Ontdek de Merzbacher Collectie in Van Gogh Museum
De Merzbacher Collectie wordt door kenners geroemd als één van de mooiste en beste privé collecties ter wereld. Het echtpaar Werner en Gabrielle Merzbacher verzamelt sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw vooral werk van vernieuwende kunstenaars uit de eerste helft van de 20ste eeuw. Ruw weg vanaf 1900 tot aan de Tweede Wereldoorlog. Veertien van hun topstukken zijn tot en met 27 november 2016 te zien in het Van Gogh Museum in Amsterdam. Het verbindende thema in deze mini-expositie is de inspiratie die Van Gogh had op zijn volgers. Hier kun je zien hoe onder andere Matisse, Kirchner, Pechstein en Kandinsky zich lieten inspireren door het kleurrijke en expressieve werk van Vincent van Gogh. De meeste werken zijn voor het eerst in ons land te zien. Pak deze kans en geniet mee van Vincents lijnenspel en kleurgebruik.
Van Gogh inspireert
De veertien geselecteerde werken uit de omvangrijke Merzbacher Collectie hangen verspreid over drie ruimtes op de bovenste verdieping van het Van Gogh Museum. In de eerste zaal wacht je een explosief onthaal. Ik sta oog in oog met de bloementuin van Emil Nolde (Bloementuin – vrouw met paarse jurk 1908). De klaprozen en margrieten spatten van de muur… en dan zie ik in de linker bovenhoek pas de dame in de paarse jurk die in alle rust rode bloemen plukt.
Op verschillende plaatsen in de tentoonstelling staan citaten op de muur. Eén ervan komt uit de brieven van Vincent aan zijn broer Theo.
‘De schilders (…) spreken als ze dood en begraven zijn via hun werk tot een nieuwe generatie of tot verschillende nieuwe generaties.’
(Vincent van Gogh in brief aan zijn broer Theo op 9 en 10 juli 1888)
Van Gogh is zelf één van de lichtende voorbeelden van deze uitspraak. Als snel naar zijn overlijden in 1890 laten de Fauvisten (de Wilden), zich door hem inspireren. Een voorbeeld hiervan is het werk van André Derain: Boom, Landschap aan de rivieroever (1905). Hierin kun je de invloed van de verfstreken en het expressieve kleurgebruik van Gogh goed herkennen.
‘Van Gogh was een vader voor ons allen!’
citaat Max Pechstein
Van het gele huis naar het rode badhuis…
Het citaat: ‘Van Gogh was een vader voor ons allen!’van Max Pechstein zegt veel over zijn gevoel voor Van Gogh. Hij zag Vincent als een vader voor De Duitse Expressionisten die zich in 1905 verenigden in Die Brücke. Emil Nolde, oprichter van deze groep heeft even overwogen om het gezelschap Van Goghiana te noemen. Dit is uiteindelijk niet door gegaan omdat de naam Die Brücke al bestond. Pechstein verwoord hun gemeenschappelijk gevoel in zijn uitspraak. Geïnspireerd door het gele Huis in Arles, zien we hier ‘Het rode badhuis’ uit 1910 van Max Pechstein. Je ziet in dit werk de heldere kleuren en simpele vormen van Van Gogh. Pechstein gaat een stap verder in de vereenvoudiging van het begrip vorm. Hij laat hier ook de dieptewerking weg. Op de achterkant van dit werk schilderde hij één van zijn naakte badende figuren. Dit is een favoriet onderwerp voor de leden van Die Brücke. Vanuit Dresden trokken zij in de zomer vaak naar het water bij Moritzburg. Hier tekenden en schilderden onder andere naakte, badende en zwemmende figuren. Een kopie van dit werk op de achterkant van dit doek hangt naast Het rode badhuis.
‘Van Gogh is voor mij leermeester en voorbeeld geweest’
citaat Alexej von Jawlensky
Kleur drukt op zich zelf iets uit…
Ook de van oorsprong Russische kunstenaar Alexej von Jawlensky liet zich in zijn werk en ontwikkeling sterk door Van Gogh leiden. Hij was lid van het kunstenaarsgezelschap Der Blauwe Reiter in München. Eerder dit jaar zag ik een serie portretten van hem in de tentoonstelling ‘De Wilden’ in de Fundatie in Zwolle’. Hier in Amsterdam hangt ook een prachtig portret: Helene met de donkerblauwe tulband (1910). Een bekende uitspraak van Van Gogh was: ‘kleur drukt op zich zelf iets uit’. Alexej gebruikte de expressieve kracht van kleur op een bijzondere manier in zijn portretten. We zien hier een portret van zijn favoriete model Helene, waarbij het felle roze en rood haar een intense uitstraling geven. Twee jaar vóórdat Jawlensky dit portret schilderde, had hij een landschap van Van Gogh gekocht (van Jo, de weduwe van broer Theo). Hij was intens blij met zijn aankoop en sprak toen de woorden: Van Gogh is voor mij leermeester én voorbeeld geweest’.
‘Bij hem hervond ik enkele van mijn eigen ambities’
gezegde Maurice de Vlaminck
De Seine
Een geliefd onderwerp van Van Gogh was de rivier de Seine, zowel in Parijs als er net buiten. De Franse kunstenaar, Maurice de Vlaminck (1876-1958), begon zijn carrière als wielrenner. Tevens speelde hij viool. In 1900 schilderde hij samen met André Derain in Parijs en een jaar later bezocht hij een tentoonstelling met werken van Van Gogh in Galerie Bernheim. In 1905 hangt hij zijn fiets aan de wilgen en richt hij samen met Derain en Matisse ‘les Fauves’ op. Hij is in navolging van Van Gogh dol op dynamische lijnvoering en felle kleuren. Dat zien we al in zijn vroege werk de Seine uit 1905.
Tenslotte … nog één vrouw
De enige vrouw op deze expositie is Gabriele Münter. Van haar hangt hier ‘Zonsondergang bij het Staffelmeer’ (1910-11). Münter was de partner van Jawlensky en net als hij was zij lid van Der Blauwe Reiter (1911-1914). Voor deze kunstenaarsgroep was de emotie het vertrekpunt voor alle kunst. Zij wilden door heldere kleuren en strakke, afgebakende, vormen te gebruiken, gevoel uit drukken. Zij werden vooral geraakt door de spirituele en visionaire bedoelingen van het werk van Vincent van Gogh. Ook al is het werk van Münter dat hier hangt nu al ruim 100 jaar oud, voor mij is het nog steeds heel eigentijds en modern. Haar weergave van de avondlucht vind ik prachtig!
Van Gogh inspireert, hoogtepunten uit de Merzbacher Collectie ios nog te zien t/m 27 november 2016 in het Van Gogh Museum in Amsterdamm. Gratis voor Museumkaart- en Rembrachtkaarthoudes.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst Mijn dank voor het gebruik van de foto’s gaat uit naar het Van Gogh Museum in Amsterdam en de Merzbacher Collectie.
De Merzbacher Collection
Zoals gezegd, behoort de Merzbacher Collectie tot één van de mooiste particuliere kunstcollecties ter wereld. In de jaren zeventig van de vorige eeuw begon het echtpaar Werner & Gabrielle Merzbacher hartstochtelijk kunst te verzamelen van vooral Duitse expressionisten zoals Die Brücke en Der Blaue Reiter. Deze passie kwam niet uit de lucht vallen. Gabrielle heeft de liefde voor kunst en literatuur meegekregen van haar grootvader, Bernard Mayer. Mayer is in 1890 in Duitsland geboren, nadat hij een succesvolle bonthandelaar is geworden, verhuist hij tijdens de Eerste Wereldoorlog met zijn gezin naar Zwitserland.
Open geest
Haar opa omschreef Gabrielle in een tentoonstellingscatalogus als “een autodidact, wiens open geest altijd ontvankelijk was voor het nieuwe: nieuwe kennis, nieuwe mensen, nieuwe ontdekkingen. Daarnaast stak ze altijd, haar helpende hand uit naar de hulpbehoevende medemens.” Opa Mayer was anarchist en verbleef in 1909 in een zomerhuis in het Italiaanse Ancona. In dit huis logeerden op dat moment ook veel kunstenaars, zoals Alexej von Jawlensky, Arthur Segal en Christian Rolfs. Toen zijn huis in Zwitserland klaar was, kocht Mayer ook werken van Picasso, Cézanne en Van Gogh. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog verhuist het Joodse gezin van Bernard Mayer naar Amerika. Na deze oorlog reizen ze terug naar Zwitserland. In 1946 overlijd Mayer Sr. en zijn twee kinderen erven zijn kunstcollectie. Eén van hen is de vader van Gabrielle, Ernst Mayer.
Kunstverzamelaar Ernst Mayer
Werner Merzbacher wordt in 1928 in Duitsland geboren als zoon van een arts en is ook van Joodse afkomst. Na de Kristalnacht (1938) sturen zijn ouders hem om veiligheidsredenen naar Zwitserland. Zijn ouders overleven het concentratie kamp Auschwitz niet en Werner blijft als wees achter in Zwitserland. Met geld verkregen door studiebeurzen volgt hij hier tien jaar lang verschillende opleidingen. In 1949 emigreert hij naar Amerika waar hij enige tijd later Gabrielle Mayer ontmoet. Het stel trouwt in 1951 en na het vervullen van zijn dienstplicht in Amerika begint hij in 1953 als medewerker bij de bonthandel ‘Mayer, Hoffman & Max Pick’ in New York.
Terug naar Zwitserland
In 1964 verhuizen Gabrielle, Werner en hun drie kinderen terug naar Zwitserland. Op dat moment is Werner de enige eigenaar van de florerende bonthandel. Het echtpaar breidt de kunstverzameling die opa Mayer ooit begon, vanaf de jaren zeventig gestaag verder uit. Ze lenen hun werken gul uit aan musea voor speciale exposities. In 1988-1989 viel deze eer te beurt aan het Israël Museum in Jeruzalem voor de tentoonstelling “The Joy of Color”. In 2002 volgt “Master of Colors” in de Royal Academy of Arts in Londen. Relatief veel werken waren in de laatste jaren te zien in Londense musea als het Victoria & Albert Museum, Tate Britain en het Tate Modern. Vanaf nu mag ook het van Gogh Museum in Amsterdam zich bij dit gezelschap aansluiten.