Vorig jaar april zouden we op het vliegtuig stappen voor een bezoek aan de Westkust van Amerika. Door de coronapandemie is deze reis al twee keer uitgesteld. Om onze droom levend te houden, hebben we de tentoonstelling First Americans bezocht in Museum Volkenkunde in Leiden. Ondertussen waait er een nieuwe politieke wind in Amerika en is mevrouw Deb Haaland, als eerste Native American, benoemd tot Minister van Binnenlandse zaken. Museum Volkenkunde is weer open. Je kunt de First Americans nog verkennen t/m 28 augustus 2022.
First Americans & Leiden 400 jaar
In de tentoonstelling First Americans ligt de focus op de actualiteit, de kunst en de politiek van de eerste bewoners in Noord-Amerika. De aanleiding voor deze expositie is de viering Leiden 400 jaar. In 2020 was het 400 jaar geleden dat een groep Pilgrims vanuit de Lakenstad Leiden vertrok om in Amerika een kolonie te stichten. Hun schip, de Mayflower, legde na een lange en onrustige zeereis op 21 november 1620 aan op Cape Cod. Thema’s in de tentoonstelling First Americans zijn geschiedenis, veerkracht en de toekomst van de gemeenschap. Wat dit laatste betreft ligt de nadruk op hun eigen interpretatie.
De Pilgrim Fathers en de Wampanoag
In Cape Cod waar de Pilgrims aankwamen, woonden de Wampanoag. Elke Native American stam had zijn eigen woon- en leefgebied. Voor hun voedsel werd er gevist, gejaagd en geoogst. De Wampanoag hadden goede kennis van het landgebruik. Ze verhuisden regelmatig van plaats naar plaats om zo hun oogst te maximaliseren én het land rust te geven. In de zomer woonden ze bij de kust en in de winter verbleven ze landinwaarts, in de bossen.
De Wampanoag leerden de Pilgrim Fathers jagen en gewassen verbouwen. Ze dreven handel met elkaar, onder andere in de verkoop van pelzen. In de herfst van 1621 vierden de kolonisten hun eerste succesvolle en rijke oogst met een driedaags gebedsfeest. Hiervoor nodigden zij de leden van Wampanoag uit. Dit oogst-dankfeest was de eerste Thanksgiving.
Elizabeth James Perry (1977), behoort tot de Wampanoag Tribe of Gay Head-Aquinnah.
Zij is één van de vele artiesten van wie hier werk te zien is.
Buiten de museummuren
Onze eerste kennismaking met de tentoonstelling is buiten de museummuren. Schilder, street art kunstenaar en activist Yatika Starr Fields (1981). heeft een muurschildering gemaakt voor First Nations. Het is een afbeelding vol beweging een gespierde man betreedt links het doek, rechtsonder voor hem een hoofd met twee uitgestrekte armen. Het koord in deze armen lijkt zich te verbinden met een andere uitgestrekte arm. Het doek zit vol symboliek en culturele esthetiek. Starr Fields werkt zowel met historische als met hedendaagse thema’s. Hij heeft in zijn werk een sterke affiniteit met tradities én hij heeft een scherp oog voor de verschillen op deze wereld
Een reis door het museum
Om bij de First Americans te komen, maken we een soort van wereldreis door Museum Volkenkunde. Via de Indonesische Archipel en het Noordpoolgebied komen we bij de afdeling Noord-Amerika. We volgen hier de pijlen en komen uit bij de First Americans. De tentoonstelling is samengesteld uit collectiestukken van het museum, veelal afkomstig van anonieme artiesten of ambachtslieden. Denk hierbij aan prenten en gebruiksvoorwerpen. Deze stukken zijn verrijkt met schilderkunst, fotografie, videokunst, textiel, sieraden en mode van hedendaagse kunstenaars. Enkele werken, zoals de muurschildering van Yatika Starr Fields zijn speciaal voor deze tentoonstelling gemaakt. In First Americans maak je kennis met de creativiteit en de veerkracht van de inheemse gemeenschappen in Noord-Amerika.
Inheemse gemeenschappen onder druk
Ondanks de gezamenlijke dankviering van de Pilgrim Fathers en de leden van de Wampanoag Tribe, was het lang niet altijd pais en vree. Vanaf de komst van de Europese kolonisten stonden de taal, de kunst, de religie en de leefgewoontes van de inheemse gemeenschappen onder druk. Veel tribe-leden zijn gestorven door nieuwe ziekten die de kolonisten mee brachten. De inheemse gemeenschappen wisten te overleven dankzij hun veerkracht en creativiteit. In deze tentoonstelling kun je dat zelf zien aan de hand van zo’n 60 objecten, verdeeld in verschillende thema’s.
Uitwisseling van ideeën en functies
In een van de vitrines zien we een wampum. Dit is een sieraad gemaakt van aan elkaar geregen quahog-schelpen. Voor de leden van de Wampanoag Tribe hebben de kralen van de wampum een blijvende waarde in de sociale, politieke en ceremoniële communicatie. Gordels en kettingen van wampum werden onder andere gebruikt om verdragen tussen gemeenschappen te bezegelen, om rouw te verzachten of om gebeurtenissen te herdenken. Onder Europese invloed werd de wampum als geldeenheid en betaalmiddel gebruikt. De lengte van het kralensnoer was bepalend voor de waarde. Naast een historische wampum-gordel van de Haudenosaunee zie je hier een nieuwe wampum ceintuur gemaakt door Elizabeth James Perry (Wampanoag).
Scheppingsverhaal
Terwijl de wereld anno 2021 vol is van dromen over Mars, hadden de Haudenosaunee al hun eigen Sky Women (Otsitsakáion). Sky World is in dit scheppingsverhaal een futuristische en utopische ruimte. Sky Women is een dappere astronaut, zij is de bouwer van de wereld. In deze buitenaardse wereld draait het om de zorg én eerbied voor de energie producerende Hemelse Boom. Kunstenaar Skawennati, Kanienʼkeháka (Mohawk) laat ons hier een hedendaagse versie van dit eeuwen oude scheppingsverhaal zien.
Drie portretten: glossy vol traditie
Blikvangers in deze expositie zijn de drie portretten gemaakt door fotograaf Caro Romero (Chemehuevi). Je ziet hier drie zelfbewuste vrouwen die omringd worden door traditionele objecten uit hun cultuur. De uitstraling van de drie portretten is heel eigentijds en ze passen naadloos in de hedendaagse glossy cultuur. Anderzijds zitten de portretten vol verwijzingen naar oude tradities.
Moeten we weer verhuizen?
In de animatie Neil ontdekt de maan steekt videokunstenaar Steven Paul Judd (Kiowa-Choctaw) de draak met Europees-Amerikaanse zoektochten naar onbekende landen en de mythe van het ‘ontdekken’. Hij doet dit aan de hand van een animatie waarin de ruimtevaart centraal staat. In de her-vertelling (van de ontdekking van de maan) was volgens Steven Paul Judd het kleine meisje er eerst. Zij ging gewoon haar gang. Dan verschijnt astronaut Neil op het toneel en het meisje vraagt zich verschrikt af: ‘Betekent dit dat we weer moeten verhuizen?’. Deze vraag verwijst naar de pijnlijke geschiedenis van de gedwongen migratie van een aantal inheemse naties, zoals de Kiowa Nation.
Activisme en veerkracht
In de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw stond een nieuwe generatie inheemse activisten op. Zij vroegen ook internationaal om aandacht. Ik herinner me uit die tijd het protestlied van de Amerikaanse band Redbone: ‘We Were All Wounded at Wounded Knee’ uit 1973. Dit nummer verwijst naar de slachting van Sioux Indianen door een leger van Amerikaanse immigranten in 1890. In First Americans ligt een koperen riem, gemaakt door Greg Lewis (Pueblo of Acoma). Het materiaal van deze riem is afkomstig van de koperen buizen van de gevangenis op Alcatraz.
Muurschildering
Het eindpunt van FIRST AMERICANS is buiten de museummuren waar de metershoge muurschildering Yatika Starr Fields (Osage/Cherokee/Creek-Muskogee) te zien is. In zijn indrukwekkende en kleurrijke werk komen de inheemse cultuur, veerkracht en creativiteit samen. Aan het einde van de tentoonstelling ontdekken we later een video waarin Yatika Starr Fields zijn werk beschrijft.
FIRST AMERICANS is t/m 28 augustus 2021 in Museum Volkenkunde in Leiden. Klik hier voor de laatste ontwikkelingen.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan Museum Volkenkunde, alle genoemde kunstenaars en bruikleengevers.
Kunstenaars in de expositie
Sonny Assu (b. 1975), Liǥwildaʼx̱w of the Kwakwaka’wakw Nations; Jamison Chas Banks (b. 1978), Seneca-Cayuga-Cherokee; Nathan Begaye (1969-2010), Hopi-Navajo; Christi Belcourt (b. 1966), Mischif (Métis); Yatika Starr Fields (b. 1981), Osage/Cherokee/Muscogee-Creek; Leah Mata Fragua, Northern Chumash; Jason Garcia-Okuu Pin (b.1973), Santa Clara Pueblo; Steven Paul Judd, Kiowa-Choctaw; Fred Kabotie (1900-1986), Hopi Pueblo; Greg Lewis, Acoma Pueblo; Jacob Meders (b.1977), Mechoopda/Maidu; Shelley Niro (b. 1954), Kanienʼkeháka (Mohawk),
Jamie Okuma (b.1977), Luiseño/Shoshone-Bannock; Virgil Ortiz (b.1969), Cochiti Pueblo, Elizabeth James Perry (b.1977), Wampanoag Tribe of Gay Head-Aquinnah. In Progress: Katrina Ducheneaux, Selena Rushman, Eliza Kingbird, Metahna Steeprock, Keira Matthews, Rozalina Hunt, Alyssia White, Anishinaabe, Leech Lake Reservation. Cara Romero (b.1977), Chemehuevi; Diego Romero (b.1964), Cochiti Pueblo; Melinda Schwakhofer, Mvskoke and Austrian-American. Skawennati, Kanienʼkeháka (Mohawk); Hulleah Tsinhnahjinnie (b. 1954), Taskigi/Dine’; Awa Tsireh (Alfonso Roybal) (1898-1955), San Ildefonso Pueblo; Tomas Vigil (1889-1960), Tesuque Pueblo.