Draaiorgel weeft sjaal

Ja, het staat er echt: Draaiorgel weeft sjaal. Je kunt dit zien én horen in Museum Speelklok in Utrecht. Dit museum viert in 2016 haar zestigste verjaardag en daar maken ze een bijzonder muzikaal feest van. Orgelman Leon heeft zijn draaiorgel al binnen gereden, het Nederlands-Engelse ontwerpduo Glithero opent het bal. Nootjes op tafel en een glaasje in de hand. Hoera voor de jarige! En op dat moment zet het draaiorgel in met Red Bank Boogie. Het jubileumfeest kan beginnen.

Sneak preview

Unieke ambachtelijke combinaties

De Nederlandse Sarah van Gameren en haar Engelse partner, Tim Simpson, vormen samen het ontwerpbureau Glithero. Ze zijn vooral nieuwsgierig naar het moment waarop een product ontstaat. Dus niet per se het eindresultaat maar de weg en het proces naar de ontwikkeling van dit eindproduct. Ze koesteren beiden een passie voor het werk van ambachtslieden. Het doorgeven van ambachtelijke vaardigheden, immaterieel erfgoed, en er een extra, nieuw vleugje aan toevoegen, dat is hun ideaal. Bij verschillende ambachten zien zij overeenkomsten die jij op het eerste oog waarschijnlijk niet ziet. Zo ook tussen het werk van de orgelman en wever. Beiden werken met een gecodeerd bestand. De orgelman heeft een geplot muziekboek en de wever zijn geponste patroonkaarten. Glithero combineerde beide processen en zo kan de orgelman, nu geweven muziek spelen.

Muziek schilderen

In de trein op weg naar deze opening heb ik me afgevraagd hoe je muziek kunt weven en hoe dat zou klinken? Mijn gedachten gingen terug naar de colleges over moderne schilderkunst waarin de professor vertelde dat de Russische schilder Kandinsky muziek schildert. Toen ik zijn enthousiaste betoog volgde, de felle kleuren en het prachtige lijnenspel zag, was het inderdaad alsof er opeens een melodie uit het canvas kwam. Nu ruim dertig jaar na deze ervaring hoor ik nog steeds muziek als ik een werk van Kandinsky zie. Misschien is dit mijn eigen Pavlov-effect, dat mag zo zijn. Ik word er nog steeds vrolijk van. Maar hoe klinkt nu geweven muziek?

Red Bank Boogie

In de beknopte documentaire die Sarah en Tim van hun ontdekkingsreis hebben gemaakt, komt een sjaal tot klank. Je ziet de orgelboekmaker Leon Perlee  gaten ponsen in een boek waarmee hij het draaiorgel aanstuurt met als resultaat een klankspel. Wever, Wil van den Broek, maakt gecodeerde patroonkaarten. Dit zijn losse kaarten die later aan boven- en onderkant aan elkaar worden genaaid. In de kaart van de wever zitten ronde gaatje, de ponsmachine van het orgelboek spuugt langwerpige blokjes uit. Sarah en Tim ontdekten leuke overeenkomsten tussen het werk van beide ambachtsmannen. Door samen met hen te zoeken naar aanpassingen en nieuwe oplossingen ontstond een muzikaal weefboek. Het muziekstuk, de Red Bank Boogie, is geïnspireerd op Mondriaans Victory Boogie Woogie. Het is vertaald in weefcodes waardoor er nu (muzikale) tafellakens uit het weefgetouw rollen. In de vitrine staan het weefboek en het orgelboek bij elkaar. In een andere vitrine ligt de goud gele sjaal. Het is leuk om in de omslagdoek het muziekpatroon te ontdekken.

Mijn ervaring

De titel ‘Geweven Muziek’ heeft lang door mijn hoofd gespeeld. En hier sta ik dan. Als je naar het oppervlakte van de expositie, is het een beperkte tentoonstelling: slechts één zaal. Maar door mee te gaan in de ontdekkingsreis van Sarah en Tim en de film te bekijken, groeit het idee en ontdek je zelf hoe geweven muziek klinkt.

Ik vind het een verrassende expositie omdat hier twee ambachten bij elkaar zijn gebracht, die ik nooit zou combineren. Maar nog leuker is het resultaat van deze ambachtelijke samenwerking: de Red Bank Boogie sjaals, tafellopers, servetten en tafellakens.

Ik was te vroeg voor de opening en kreeg bij de receptie de sleutel voor de Museum Expeditie. Dit is een leuke ontdekkingsreis door de wereld van speeldozen, klokken, draaiorgels, synthetische muziek en nog veel meer. Combineer het bezoek aan de expositie met de Museum Expeditie of de gratis Muzikale rondleiding.

De tentoonstelling Geweven Muziek is nog tot 14 augustus 2016 te zien in het Museum Speelklok in Utrecht.
Gratis met de Museumkaart
Ieder uur (op het halve uur) is er een gratis muzikale rondleiding die 45 minuten duurt. Je kunt ook zelf op muzikale ontdekkingsreis met de Museum Expeditie. Hiervoor krijg je een sleutelkaart bij de receptie.

Tijdens de schoolvakanties is dit leuke museum ook op maandag geopend!

© tekst, video en foto’s Wilma Lankhorst
Met dank aan Museum Speelklok en het TextielLab van het Textielmuseum in Tilburg.
© de foto in de kop  Petr Krejči.

rechts: servetten met motief van ponsconfetti © Glithero