2e woensdag van de maand: Serie niet-westerse kunst

Afrikaanse mode uit Helmond

In dit nieuwe jaar neem ik je iedere woensdag mee op een cultureel avontuur. Vorige week heb je al kennis gemaakt met het themajaar De Stijl, Van Mondriaan tot Dutch Design #MTDD. Iedere tweede woensdag van de maand stel ik je voor aan een artiest of beschrijf ik een expositie van niet-westerse kunst. In deze eerste bijdrage komen de thema’s Dutch Design en niet-westerse kunst op een bijzondere manier samen. Mijn kennismaking met het jubilerende Brabantse Textielbedrijf Vlisco liep vloeiend over in de ontdekking van het werk van de Brits-Nigeriaanse kunstenaar Yinka Shonibare. Zo ontstond het tweeluik: Vlisco 1:1 & Paradise Beyond. In deel een neem ik je mee in de rijke geschiedenis van Vlisco waarna we heel organisch bij Yinka Shoreditch uitkomen. In deel twee staat de schijnwerper op hem. Ontdek de Afrikaanse prints in Helmond.

Kom alvast in de juiste stemming …

Dutch Wax

Het Helmondse textielbedrijf Vlisco werd in 1846 opgericht door Pieter Fentener van Vlissingen. Oom Frederik woont op dat moment op Java en stuurt Pieter een aantal batikstalen. Hij laat zijn neef weten dat er in Indonesië behoefte is aan goedkopere batikstoffen. Ook adviseert Frederik om alleen gebruik te maken van bestaande patronen en zelf geen ontwerpen te maken. Pieter begint met experimenteren om een nieuwe industriële batik-techniek te ontwikkelen, waardoor de geliefde batikstoffen ook betaalbaar worden voor de gewone man. In november 1852 boekt hij zijn eerste succes. Oom Frederik laat hem per brief weten dat de Javanen enthousiast zijn over de nieuwe stoffen. Tot begin 1900 worden de stoffen in Helmond nog handmatig met stempels gedrukt. De zoektocht naar een goede machinale vervanging van dit drukproces leidt in 1906 tot de eerste duplexrol-drukmachine. Dit prototype wordt door Van Vlissingen & Co verder verfijnd waarna ze in 1910 hun eerste eigen versie presenteren. Met deze drukmachine kunnen ze 20 x sneller werken. Batik krijgt een nieuwe naam en wordt Dutch Wax.

Nana Benz

Als de van oorsprong Indonesische markt vanaf 1870 langzaam in volume afneemt, lukt het de Helmonders om met behulp van Engelse contactpersonen voet aan de grond te krijgen in Afrika. In het begin worden uitsluitend de bestaande Indonesische patronen gebruikt, maar de opkomende Afrikaanse markt vraagt om andere kleuren en andere figuren. De Schotse kantoen-groothandelaar Ebenezer Brown Fleming is bereid zijn kennis en contacten te delen met een netwerk van lokale Afrikaanse handelaren. En zo leren de Brabanders alles over de traditionele tie-dye-techniek, populaire Afrikaanse gezegden, Afrikaanse symbolen en favoriete stoffen. Deze intensieve samenwerking met de lokale contacten werpt duurzame vruchten af voor Vlisco. De klassieke ontwerpen zijn tot op de dag van vandaag populair in Afrika. Voor elk land worden nu stoffen gedrukt met landseigen symbolen en specifieke kleurcombinaties.

In Togo hebben Nana en haar vrouwen Vlisco altijd een warm hart toegedragen. De verkoop van Vlisco-stoffen heeft het bedrijf van Nana geen windeieren gelegd. Oprichtster Nana was de eerste vrouw in Togo die zich een Mercedes Benz kon veroorloven en zo kregen zij en haar bedrijf de naam ‘Nana Benz’.

In Afrika hebben de vrouwen Vlisco op de kaart gezet.

 Le sac de Michelle Obama

De dames van Nana Benz voorzien de ontwerpers in Helmond jaarlijks van levendige verhalen op basis waarvan in Brabant ontwerpen worden gemaakt. Naast traditionele motieven worden ook nieuwe symbolen als smartphones en stripfiguren in de hedendaagse ontwerpen verweven. De namen van de gedrukte dessins komen op hun beurt weer uit Afrika. politieke, sociale en grote evenementen vormen de voedingsbron voor deze namen. Zo zag ik in Helmond de stof ‘ le sac de Michelle Obama’ gebaseerd op de design tas die de First Lady bij zich had bij haar bezoek aan Kenya. Op de site van Vlisco kun je de verhalen achter de patronen lezen.

 

Dutch Design

Vormgeving is voor Vlisco altijd een essentiële bouwsteen geweest. Sinds de eerste successen in 1852 is veel aandacht besteed aan de waarde van traditionele patronen voor de klanten. 170 Jaar na de oprichting is het de combinatie van authentieke kenmerken van de wax-techniek, het gevoel van vrijheid, een duurzame internationale voedingsbodem van rijke, lokale, verhalen, verschillende handschriften en ongeremde drang naar innovatie dat stoffen oplevert die in veel landen in Azië en Afrika met trots worden gedragen. Het feit dat het in Nederland wordt gedrukt, wordt in Afrika zelf als status verhogend ervaren.

Mijn ervaringen:

• Ik was de naam Vlisco al regelmatig tegen gekomen tijdens mijn zoektocht naar projecten in Afrika. Maar ik had de stoffen nog nooit zelf gezien of gevoeld. Ik vond de kennismaking hier in Helmond echt heel bijzonder en werd blij van de vrolijke kleuren en mooie dessins.
• In de expositie Vlisco 1:1 loop je door de geschiedenis van dit kleurrijke Helmondse textielbedrijf. Je kunt hier digitaal in schetsboeken neuzen met prachtige patronen. Modeliefhebbers kunnen zich laten inspireren door de laatste modetrends uit Afrika en Indonesië.
• Tijdens ons bezoek liep een gepensioneerde Vlisco-medewerker met een gast voor ons. Het enthousiasme waarmee hij over zijn baan en de collega’s sprak was heel warm.
• Laat je na het bezoek aan Vlisco 1:1 verrassen door de kleurrijke creaties van de Brits Nigeriaanse kunstenaar Yinka Shonibare op de tweede verdieping van het museum. De expositie Paradise Beyond loopt (helaas) maar t/m 12 februari 2017.

De tentoonstelling Vlisco 1:1 is nog t/m 17 maart 2017 te zien in Museum Helmond. Gratis met Museum- of Rembrandt-kaart. In de museumwinkel kun je ook enkele stalen met Vlisco design kopen zodat je je eigen creatie kunt maken.

 

De brug naar Yinka Shonibare

Toen de Brits-Nigeriaanse kunstenaar Yinka Shonibare door een docent op de kunstacademie in Londen werd geadviseerd om zijn Afrikaanse ‘roots’ te zoeken, kwam hij na een lange speurtocht uit bij de print op ‘Afrikaanse’ stoffen. Voor hem vertegenwoordigden deze stoffen zijn gevoel voor Afrika. Dat het een Nederlands bedrijf was die zijn favoriete stoffen drukten, deed aan zijn ‘wortelgevoel’ niets af. Yinka’s liefde voor ‘Dutch Wax’ vormt de mede basis van zijn succesvolle carrière als veelzijdig kunstenaar. Meer hierover in deel twee van tweeluik: Vlisco 1:1 & Paradise Beyond

 © foto’s, video en tekst Wilma Lankhorst
 Gebruik foto’s met dank aan Museum Helmond, Vlisco en Yinka Shonibare