Karel de Grote – deel 2
Vorige week hebben we kennis gemaakt met Karel de Grote. We hebben hem gevolgd van 742 tot 800 na Christus.
In de kerstnacht 800 pakken we de draad weer op. Karel is in Rome en wordt door Paus Leo III verrast.
Verrassing in de kerstnacht
Paus Leo III nodigt Karel uit om de kerstnacht samen te vieren in de oude Sint Pietersbasiliek in Rome. We schrijven 25 december 800. Karel was naar Rome vertrokken om orde op zaken te stellen. Paus Leo was na een omstreden verkiezing in 795 benoemd. Daarna raakte hij verstrikt in een serie conflicten met het grootste deel van de Romeinse adel. De Paus riep persoonlijk de hulp van Karel, beschermheer van zijn kerk, in.
Paus Leo’s politieke beleid was er opgericht om zich los te maken van Byzantium. Als hij Karel tot keizer zou kunnen kronen, zou dit de verbreking met Byzantium rechtsgeldig maken. Karel zag dit anders en wilde zijn relatie met Byzantium niet op de spits drijven.
Gekroond door Paus Leo
Terwijl Karel tijdens de viering van de nachtmis in de oude St. Pieter niets vermoedend knielt, plaats paus Leo opeens de keizerlijke kroon op zijn hoofd. Door alle aanwezigen werd hij daarna toegeroepen: ‘Lange leve Karel Augustus, de door God gekroonde, grote en vredebrengende keizer, victorie! (Kroniek der mensheid, p.165). Dezelfde bron vermeld dat Einhard vermeld dat wanneer Karel van te voren op de hoogte was geweest van het kroningsplan van Paus Leo, hij de kerstviering nooit had bijgewoond. Sinds zijn keizerskroning kennen we Karel als ‘Karel de Grote’. Verwijzend naar de leider van het grootste rijk sinds de Romeinen in het westen.
Karel: patronus et advocatus
Paus Leo benoemt Karel tot ‘patronus et advocatus’ van zijn kerk. Door deze politieke zet vervangt Karel nu officieel de Byzantijnse keizer. We zien hier een herhaling van zetten want Karel had zich zelf na de inname van Pavia tot koning van de Longobarden gekroond en zette daarmee koning Desiderius buitenspel. Karel gaat zich zelf zien en gedragen als ‘Augustus Imperator Imperij Romani’, dat wil zeggen als Augustus keizer van het hernieuwde Romeinse Rijk. Hiermee ziet hij zichzelf als de directe opvolger van de beroemde Romeinse keizer Augustus.
Het Frankische Rijk
Het Frankische Rijk van Karel de Grote werd daarna door menigeen gezien als de opvolger van het Romeinse Rijk. Het was een enorm grondgebied waarover Karel de Grote regeerde. Hij was een reizende vorst die op allerlei plekken in zijn rijk vestingen had waarop hij tijdens zijn aanwezigheid Rijksdagen organiseerde. Tijdens de Rijksdagen wordt o.a. recht gesproken, belastingen geïnd en laat Karel zich door zijn vazallen, plaatsvervangers, bij praten over de situatie in dat specifieke deel van zijn rijk.
Spaanse furie
Nadat Karel in 778 stevig in het noorden van rijk heeft gevochten tegen de Saksen, besluit hij in het najaar van 782 de gouverneur van het Spaanse Zaragossa de helpende hand te bieden. Zijn vrouw Hildegard waarschuwt hem. Zijn onderdanen, militairen en de vele vorsten waar hij allianties mee heeft gesloten, zijn moe van zijn oorlogsdrang. Karel geeft niet op en trekt via de Pyreneeën naar Zaragossa. Als hij daar aankomt, is de gouverneur die hem om hulp vroeg, verdreven en staat hij voor de hermetisch gesloten stadspoort. Zijn vriend en adviseur Roland adviseert hem om terug te trekken. Op deze terugtocht valt de verbitterde Karel als een bezetene het christelijke Pamplona aan. De Basken zetten hem dit later betaald als hij zich terugtrekt over de Pyreneeën.
Karel en Widukind
Terwijl Karel in Italië op verzoek van de Paus de strijd aangaat met de Longobarden is het in het noordelijke deel van zijn koninkrijk onrustig door de oprukkende Saksen. In oktober 782 spreekt Karel, bij het halsgerecht van Verden, de doodstraf uit over 4500 opstandige Saksen.
Het lijkt over Karels geluk in de strijd zich tegen hem keert. Hij draaft door naar het noorden omdat Widukind tijdens zijn afwezigheid zijn Franken heeft aangevallen. Als vergelding en omdat hij Widukind niet treft, laat Karel bij Verden 4,500 Saxen onthoofden. In de rivier stroomt nu alleen nog rood ‘water’.
Het duurt nog tot 785 wanneer de aanvoerder van de Saksen, Widukind zich onderwerpt aan Karel’s gezag en zich laat dopen. Volgens Karel’s biograaf Einhard, is Karel de peetvader van Widukind. Einhard beschrijft ook dat Karel en Widukind uiteindelijk gerespecteerde vrienden worden. Daarmee komt er rust in het noordelijke deel van Karel’s grote rijk.
Karel’s vrouwen & kinderen
Bij het lezen over al die veldslagen en zijn vele reizen, vraag ik me stiekem af: Had de man ook nog een privé leven? Na het raadplegen van verschillende bronnen, krijg ik naast het beeld van grote veldheer, de vader van Europa, de grondlegger van het onderwijssysteem, de drijvende kracht achter een eenduidige rechtspraak, de invoerder van een muntstelsel, de inspirator achter de Karolingische school, en een oorlogszuchtig man, nu ook een beeld van Karel als een groot liefhebber van vrouwen. Als ik de bronnen mag geloven was hij maar liefst vier maal getrouwd en genoot hij van het gezelschap van evenzoveel (en misschien nog meer) bijvrouwen.
Bij de meeste van hen had hij een of meerdere kinderen. Uit zijn huwelijk met Hildegard werden o.a. zijn zonen Karel de Jongere, Karloman en Lodewijk de Vrome geboren. De laatst genoemde geeft hem ook nog een hele schare kleinkinderen.
In 783 sterven zowel Karel’s moeder Bertrada en zijn vrouw Hildegard. Kort na Hildegard’s dood trouwt Karel met Fastrada, een Frankische prinses.
Binnen zijn eigen familie heeft Karel het nodige te stellen. Zijn eerst geboren zoon Pepijn raakt betrokken bij een samenzwering tegen zijn vader. Als Karel hier achterkomt verbant hij Pepijn naar een klooster. De meeste kinderen sterven vóór dat Karel zelf overlijd.
Karel’s zonen op hoge posten
Zijn zoon Karel de Jongere werd in 790, op negenjarige leeftijd, door zijn vader benoemd tot markgraaf van de Bretonse mark en koning van Neustrië.
Na de keizerkroning in 800 geeft Karel opdracht om een grote vloot te bouwen om zo de kust van Galicië te kunnen beschermen tegen de oprukkende Vikingen. Gelijktijdig wordt aan de oostkust van Spanje, Barcelona belegerd. Na de belegering van ruim een jaar neemt Lodewijk de Vrome Barcelona op 28 december 801 in. Barcelona wordt uitgeroepen tot de hoofdstad van de Spaanse Mark.
Aken in beeld
Vader Pepijn was tijdens zijn regeerperiode regelmatig in Aken. Op de fundamenten van Romeinse bouwwerken gaf hij de opdracht voor de bouw van een aula, een kapel, een Koninklijk verblijf en een koningsbad. Op deze locatie verrijst tussen 768 en 800 de paltskapel waartoe Karel opdracht geeft. In 802 besluit hij in Aken om de Romeinse liturgie uit te breiden met enkele in het Latijns vertaalde Griekse kerkgezangen. En in 805 wordt zijn hofkapel in Aken door bisschop Odo van Metz ingewijd. Met de bouw van zijn kapel geeft de opdracht tot de verwezenlijking van het eerste stenen gebouw ten noorden van de Alpen.
Wie gaat hem opvolgen?
Gezien de omvang van zijn rijk en de vele nazaten begon Karel de Grote in 806 na te denken over zijn opvolging. In eerste instantie benoemde hij twee van zijn oudste zonen Karel de Jongere en Karloman tot zijn opvolgers. Beide zonen sterven eerder dan hun vader. In 813 benoemd hij zijn zoon Lodewijk de Vrome, tot erfgenaam en kroont hem tot medekeizer. In 814 sterft Karel de Grote nadat hij 47 jaar de macht over het Frankische Rijk heeft gehad. Op 28 januari 814 blaast hij zijn laatste adem uit in zijn geliefde Aken. Hij wordt hier in de Mariakerk bijgezet.
Na deze inleiding volgt de komende weken een trilogie over Karel de Grote. Hiervoor bezoek ik in Duitsland Ingelheim en Aken. Aansluitend ga ik in mijn woonplaats Nijmegen op zoek naar sporen van aanwezigheid.
Kritische noot
In de Gelderlander van 27 september 2014 kraakt Henk van Houtum een kritische noot. Van Houtum is politiek geograaf aan de Radboud Universiteit en vraagt zich in zijn column af waarom Nijmegen Karel de Grote vereert? Hij refereert aan zijn deelname aan de Nacht van de Dictatuur, die onlangs in ArtHouse LUX werd gehouden. “Met de criteria van nu zou Karel de Grote zondermeer een dictator genoemd worden”, aldus van Houtum. “Maar in Nijmegen staat hij op een sokkel”, vervolgt hij. Van Houtum vraagt zich af of het niet tijd wordt dat Karel van zijn sokkel wordt gehaald en deze plek wordt gebruikt om mensen te eren die het onbaatzuchtig goed voor hebben met de mensheid. Als voorbeeld noemt hij de geallieerde soldaten die op 20 september 1994 met gammele canvasbootjes de Waal over zijn gestoken voor onze vrijheid.