Liebermann. Zijn bewegingsvrijheid wordt beperkt. Hij kan niet meer naar zijn geliefde Parijs en ook niet meer naar ons land reizen. Na deze oorlog wordt hij in 1920 door de nieuwe Duitse regering benoemd tot directeur van de Academie van Berlijn. Dezelfde academie waar Charlotte Salomon in 1936 met heel veel moeite een studieplaats wist te krijgen. Mede door zijn omvangrijke internationale netwerk ziet Liebermann kans de academie als bolwerk van conservatisme, van binnenuit te liberaliseren.
Tussen Pariser Platz & Wannsee
Ondanks de toenemende politieke en economische spanningen schildert Liebermann verder in zijn bekende, zonnige toets. Ondanks de dreigende donkere wolken buiten, blijft hij in zijn hart en op het canvas de zonnige impressionist. In aanloop op de volgende oorlog is Liebermann in 1933 vanuit zijn huis (Pariser Platz) getuige van de overwinningsprocessie en fakkels van de NSDP-aanhangers. Zijn buitenhuis aan de Wannsee wordt steeds vaker zijn toevluchtsoord én zijn schilders decor. Met enkele schilderijen van zijn eigen tuin en zijn geliefde beeld van Rodin, neem ik afscheid van deze zomerse impressionist.
Je kunt de zomer van Max Liebermann nog t/m 24 juni 2018 meevieren in het Gemeentemuseum Den Haag.
Straks: nog meer zomerse schilders in het Gemeentemuseum
Na Liebermann wordt de zomer in dit kunstpaleis vanaf 7 juli 2018 verder gevierd met de tentoonstellingen AAN ZEE en de Haagsche School & Scheveningen.
Prachtig kinderkunstboek
Jaarlijks geeft het team van het Gemeentemuseum opdracht tot het schrijven en illustreren van een kinderboek. In de zee van mijnheer Max, neemt schrijver Koos Meinderts jonge kunstliefhebbers mee in de wereld en het licht van Max Liebermann. Schilder Max nodigt een aantal meisjes uit het Amsterdamse weeshuis uit voor een dagje strand. Hij neemt ook zijn schildersezel mee. Illustrator Annette Fienieg laat je meegenieten van wat Max en de meisjes allemaal mee maken. De originele tekeningen hangen in een aparte ruimte bij deze expositie.
Het boek is te koop in de museumwinkel, de betere boekhandel en online.
Grote mensenkunstboek
Wie nog meer wil lezen over het werk én leven van Max Liebermann kan ik de tentoonstellingscatalogus van harte aanbevelen. Hierin staan veel reproducties van het ruime oeuvre van Liebermann. De historische afbeeldingen geven je een beter gevoel van de tijdsgeest waarin deze populaire Duitse schilder leefde en werkte. De catalogus ( € 24,95) is te koop in de museumwinkel en online bij uitgeverij WBooks. Als verwenboek voor de komende vakantiedagen kan ik je dit boek van harte aanbevelen.
Waar is Liebermann in ons land geweest?
Max Liebermann had niet alleen belangstelling voor de Noordzeekust en onze hoofdstad. Hij kwam ook graag in het Overijsselse Delden, het Brabantse Dongen en het Drentse Zweeloo.
© video, foto’s en tekst Wilma Lankhorst © gebruik foto’s met dank aan Gemeentemuseum Den Haag en alle bruikleengevers.
Deze zomer ook te zien in het Haags Gemeente- en Fotomuseum:
- Morgan Betz, Flies in Milk, Green eggs & Ham (t/m 3 juni 2018)
- Jean Brusselmans (t/m 10 juni 2018)
- Thorsten Brinkmann, Life is funny, my deer (t/m 17 juni 2018)
- Naar buiten! Werk uit de School van Barbizon (t/m 24 juni 2018)
- Art Nouveau in Nederland (t/m 28 oktober 2018)
- Jan Banning , retrospectief 1981-2018 (t/m 2 september 2018 in het Fotomuseum)
En vergeet de werken van Paula Modersohn Becker niet in de vast collectie van hert Gemeentemuseum.
Ik wens je een fijne zomer!!
Wist je dat?
Max Liebermann al vroeg het grote talent van Sonia (Delaunay) Terk heeft ontdekt? Hij was een graag geziene gast van haar ouders. Liebermann stimuleerde hen om Sonia een kunstopleiding te laten volgen.
Als je meer wilt leren over het leven en werk van Sonia Delaunay Terk kan ik je de online cursus Kunstenaarsparen van Karin Haanappel van harte aanbevelen.