In Search of Humanity kun je zowel vertalen als de zoektocht naar de mensheid als de zoektocht naar menselijkheid. De Chinese kunstenaar en activist Ai Weiwei (1957) zoekt in zijn werk naar beide facetten. In de Kunsthal in Rotterdam is de komende weken nog een retrospectief van 40 jaar werk van Ai Weiwei te zien. Wie echt wil weten wat hedendaagse kunstenaars bezighoudt, wat hen drijft en inspireert, kan ik deze tentoonstelling van harte aanbevelen. Trek er gerust een dagdeel voor uit want er zijn ruim 120 werken te ontdekken.

Meest volledige Ai Weiwei expositie

De Kunsthal claimt met deze expositie de meest volledige overzichtstentoonstelling van Ai Weiwei’s oeuvre te presenteren. Waar of niet waar, dat doet er niet toe want het resultaat is overweldigend. Verdeeld over twee verdiepingen ontdek je zaal na zaal een geweldige selectie uit 40 jaar Ai Weiwei. Van foto’s en een portret gemaakt van een kleerhanger tot een actie waarin de kunstenaar een eeuwenoude vaas uit de Hang-dynastie aan diggelen gooit. Van houten krukjes die nu en duiventros vormen tot Chinese woonhuisdeuren nu in marmer uitgevoerd tot een slang van reddingsvesten. Een vloer bezaaid met duizenden porseleinen handgeschilderde zonnebloempitten, een installatie van stuurloze fietsen, miniatuur cellen, videokunst en duizenden Lego-blokjes. In de afgelopen veertig jaar ontwikkelde Ai Weiwei zich van kunstenaar tot mensenrechtenactivist en criticus van autoritaire machtssystemen. Wie meer van hedendaagse kunst wil weten en/of leren, mag deze tentoonstelling niet missen.

Mao en de Hanging Man

Na de inleiding met doorkijkje naar de tentoonstelling volgt een handige tijdslijn op de wand. De eerste foto’s zijn zwart-wit afbeeldingen uit de eerste periode (1983-1993) waarin Ai Weiwei in New York woonde. In de eerste ruimte zie je voorbeelden uit Weiwei’s vroege werk. Als reactie op de pop art serie van Mao van Andy Warhol maakt Ai Weiwei eind jaren tachtig zijn serie kleurrijke portretten van de Chinese leider dictator Mao Zedong (1893-1976). In de expositie zul je op verschillende locaties nog meer Mao-portretten ontdekken. Tegenover de Mao-serie hangt in een simpel lijstje de ‘Hanging Man’ (1985), een portret gemaakt van een ijzeren kleerhanger die je wel kent van de stomerij. Ik blijf even staan voor het drieluik waarin de kunstenaar een urn uit de Han-dynastie (1995) uit zijn handen laat vallen. Niet per ongeluk maar moedwillig.  

FUCK
(2002 lichtletters op de museumwand)

Aan de wand hangt een serie foto’s die Weiwei ‘perspectief studies’ (1995) noemt. De kunstenaar gebruikt zijn middelvinger als maatindicatie in relatie tot wereld beroemde (bouw)werken zoals de Eiffeltoren, het Plein van de Hemelse Vrede, The White House, San Marco en met de Mona Lisa. Kijk eens goed naar het behang in deze ruimte.

Antiek-en vlooienmarkten

In Beijing bezoekt Weiwei vanaf 1993 regelmatig antiek- en vlooienmarkten. In de negentiger jaren is er een grote bouwhausse in China. Het gevolg is dat in de opgegraven aardlagen antieke kunstvoorwerpen worden gevonden. Deze gevonden voorwerpen worden schoongemaakt en te koop aangeboden, de meeste objecten tegen relatief lage prijzen. Ai Weiwei heeft eerder in New York ervaring opgedaan met ‘ready-mades’/ ‘objects trouv’. Bij ‘ready mades’ wordt een industrieel voorwerp uit zijn alledaagse context gehaald en tot kunst bestempeld doordat het in een museale omgeving wordt getoond. Ai Weiwei treedt hiermee in de voorsporen van Marcel Duchamp (fontein 1917). Hier zie je installaties van onder andere krukjes, schoenen, koffers, deuren, tafels, fietsen, muziekinstrumenten, reddingsvesten en gereedschap. De installatie van stuurloze fietsen Forever Bicycles (2003) past hier ook in. Met deze sculptuur benadrukt de kunstenaar dat je niet zelf bepaalt waar je naartoe fietst. Weiwei verwijst hiermee ook naar het dominante Chinese regime.

De dierenriem rondom de boom

Terwijl mijn hoofd nog duizend van de duizenden porseleinen zonnebloempitten (Sunflower Seeds 2010) wordt mijn aandacht getrokken door de gouden dierenriem rondom  een boom. De sculptuur Tree (2010) is een opnieuw samengestelde boom van dood hout uit het berggebied van Jiangxi. De bomen zijn geveld tijdens een heftig storm met blikseminslagen. Ai Weiwei heeft op zijn eigen wijze deze takken een nieuw leven gegeven. Om de boom staan twaalf glimmende gouden dierenkoppen op sokkels. Aan de wand hangen dezelfde dieren maar dan uitgevoerd in Lego-blokjes. Deze dierenriem is Weiwei’s herinterpretatie van de dierenriem van de fontein van Yuanmingyuan uit het historische zomerpaleis uit 1747. Loop rond en ontdek de hond, het konijn, de os, het paard, het varken, de rat, de haan, de draak, de tijger, de slang, de ram en de aap. De gouden koppen zijn zonder twijfel boeiend, maar de portretten van LEGO-blokjes (2018, grotendeels eentjes en sommige tweetjes) herinneren me aan mijn Ministeck portretten van 50 bij 70 centimeter die ik als twaalfjarige met veel geduld heb gemaakt. 

LEGO– kunst of object?

Sinds 2018 gebruikt Ai Weiwei met grote regelmaat LEGO-blokjes als materiaal voor zijn kunstwerken. Dit doet hij enerzijds omdat hij van de pixelachtige presentatie van de werken houdt. Het verwijst naar een vervreemd origineel. Anderzijds vindt Weiwei het bouwen met LEGO leuk omdat het iets egalitairs heeft. Met de juiste sjabloon is het voor iedereen mogelijk de afbeelding zelf (opnieuw) te maken. Net als bij object trouve kom je hier terug bij het (oude) vraagstuk is het kunst of is het een gebruiksmiddel?. De grenzen tussen hoge kunst (kunst met een grote K) en lage kunst (amateurkunst) worden in twijfel getrokken.  Als Ai Weiwei in 2009 in China wordt gearresteerd weet hij met zijn mobiele telefoon een selfie te maken en deze te versturen. Deze foto ging viraal en is hier te zien in LEGO-uitvoering. Als ik me omdraai weet ik in eerste instantie niet wat ik zie: zes blokken met bij ieder blok een trapje.

Ai Weiwei in de cel

Op 3 april 2011 wordt Weiwei op de internationale luchthaven van Beijing door de Chinese geheime politie gearresteerd en gevangen genomen. Eenentachtig dagen zit hij vast, zonder te weten waar. Weiwei heeft ook geen enkel idee hoe lang zijn gevangenschap gaat duren en/of hij zijn familie ooit terug zal zien. Meerdere keren per dag wordt hij geboeid aan een stoel en stevig ondervraagd. Twee geüniformeerde bewakers staan continu naast hem op een intimiderende afstand van tachtig centimeter. Ze controleren hem de klok rond, zonder te spreken en zonder enige gezichtsbeweging. In de cel staan een tafel, een bed en een stoel. Alle voorwerpen, inclusief de gootsteen en het toilet en de wanden, zijn gewikkeld in polyethyleenschuim. Het licht in de kamer blijft dag en nacht aan. 

Beleef het zelf

Na zijn bevrijding heeft Ai Weiwei ‘zijn’ cel (zes maal) op schaal gemaakt. In elke cel beeldt hij een tafereel uit waardoor je kunt ervaren hoe intimiderend zijn verblijf was. Om de situatie te zien, moet je soms een opstapje beklimmen zodat je via een kleine kijkopening in de cel kunt kijken. Soms kun je via een kijkgat in de deur een blik in de cel werpen. In dezelfde ruimte staat ook een een-op-een model van de ‘echte cel (81-2013) van de kunstenaar/activist. Maximaal twee mensen mogen samen in de cel en buiten kunnen bezoekers al je bewegingen volgen op verschillende beeldschermen.

In search of humanity

De titel van deze expositie komt in het tweede deel van de tentoonstelling meet expliciet naar voren. Het jaar 2015 is een beslissend keerpunt in het leven van de kunstenaar. In juli van dat jaar krijgt hij zijn paspoort terug van de Chinese autoriteiten. Nu kan hij eindelijk weer op reis, hij vertrekt naar Berlijn om zich te herenigen met zijn gezin. In Berlijn, ervaart Weiwei de gevolgen van de vluchtelingenstroom en de daarmee gepaard gaande politieke discussies in Duitsland. In het voorjaar van 2015, toen hij nog in China was, heeft hij de kwestie van de vluchtelingen in Irak verbeeld in het project ‘Traces of Survival’, een project van de Ruya Foundation. Tijdens een vakantie op het Griekse eiland Lesbos (december 2015) wordt Weiwei geconfronteerd met vluchtelingen op het strand. Hij bezoekt het Moria-kamp om een idee te krijgen van de situatie ter plekke. Op zijn Instagram-account deelt hij de beelden. Hier zien we tekeningen, LEGO-objecten en vazen waarmee hij verhalen met de wereld deelt. 

Mijn ervaringen met In Search of Humanity

• • Dit is een tentoonstelling die ik nog vaak in mijn hoofd opnieuw beleef;
  • Met eenvoudige (gevonden objecten) vertelt Ai Weiwei indrukwekkende verhalen;
  • De verhalen omtrent de stuurloze fietsen en het cellenblok maken diepe indruk;
  • De beelden van de oorlogen en migranten maken weer eens duidelijk dat we niet weg kunnen kijken. Iedereen mag zijn eigen antwoord geven op de vraag hoe zijn zoektocht naar mensheid en menselijkheid verloopt. 

In search of Humanity van Ai Weiwei is nog tot en met 3 maart 2024 te verkennen in de Kunsthal in Rotterdam. Dit museum en de tentoonstelling van Ai Weiwei zijn gratis met de Museumkaart. 

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van de Kunsthal, Ai Weiwei,  Marco de Swart en alle bruikleengevers.