Fijn nazomeren met
Niki de Saint Phalle aan Zee
Terwijl het buiten steeds grauwer en grijzer wordt, is het een heerlijke nazomer in het jubilerende Museum Beelden aan Zee. De expositie Niki de Saint Phalle aan Zee is het een feest van kleur en warmte. De Nana’s lijken te dansen, kleindochter Bloum straalt en jij kunt het allemaal zelf ervaren t/m 1 maart 2020.
Vier het leven met de Nana’s van Niki
Wie kent ze niet, de Nana’s van de Frans-Amerikaanse beeldhouwer Niki de Saint Phalle (1930-2002)? Als je deze vrolijke, krachtige, kleurrijke vrouwen nog niet kent, ligt er nu een mooie uitdaging in de duinen van Scheveningen. Museum Beelden aan Zee brengt dit najaar een ode aan de Nana en daarmee ook een ode aan het creatieve brein en de maker van deze beelden: Niki de Saint Phalle.
Franse adel met gemixt Amerikaanse bloed
Niki werd op 29 oktober 1930 als Catherina Marie-Agnes de Saint Phalle in Neuilly-sur-Seine geboren. Ze is de tweede van de vijf kinderen uit het huwelijk van de Franse aristocraat André Marie Fal de Saint Phalle en de Amerikaanse Jeanne Jacqueline Harper. Mede door de internationale beurskrach in 1929 verliest vader André een aanzienlijk deel van zijn familiekapitaal. Catherina wordt uitbesteed aan familie in de Bourgogne. In 1933 hebben haar ouders weer plaats voor haar in hun nieuwe huis in Greenwich, Connecticut in Amerika. Na deze hereniging noemt haar moeder haar steevast Niki.
Vader André rijdt scheve schaatsen
Niki’s vader neemt het niet zo nauw met de huwelijkse moraal. Als geboren Fransman is hij vertrouwd met het concept van de minnares. Maar daar blijft het niet bij. Als Niki elf jaar wordt en haar lichaam zich begint te ontwikkelen, begint een misbruik dat jaren duurt. Niki trouwt al als ze 19 jaar is met de Amerikaanse Harry Matthews. Naast haar studie aan de Brearly School in New York probeert ze op deze manier haar eigen weg te vinden. Een leven opbouwen zonder papa. Ze krijgen twee kinderen, Laura (1951) en Philip (1953). Kleindochter Bloum vertrouwt ons in Scheveningen toe dat Niki de beste oma ter wereld was, maar zeker niet de beste moeder. In 1960 vertrekt Niki en laat ze Harry met de twee kinderen achter.
Een bezoek aan Park Guëll van Gaudi in Barcelona
in 1955 maakt grote indruk op Niki.
Vrijheid was Niki’s grootste ideaal
Als kleindochter Bloum haar oma in één woord zou moeten omschrijven is dat het woord VRIJHEID. Vrij zijn op alle denkbare manieren: los van groepen, niet mee doen aan de gevestigde orde, los zijn van de familie (regels & tradities), vrij zijn in de keuze van onderwerpen, stijlen en andere aspecten van de kunst. Maar ook vrij zijn in het leven en in het huwelijk. Ze is een bewonderaar van de Franse outsider artist postbode Joseph Ferdinand Cheval (1836-1924). Cheval bouwde 33 jaar aan zijn droom paleis (Palais idéal) in zijn achtertuin. Niki vond haar persoonlijke vrijheid met haar creatie van de Nana. Het idee kwam op nadat ze met een bevriende Amerikaanse kunstenaar (Larry Rivers) in 1964 een tekening maakte van Clarice, Larry’s hoog zwangere vrouw.
1965 het geboortejaar van de Nana
De eerste drie dimensionale Nana figuren zien in april 1965 het daglicht. Samen met haar 14-jarige dochter Laura maakt Niki Nana’s van stof en wol, gespannen over een metalen frame. Ze vernoemt de eerste twee Nana’s naar twee goede vriendinnen: Bénédicte en Frederica. In het najaar van 1965 zijn de eerste Nana’s tijdens een tentoonstelling in Parijs te zien.
In het rijk van de Nana’s is het altijd zomer.
citaat van NRC-recensente Marianne Vermeijden
Nana, de krachtige oervrouw
Voor Niki staat de Nana symbool voor de oervrouw. De ruim 25.000 jaar oude Venus van Willendorf is de matriarchale oermoeder. Niki creëert uiteindelijk een Nana die tijdloos is. De Nana is haar persoonlijke versie van Eva, van Venus en van alle vrouwen in de wereld. Vrouwen van nu maar ook de sterke vrouwen van vroeger.
De Nana’s dansen in de duinen
Ook hier in Scheveningen lijken de Nana’s te dansen, ze vieren het leven. Hun forse vormen zorgde in het begin voor ophef in de modewereld. Maar het grote publiek sloot de vrolijke vrouwen met badpak in een extra maat, direct in haar armen. Al heel vroeg ontstaat het begrip ‘Nana power’ dat symbool staat voor sterke, verleidelijke vrouwen met wie je terdege rekening moet houden. Voor Niki zelf was het maken van de Nana’s ook een persoonlijke manier om met haar leven weer in balans te komen, na het misbruik door haar vader.
De Nana’s blijven actuele boodschappen uitdragen
Ook nu nog blijven de Nana’s (die bijna hun 55ste verjaardag vieren) actuele boodschappen uitdragen. Ze worden aangehaald of afgebeeld in het eeuwige debat over de verhouding tussen mannen en vrouwen. Gesprekken over gelijke behandeling en de salarissen die mannen en vrouwen krijgen voor hetzelfde werk. Ook tijdens de wereldwijde #MeToo beweging zijn de Nana’s geliefde iconen voor sterke, onafhankelijke vrouwen.
Niki in Nederland
In de prachtige catalogus van Waandersdekunst (€22,50) staat een apart hoofdstuk over Niki’s aanwezigheid in ons land. Bij twee van de meest spraakmakende exposities in het Stedelijk Museum in Amsterdam was Niki de Saint Phalle betrokken: Bewogen Beelden (1961) en Dylaby (1962). Ondanks de vele kritieken op Niki’s werk gaf het stedelijk haar enkele jaren later het podium voor een solotentoonstelling: Les Nanas au pouvoir. Naast het Stedelijk Museum hebben verschillende musea in ons land werk van Niki aangekocht voor hun eigen collecties zoals Museum Boymans en het Kunstmuseum Den Haag (nieuwe naam voor het Gemeentemuseum). Het grootste deel van haar werken die in Nederland zijn aangekocht, zijn onderdeel van particuliere collecties.
“In deze wereld is zo veel pijn. Als een beeld van mij dat gevoel even kan verlichten, voel ik me gewaardeerd.”
uitspraak Niki de Saint Phalle
Niki’s nalatenschap
Toen Niki de Saint Phalle haar einde voelde naderen heeft ze kleindochter Bloum Cardenas dwingend gevraagd (het voelde voor Bloum als opgedragen) om na haar dood haar werk en dat van haar tweede man Jean Tinguely veilig te stellen. Niki heeft er zelf voor gezorgd dat er een Jean Tinguely museum in Bazel is gekomen. Haar nalatenschap kun je het beste ervaren en beleven in de Tarot-tuin (il Giardino dei Tarocchi) in Italië. Dit is een van de leukste, mooiste en vrolijkste openluchtmusea die ik ooit heb gezien. Ook al eindigt het achter in de tuin met duivels en de hel, deze tarot-tuin spuit vrolijkheid en mooie herinneringen. Na het overlijden van Niki in 2002 is alles gebleven zoals het toen was. Bloum zegt hierover: “niemand kan Niki’s onvoltooide werk afmaken, ook ik niet”. In overleg met Niki is er na haar dood nooit meer zogenaamd ‘niet eerder gepubliceerd werk’ getoond.
Een kijkje over de muur van Il Giardino dei Tarocchi
Op deze interactieve kaart, kun je zelf thuis de sfeer van de Tarot-tuin een beetje oproepen.
Meer weten over het leven & werk van Niki de Saint Phalle?
Bekijk dan eens deze video of bestel de catalogus Niki de Saint Phalle aan Zee en zomer thuis bij de warme hard nog even lekker na.
Niki de Saint Phalle aan zee is nog tot en met 1 maart 2020 te zien in Museum Beelden aan Zee in Scheveningen.
Tip!
Het Kunsttijdschrift DADA heeft een kleurrijke en inspirerende Niki de Saint Phalle uitgave gemaakt voor kinderen van 6 tot 106. Deze Niki DADA is voor €10.50 te koop bij de betere boekhandel en in de museumwinkel.
Nu ook te zien in Beelden aan Zee
Forming Fluidity – Lisa Sebestikova
Kunstenaar Lisa Sebestikova (Enschede 1988) is de winnaar van Charlotte van Pallandt-prijs 2019 en ze ontving ook het Stokroos Sculptuur Stipendium voor haar installatie Forming Fluidity. Een deel van dit werk is nu te zien in Beelden aan Zee. Lisa studeerde in 2012 af aan de Academy of art & Design (AKI) in Enschede.
Lisa Sebestikova over haar werk:
“Als kunstenaar hou ik me voortdurend bezig met vertrouwde elementen; bijvoorbeeld een huis of een muur. Als ik na alledaagse dingen kijk, heb ik de drang om de eigenschappen van dat object, zowel fysiek als immaterieel, opnieuw te ontdekken.
… “Ik vertrouw op de verbeelding van de kijker. Iemand die mijn werk bekijkt, wordt geconfronteerd met een manipulatie van het oorspronkelijke type van dat object”.
Ontmoeting Quentely Barbara
Als we de Niki-expositie achter ons laten ontmoeten we spontaan de jonge kunstenaar Quentely Barbara. Hij legt de laatste hand aan de plaatsing van twee van zijn geboetseerde beelden in karton. Barbara werd dit jaar tweede in de verkiezing van het Stokroos Stipendium. Barbara studeerde in 2018 af aan de Koninklijke Academie van Beeldend Kunsten (KABK) in Den Haag.
Het museum eert hem ook met een podiumplek met uitzicht op de duinen.
Klaas Gubbels Eindelijk terug aan Zee
Beeldend kunstenaar Klaas Gubbels viert dit jaar zijn 85ste verjaardag. Verschillende musea en beeldenroute besteden extra aandacht aan zijn omvangrijke oeuvre. Zo was ik eerder deze zomer in het Jan van der Togt Museum in Amstelveen. Onderstaande video geeft hiervan een korte indruk.
Ook in Museum Beelden aan Zee is er extra aandacht en ruimte voor een selectie uit Gubbels’s werk. Dit verhaal houd je van me te goed, het zal later dit najaar op dit kunstblog verschijnen. Maar ik wil je er nu alvast graag even op attenderen zodat je het niet vergeet als je naar Beelden aan Zee gaat. Hier alvast een korte video met de eerste indrukken.
© foto’s video en tekst Wilma Lankhorst © gebruik van de afbeeldingen met dank aan Museum Beelden aan Zee, Niki Charitable Art Foundation, Bloum Cardenas en alle bruikleengevers.
Noot van het museum Beelden aan Zee:
De tentoonstelling Nana’s aan Zee is een solo voor Nana én een ode aan de vrouwelijkheid! De keuze van museum Beelden aan Zee voor deze solo van Nana sluit nauw aan bij de oorsprong van de collectie en de ligging van het museum. In 1994, vijfentwintig jaar geleden, is het door architect Wim Quist ontworpen gebouw geopend als een museum met de beeldencollectie van het verzamelaarsechtpaar Scholten-Miltenburg als uitgangspunt. Het mensbeeld staat centraal in deze verzameling. En daar sluiten de Nana’s perfect op aan.