Hanzestad Zwolle deel 1
In de serie Hollandse Hanzesteden langs IJssel zijn we aangekomen in Zwolle. Mijn lokale Hanze-expert in deze stad, Sander heeft samen met zijn dochter Hanneke ook een reisblog. Hun enthousiaste bijdrage is een blog op zich geworden. Daarom krijgt Hanzestad Zwolle twee edities. Dit eerste deel gaat in op de geschiedenis van de stad en de Hanzewandeling. In deel twee (volgende week) nemen Sander en Hanneke je mee in het Zwolle van nu, een bedrijvige stad waar handel en wandel nog steeds hoog in het vaandel staan.
Voor nu spreken we af bij de Sassenpoort aan de Stadsgracht in Zwolle. De Hanzewandeling is 2,5 kilometer lang en bij een gemiddeld wandeltempo moet je rekenen op 1,5 uur. Als je foto’s maakt en je laat verleiden door de handelswaar in de winkels, kan het bezoek wel eens oplopen tot vier uur of langer…! En dan heb je nog geen museum van binnen gezien. Je bent dus gewaarschuwd.
Geschiedenis in een notendop
Zwolle kent een lange en rijke geschiedenis. Van een vaste nederzetting is pas sprake sinds de Middeleeuwen. Op een verhoogd stuk land, een dekzandrug, in een moerassige omgeving werden de eerste huizen gebouwd aan de rivier de Aa tussen de IJssel en de Overijsselse Vecht. Een verhoogde plek in het landschap werd in die tijd een ‘suolle’ genoemd. Dit is later veranderd in Zwolle. In 1040 wordt in een kerkelijke oorkonde van de toenmalige St. Michaelkerk, voor het eerst melding gemaakt van Zwolle. Op deze plek staat nu de Grote Kerk en op het kerkplein staat de grote glazen aartsengel. In 1230 geeft de bisschop van Utrecht de stad stadsrechten. Dit was tevens het startsein voor de groei van Zwolle. In 1265 kwamen daar de marktrechten bij. Ondanks dat de jaloerse heer Van Voorst de stad in 1324 in brand stak, werd ze snel weer opgebouwd en groeide ze gestaag door. Dan komen de nieuwe denkers en wordt het eerste gymnasium van ons land opgericht. Rector Johan van Cele (1375-1415) van de Latijnse school ging zijn leerlingen voor in de leer van de Moderne Devotie. Hij leverde een grote bijdrage aan de hervorming van kerk en samenleving.
Handel en Moderne Devotie
Aan het begin van de 15e eeuw neemt de macht van de koopmannen en de gildes in de Zwolle verder toe. In 1438 gaf de Duitse Bisschop Rudolf van Diepholt Zwolle het zogenaamde stapelrecht. Dit hield in dat goederen die langs de stad werden vervoerd, eerst in de stad moesten worden opgeslagen om daarna opnieuw te koop te worden aangeboden. In 1448 bevestigde de bisschop de eerder verleende stadsrechten nog eens door Zwolle op te nemen onder de steden van het Duitse Rijk. En zo trad Zwolle als handelsstad toe tot de Hanze. De 15e eeuw was de grote bloeitijd voor de stad. Mede dankzij de internationale handel werd Zwolle zowel op kerkelijk als op cultureel gebied een stad van betekenis. De verzanding van de IJssel treft Hanzestad Kampen sterker dan Zwolle. Hier is een alternatief voorhanden. De rivier, het Zwartewater verbond Zwolle met de Zuiderzee waardoor steeds meer Duitse handel via Zwolle verliep. Uiteindelijk moest ook Hanzestad Zwolle het afleggen tegen de opkomst van de grote zeeschepen en de VOC-activiteiten in Amsterdam en Zeeland.
De beroemde stervorm van Zwolle heeft niets met de Hanze te maken, maar is wel het vermelden waard. In de 17e eeuw werd er regelmatig flink gevochten in stad en regio. In 1652 liet Maurits van Oranje de stad beveiligen met een stevige muur. De stervorm van deze ommuurde stad is ook nu nog goed zichtbaar, hiervoor moet je de stad wel van bovenaf bekijken, bijvoorbeeld vanaf de Peperbus.
Hanzesporen
Hanzestad Zwolle is rijk aan Hanzesporen. Zo is de Sassenpoort al bekend in de Middeleeuwen. De poort uit 1407 herinnert ons aan de Gouden tijden van Zwolle. Ik kan de toren op, maar dan kom ik nooit aan het einde van de wandeling. Dus sla ik links af en loop de Koestraat in waar ik even later de gevel van pakhuis en brouwerij ‘het witte klavertje vier’ ontdek. Via een ommetje door de Kromme Jak kom je langs B&B Kort Jakje, die door de week altijd ziek is. Even verderop in de Goudensteeg ontdek ik een uniek voorbeeld van een Gotisch woonhuis met een Lübecker gevel. De Duitse Hanzestad Lübeck was de belangrijkste stad in de Hanze. De kooplieden uit Zwolle onderhielden innige banden met hun collega’s in Lübeck. Dit riante woonhuis biedt nu onderdak aan de muziekschool. Schuin tegenover dit pand ligt het Fraterhuis van de Moderne Devotie
Zwolse Balletjes Huis
Mijn eerste stop is bij het Zwolse Balletjeshuis. Hier word ik gastvrij onthaald door de eigenaresse van de winkel. Ze vertelt me dat ik op een grote snoeptrommel sta. Ik kijk naar de stenen vloer onder me. Dan neemt ze me meer naar buiten en laat me het luik zien waaruit iedere week vrachten snoep komen die in de kelders van het Balletjeshuis worden gemaakt. In 1845 begint de heer Van der Kolk met de productie van het Zwolse balletje. De basis is bruine suiker die wordt gebrand en waarvan een balletje wordt gemaakt. Wie koffie of thee met suiker wilde, deed een balletje achter zijn kies en liet de warme drank langs het zoete balletje lopen. Als de koffie op was legde de gebruiker het restant van het balletje weer op zijn schotel om het bij een volgend kopje opnieuw te gebruiken. Met de komst van de suikerbieten, werd het bolletje vervangen door gewone suiker en werd het Zwolse Balletje verder uitgewerkt tot snoepje. Nu zijn ze in alle kleuren en smaken te koop. Hier weet je hoe het voelt als iemand tegen je zegt: “Ik voel me als een kind in een snoepwinkel, zo blij”.
Zwolse Stadsbrood
In de lus met de Blijmarkt sta ik opeens op de stoep bij de Zwolse bakker. Hier wordt het beroemde stervormige Zwolse Stadsbrood gebakken. Een bruin brood gevuld met noten, rozijnen en abrikozen en rijkelijk versierd met verschillende zaden. En dan komt de icoon van Zwolle in beeld, de Peperbus. Deze toren is in 1487 gekoppeld aan de Onze Lieve Vrouwenbasiliek uit 1463. In de kerk zie ik een altaar met daarop St. Nicolaas de beschermheilige van handelaren, met in zijn hand een schild met daarop een kogge. Via het Vrouwenhuis (nu museum) loop ik het Rode Torenplein op. Blikvanger hier is het huis met de 99 venstertjes. Het is nog een hele toer om dit historische pand, zonder reclametekst op de foto te krijgen. Helaas Café De Tagrijn, is nog gesloten. Deze gelagkamer was me getipt door een medewerkster van het Stedelijk Museum Zwolle. Hier komen nog steeds watersporters op bezoek en die allemaal mooie, sterke, verhalen meebrengen. De Tagrijn is verbonden met het laatste restant van de stadsmuur uit 1652. De muur had tevens de functie van waterkering, omdat Zwolle in openverbinding stond met de voormalige Zuiderzee.
Een Engel als Stadsgenoot
Vanaf hier loop ik terug naar de Grote Markt. Daar staat de deur van ‘Winkelcafé Engel’ open. Twee dames zijn hard aan het werk. Ze leggen de laatste hand aan de opening van 30 mei 2015. Vanaf die datum kun je hier terecht voor eerlijke koffie en thee, seizoenslunches en leuke cadeaus met een verhaal: Engel op tafel, Engel in de kast of Engel op locatie. Jij mag het zeggen.
Na een leuke korte kennismaking loop ik verder de Sassenstraat in en ontdek daar een zonnig terras bij De Stadsgenoot, ook hier wordt een eerlijke kop koffie met passie geschonken. Naast een fijn terras heb je binnen nog de keuze uit verschillende oosterse zithoeken met veel kussens.
Het Hanze Huis
En dan ben ik klaar voor het laatste deel van de wandeling. De aardige dame van de balletjeswinkel had me geadviseerd om zeker Het Hanze Huis te bezoeken. Op mijn zoektocht kom ik eerst bij Tamse Wiertz waar speciaal Zwols aardewerk wordt verkocht. Verderop in de straat, langs het Karel V-huis en de Bethlehem kerk zie ik de Sassenpoort weer in beeld komen. En dan net vóór de poort aan de rechterkant zie ik Het Hanze Huis. Een culinaire schatkast met allemaal producten uit Hanzesteden, die gemaakt worden door families die al vele generaties hun wijn, kaas, chocolade, thee, anijssnoepjes, geurpapier, bier, mosterd en marsepein maken. En met die marsepein uit Lübeck is het in 2001 allemaal begonnen. De winkel heeft nu drie vestingen in Groningen, Zwolle en in Amsterdam. Hier even een pauzemoment, elke gast wordt getrakteerd op een glas vruchtensiroop. Ik kies voor limoen en neem de tijd om de sfeer van deze winkel goed in me op te nemen. Het is mooi en inspirerend om te zien hoe in deze winkel de handelsgeest van de Hansa van weleer samenkomt met ondernemers uit de 21ste eeuw. Prachtige authentieke producten uit generatie lange familiebedrijven, zijn hier te koop. Bij ieder product krijg je een flyer met een verhaal over je aankoop. Als je niet in de gelegenheid bent om zelf naar Zwolle te komen, kun je het Hanze Huis ook online bezoeken.
Hier eindigt deel een van de ontdekking van Hanzestad Zwolle. Op deze plek aan de Sassenstraat komen verleden en heden samen en wordt een weg naar de toekomst gelegd. Jij kunt meereizen en mee genieten op deze weg. Ik sluit af met enkele Hanzeweetjes.
Zwolse Hanzeweetjes
- Waarnaar verwijst de naam Koestraat?
Op de hoogte van de Krommejak stond vroeger een oude stadspoort. Hierdoor dreven de stadsboeren iedere ochtend hun koeien naar buiten, naar de stadsweide. Deze stadsboeren waren speciale ambtenaren die als taak hadden de stadskoeien te verzorgen.
- Wie was de familie Ter Borch?
Sinds de 17e eeuw woonden er vele generaties van de familie Ter Borch aan de Sassenstraat 21 in Zwolle. De Ter Borchs zijn een beroemde schildersfamilie. De schilderijen van Gerard Ter Borch II zijn het meest bekend. Een aantal werken van hem hangen in het Stedelijk Museum Zwolle.
- Wat betekent ‘volgens Bartjens’?
Het pand ‘De drie Hoofddeugden’ staat aan de Voorstraat op nr. 41. Hier stond de drukkerij waar het boek ‘Cijfferinghe’ van de Zwolse rekenmeester Willem Bartjens is gedrukt. Deze rekenmeester leeft nog altijd voort in de uitdrukking “volgens Bartjens”.
Volgende week delen Sander en Hanneke Lindenburg van de website Elke dag Vakantie hun Zwolse geheimen met je. Het zal me echt verbazen of je na het lezen van hun tips, nog stil op je stoel kunt blijven zitten.
Tuk op Zwolle
Op weg naar het station zag ik een leuke witte tuktuk. Alex, de eigenaar van deze elektrische taxi, noemt zijn mobiel een bromtaxi. Ik vind het een leuke moderne tuktuk. Voor € 3 ben je snel op het station. Wil je ook snel en schoon door Zwolle reizen, kijk dan op Facebook
Nuttige links:
VVV Zwolle en als je meer weten over de andere Hanzesteden langs de IJssel, kijk dan hier voor Hanzestad Doesburg, Hanzestad Zutphen en Hanzestad Deventer. Veel praktische informatie is verzameld op de site Hanzesteden Nederland.
© tekst en foto’s Wilma Lankhorst