Deel 1 Keulen, Koningen & Kathedralen

Als je met de trein in Keulen aankomt, is bijna het eerste wat je ziet de kathedraal. Door de glazen voorgevel van het station kun je dit godshuis niet missen. Vanaf de roltrap vanuit het station is de verwondering nog groter. Terwijl je hoger en hoger gaat met de trap, groeit de kathedraal voor je ogen. De DOM is het vertrekpunt van deze reis. Ik ga in het spoor van de drie wijzen. Hun relikwieën liggen, volgens de legende, in een gouden schrijn in de kathedraal. We gaan de trappen op en de kerk in op zoek naar de drie koningen zoals ze hier worden genoemd. In 2014 vieren de inwoners van Keulen dat de drie koningen 850 jaar in hun midden zijn. Dit wordt gevierd met talrijke lezingen, concerten en exposities. Nog een extra reden om Keulen te bezoeken. Waar wacht je nog op?

Enkele reis Milaan Keulen
De legende gaat dat Helena, de moeder van Keizer Constantijn, de beenresten van de drie wijzen in eerste instantie naar Constantinopel heeft gebracht. Later schonk zij ze aan de bisschop van Milaan en zo kwamen de relikwieën in Italië terecht. In 1164 bewijst de Italiaanse keizer Frederik Barbarossa, de aartsbisschop van Keulen, Reinoud van Dassel een dienst en worden de resten van de drie wijzen van Milaan overgebracht naar Keulen. Vrijwel direct na de aankomst van de relikwieën wordt met het ontwerp én de vervaardiging van de schrijn begonnen. Een gevolg van de komst van de beenderen van Casper, Melchior en Balthasar naar Keulen is de ontwikkeling van deze stad als pelgrimsoord. De aartsbisschop was zeer in zijn nopjes met de resten van de drie. Om hen postuum te eren geeft hij opdracht om de kerk grondig te renoveren en laat er ook nog eens twee houten torens bij plaatsen. Van verre is de kathedraal nu zichtbaar en dat is handig als wegwijzer voor de vele pelgrims.

Keulse bedevaart
De vele Duitse koningen en keizers die door de eeuwen heen in Aken door de aartsbisschop van Keulen werden gekroond, reisden daarna direct af naar Keulen. In de DOM knielden zij voor de schrijn, als extra teken van eerbetoon aan de drie koningen namen zij de kroon van hun hoofd. de inwoners van Keulen zijn gek op hun DOM en de drie wijzen. Bij gevaar worden de relikwieën naar een veilige plaats gebracht. Dat gebeurde voor de eerste keer in 1794 ten tijde van de Franse invasie. Tien jaar lang werden de beenresten in Westfalen verborgen gehouden. Tijdens de Tweede Wereldoorlog dient de DOM als navigatie voor veel piloten. In deze periode werd de kathedraal door veertien zware luchtbommen geraakt. Tien van de bovenste gewelven van de naaf van de kerk werden verwoest, net als vier gewelven in de zijarmen. Ook een groot deel van de glas-in-loodramen gingen verloren in dit geweld. Tijdens de oorlogsjaren is de schrijn verborgen in Beieren. De linker hoek van de kathedraal wordt er uitgeschoten, waarna de inwoners direct met (gebruikte) stenen naar hun kerk komen om de hoek op te vullen. Nadat de vrede is getekend, begint Keulen in rap tempo met de eerste restauratiefase. In het jubileumjaar 1948 was de kathedraal zover hersteld dat de schrijn met relikwieën waardig konden worden terug geplaatst. Op 15 augustus 1948 komt de schrijn terug in de stad en wordt herplaatst in de DOM. Hiermee kwam de stroom pelgrims wederom op gang. Nog steeds worden delen van de DOM gerestaureerd. Een bekende Keulse uitspraak is: “Wanneer de kathedraal is voltooid, is dat gelijktijdig het einde van de wereld”.

 we verlaten nu de kathedraal en gaan naar Museum Schnütgen …
dit is de volgende voetstap in het spoor naar de drie koningen.

Drie wijzen uit het oosten
Het verhaal gaat … dat wanneer het kindeke Jezus in een stal wordt geboren, verschillende engelen de geboorte bekendmaken. Zo worden herders in het veld door een stralende ster en engelen op de blije komst geattendeerd. Op een andere plaats worden drie wijzen door een engel aangesproken. De mannen gaan op weg naar het kindje en komen langs Herodes. Hij was de vazalkoning namens de Romeinen in Palestina.  Herodes vraagt aan de drie wijzen of ze op de terugweg nog even bij hem langs komen om hun verhaal te doen. In een droom verschijnt een engel aan het drietal, die hen met klem vraagt niet langs Herodes te gaan op de terugweg. Herodes had zijn eigen drie zonen laten doden om te voorkomen dat zij hem van de troon zouden stoten. De geboorte van een nieuw koning was geen goed nieuws voor hem. Wij vieren op 6 januari het feest van de drie Koningen. Ja, ze begonnen als drie wijzen, maar in de loop van de eeuwen verandert hun naam en status in die van drie koningen. Deze verandering en de vele verschijningsvormen worden uitgebreid besproken en belicht in de tentoonstelling ‘The Magi, legende, kunst & kult’. Na de komst van de beenderen in Keulen, komt de mythevorming rondom de drie wijzen flink op stoom.

De wijzen
In de tentoonstelling ‘The Magi” staan de drie koningen centraal. In deze expositie worden zowel de legende rondom de drie wijzen, als de kunstuitingen en de ‘kult-vorming’ uitgebreid besproken en getoond. De tentoonstelling begint met een Bijbel uit de tijd van Karel de Grote (742-814). In de Karolingische Bijbel werden de verhalen van de vier evangelisten voor het eerst gebundeld. Het verhaal van de komst van de wijzen wordt alleen in het evangelie van Mattheus genoemd. In dit verhaal wordt alleen melding gemaakt van wijzen die uit het oosten naar Jeruzalem kwamen. Hij hadden een ster gezien. Noch het getal drie, noch hun namen, noch de datum van 6 januari worden in het evangelie van Mattheus genoemd. We staan bij een handgeschreven Bijbel uit de abdij van St. Martin in het Franse Tours. Het boek ligt open bij de plaats waarop voor het eerst melding wordt gemaakt van de komst van de wijzen. Daarna volgt een marmeren sluitsteen uit het Vaticaans museum. Deze steen uit de 2^e helft van de derde eeuw kreeg als naam: Epitaaf van Severa. Dit is de oudste afbeelding waarop drie mannen staan. Het woord ‘epitaaf’ staat voor grafsteeninscriptie. Rechts op de steen zien we de profeet Balaam achter Maria met het kind. Drie mannen zweven in hun richting, zij volgen een ster.

Het relaas van de drie koningen wordt belicht in 120 kunststukken, de meeste zijn geleend uit meer dan 70 musea van over de gehele wereld. Deze verjaardagsexpositie kent enkele hele bijzondere stukken die nog nooit eerder zijn uitgeleend zoals stukken van het Vaticaans Museum en van de Kathedraal van het Franse Autun. Uit deze laatste plaats komt het prachtige werk de droom van de drie koningen (1125-1135). Voor mij een van de mooiste stukken van de expositie.

De cadeaus
Eén zaal is gewijd aan de ‘cadeaus. In latere vertalingen van de Bijbel wordt aangegeven dat de wijzen mirre, wierook en goud mee brachten voor het kind. Door het benoemen van deze drie giften is de koppeling gemaakt met het aantal wijzen: drie giften, dan ook drie wijzen, die later evolueerden tot drie koningen. In een andere zaal worden de warme relatie tussen de drie koningen en de inwoners van Keulen uitgewerkt. De variatie is groot en de vertakkingen in de legende, de kunstvormen en de kult vorming zijn zeer divers. Om deze expositie eer aan te doen, is het raadzaam er zeker twee tot twee-en-half uur voor uit te trekken. En dan heb je nog niets gezien van de vaste collectie van museum Schnütgen.

Keulse connectie
In een andere zaal zien we welke rol de drie Koningen in Keulen spelen. Naast de jaarlijkse viering van drie Koningen op 6 januari, zijn de drie wijzen vaak aanwezig tijdens optochten zoals met carnaval. Eerder lazen we al dat met de komst van de relikwieën naar Keulen er een nieuwen inkomstenbron voor stad en omgeving werd aangeboord: de komst van de pelgrims. Ook veel kunstenaars hebben in de achterliggende eeuwen de DOM-stad veelvuldig bezocht voor inspiratie.

Nederlandse bijdrages
Zoals vermeld hebben 70 Musea over de gehele wereld top stukken uitgeleend om de 850^ste verjaardag van de drie koningen in Keulen feestelijk te vieren. Ook Nederlandse musea hielpen mee. Zo is er een priesterkleed (kazuifel) uit de collectie van het Catharijne Convent  in Utrecht, de aanbidding van de drie koningen van Jacob van Oostsanen uit het Rijksmuseum in Amsterdam, een getijdenboek van Philips de Goede, Hertog van Bourgondië uit de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag en een drieluik uit de collectie van het Museum voor Religieuze Kunst uit het Brabantse Uden.

In de laatste zaal zien we een zeer uitgebreide Italiaanse kerstgroep. Alle figuren zijn rijkelijk gekleed en worden vergezeld door allerlei dieren waaronder een flinke kudde schapen. Hoog in het midden van de groep zien we Maria, Jozef en het kind. Via de trappen komen de drie koningen naar hen toe. En zo komen we aan het einde van deze tentoonstelling al weer een stapje dichter bij het aanstaande kerstfeest.

De tentoonstelling “The Magi” de legende, kunst & kult is nog te zien tot 25 januari 2015
Museum Schnütgen, Cäcilienstrasse 29-33- Keulen
Tijdens de duur van deze expositie zijn zowel het museum als de tentoonstelling van dinsdag t/m zondag geopend tot 19.00 uur. Op de website  van het museum staan alle details. Er is een indrukwekkende catalogus samengesteld voor deze tentoonstelling. Dit boekwerk is in het museum voor € 39 te koop, elders kost het € 49.

Schatkamer DOM
In de schatkamer van de DOM (ingang links van de kerk, naast het treinstation) is op dit moment ook een tentoonstelling over de drie koningen. Pak de lift naar de onderste etage en laat je verrassen voor de veelheid aan kerkelijke kunstvormen waarop de aanbidding van de drie koningen zijn afgebeeld. Van monstrans tot kazuifel, van Bisschopsstaf tot Bijbel. Hier kun je een virtuele rondgang door de schatkamer bekijken. Deze video geeft een beeld van het werk van drie Koningen van Stefan Locher die je kunt zien op de tentoonstelling in Museum Schnütgen.

 In de volgende post, neem ik je mee naar een bijzondere fototentoonstelling in Keulen waarin kerken en kathedralen centraal staan: de Façaden van Markus Brunetti ni het MAKK.

Keulen praktisch
Keulen is prima te doen als dagtocht met de Deutsche Bahn. In twee uur trein je van Arnhem naar het hart van Keulen.
Eerlijkheid gebied me om te zeggen dat met de vele tentoonstellingen in het kader van de 850^ste verjaardag het ook leuk is om een of twee nachten in Keulen te blijven overnachten.
Met de Koln-card kun je je snel en relatief goedkoop verplaatsen met het openbaar vervoer
(enkele reis € 1,95; dagkaart € 9,-).
Bagagekluis op het station kost € 3 voor 2 uur of € 6 voor 24 uur.

© tekst Wilma Lankhorst en foto’s tenzij anders vermeld