Op zaterdag 8 maart 2025 blaast de Duitse kunstenaar Anselm Kiefer 80 kaarsjes uit. Ondanks zijn gezegende leeftijd, werkt Kiefer nog dagelijks. Hij initieert èn creëert onafgebroken nieuwe projecten. Een levensenergie om stiekem een beetje jaloers op te zijn. Teams van twee musea, het Van Gogh Museum en het Stedelijk Museum Amsterdam, hebben hard gewerkt aan een uniek tweeluik: Sag mir wo die Blumen sind. Dit is voor het eerst in de geschiedenis dat beide musea hun krachten bundelen. Het belooft een bijzonder verjaarsfeest te worden. Vóórdat we naar dit feest gaan, stel ik de jarige eerst aan je voor.

Een kijkje in zijn leven voor meer plezier

Anselm Kiefer is één van de belangrijkste Westerse kunstenaars van onze tijd. Zelf vind ik het altijd fijn om wat extra achtergrondinformatie te hebben over het leven van de kunstenaar. Zo krijg je een betere context en meer begrip voor de objecten in de tentoonstelling. Bij Kiefer is dit zeker van belang want zowel zijn onderwerp- als zijn materiaalkeuze bevatten vaak meerdere lagen.

Anselm Kiefer’s leven in een notendop

Anselm Kiefer is nog net een oorlogskind. Hij is in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog op 8 maart 1945 in de kelder van een ziekenhuis in het Duitse Donaueschingen (Zwarte Woud) geboren. Tijdens zijn geboorte wordt de stad nog volop gebombardeerd. De eerste zes jaar woont Anselm bij zijn grootouders in het Zwarte Woud. Zijn speelterrein zijn de ruïnes van het veelvuldige gebombardeerde Duitsland. Als hij zes jaar is, komen zijn ouders, Cilly & Albert Kiefer hem ophalen. Vanaf dat moment woont hij met zijn ouders in Ottersdorf, een stadsdeel van Rastatt in de deelstaat Baden-Württemberg. Je zou (misschien) kunnen zeggen dat zijn ‘normale’ gezinsleven dan pas begint. Na de verhuizing naar Ottersdorf, gaat de jonge Anselm in Rastatt naar school.

Frieburg – Karlsruhe en Düsseldorf

Kiefer volgt na zijn middelbare school meerdere studies. Aan de universiteit van Freiburg studeert hij af in rechten, literatuur en Romaanse taalwetenschappen. Er ontbreekt blijkbaar nog iets want van 1966 tot 1972 volgt hij aanvullende studies aan drie kunstacademies: in Freiburg bij Peter Dreher, Karlsruhe bij Horst Antes en tot slot in Düsseldorf bij Joseph Beuys. Zijn eerste werk waarmee hij naam maakt als kunstenaar is de fotoserie Besetzungen (1969). Dit is een serie zelfportretten op beladen locaties in Italië, Zwitserland en Frankrijk. Op de foto’s brengt Kiefer de Hitlergroet uit. Op deze manier geeft hij commentaar op het feit dat in Duitsland na WO2 in bijna alle talen werd gezwegen over het fascisme.

Kiefer laat zijn betrokkenheid bij de verschrikkingen van deze oorlog zien, door juist deze onderwerpen in zijn kunst te verbeelden. Hij sluit zijn uitgebreide scholingsprogramma af aan de Kunstacademie van Düsseldorf (1970-1972).

De Grand Tour van Anselm Kiefer

Na zijn uitgebreide studieprogramma in Duitsland begint Kiefer aan een moderne variant van de Grand Tour. Een van zijn eerste bestemmingen in 1976 is Rome. Deze stad, gebouwd op zeven heuvels is al eeuwenlang dé droombestemming van kunstenaars. In de Italiaanse hoofdstad woont en werkt hij in Villa Massimo. Om hier te mogen studeren en werken moet een jonge kunstenaar (maximaal 40 jaar) in het bezit zijn van een zogenaamd stipendium. Dit is een hoge onderscheiding op het gebied van beeldende kunst, architectuur, literatuur of muziek. Kiefer mag op basis van zijn stipendium tien maanden in Villa Massimo aan de slag.

Kunstbiënnale van Venetië

Na zijn Italiaanse avontuur gaat hij terug naar Duitsland. In 1980 vertegenwoordigt hij Duitsland op de Kunst Biënnale van Venetië. Daarna volgen exposities in o.a. Azië. Tijdens een schilderpauze van drie jaar, bezoekt hij Nepal, Thailand, China. Australië en Mexico. In deze periode legt hij zich toe op fotografie en schrijven. In 1992 besluit hij te verhuizen naar het zuid-Franse Barjac, in het arrondissement Occitanië (met de hoofdplaats Toulouse). Hier koopt hij een verlaten industrieterrein. Hij bouwt en verbouwt dit complex om in een 40 hectare groot, deels openlucht, atelier, La Ribaute. Hier ervaar je een echte Kiefer-belevenis.

Kiefer vertrekt richting Parijs

Begin deze eeuw zet Kiefer wederom grote stukken van zijn atelier op transport en verhuist hij in 2008 naar Croissy-Beaubourg in de ingeving van Parijs. Wie Kiefer’s werk een beetje kent, weet dat hij vaak relatief grote stukken/installaties maakt. Bij veel en grote objecten hoort een depot van formaat en die vindt hij in een enorme opslagruimte (36.000 m²) dat ooit door het Parijse warenhuis La Samaritaine werd gebruikt.

Veelzijdige materiaalkeuze

Kiefer gebruikt in zijn schilderijen en installaties naast verf materialen als stro, zand, glas, as, beton, roestig ijzer, klei, haar en lood. Lood is een van de materialen waar hij graag mee werkt. Het verandert in de tijd van stug naar buigzaam en ook de kleur krijgt andere tinten naar gelang de jaren verstrijken. Zijn werk zit vol verwijzingen naar historische gebeurtenissen en figuren, filosofie, en wetenschappelijke theorieën. Belangrijke thema’s in zijn werk zijn oorlog, vernietiging, verval en destructie.
Naast schilder en beeldhouwer is Kiefer vanaf 2003 actief als decorontwerper/bouwer in Wenen en Parijs. In 2018 is in Salzburg het Kiefer Pavillion,  onderdeel van de Walk of Modern Art naar hem vernoemd. Daar deze gelegenheid heeft hij ook de Oostenrijkse nationaliteit gekregen.

Remembering the future

Om een beter beeld te krijgen van het werk en de werkwijze van Kiefer, kan ik je de vijfdelige serie Image Anselm Kiefer, Remembering the Future aanbevelen. Het eerste geluid is een lucifer die vlam vat, het eerste beeld een sigaar rokende kunstenaar die met een groot paletmes zijn eigen werk, lijkt te vernietigen. Hij zegt hierover: “Ik heb lang aan dit doek gewerkt, laag over laag over laag. Wat ik zie is net als in de kosmos: constructie – verwoesting – herstel, sommige sterren sterven en er worden nieuwe sterren geboren”. Kiefer vraagt zich af wie verantwoordelijk is voor dit proces. We weten niet wie hier mee is begonnen. We weten niet waarom we hier zijn en we weten niet waar we heen gaan. “Dit is wanhopig, we hebben een intellect om te denken, maar deze antwoorden kunnen we niet bedenken. Als een ster explodeert, komen alle brokstukken in het heelal en vormen weer bouwstoffen voor nieuwe sterren”, aldus Kiefer.

Hij bewaart alle stukken die hij van zijn werken afslaat in dozen, genummerd en met teksten op karton als ‘ne pas toucher Anselm’. Hij bewerkt en verwerkt dit materiaal later opnieuw in een ander werk.

Van Gogh Museum & Stedelijk Museum Amsterdam

In ons land heeft Kiefer met verschillende musea samengewerkt. In 2009 vroeg het Rijksmuseum hem om een installatie te maken met de Nachtwacht als inspiratiebron. Toen hij dit werk twee jaar later presenteerde, leek Van Gogh meer zijn inspiratiebron dan Rembrandt. Het werk la Berceuse (de wiegster) bestaat uit drie hoge glazen vitrines. In de linker en rechter vitrine zie je gedroogde zonnebloemen, in de middelste vitrine staat een klapstoel waarin, met enige verbeeldingskracht, Van Gogh gezeten kan hebben tijdens het schilderen.

De sterrennacht

Het werk en leven van Vincent Van Gogh speelt vanaf Kiefer’s jeugd een grote rol in zijn leven en werk. Ontdek meer over Vincent Van Gogh & Anselm Kiefer in Sag mir wo die Blumen sind in het Van Gogh Museum. De collectie van het Stedelijk Museum Amsterdam bevat verschillende werken van Kiefer. Vanaf het begin van zijn loopbaan hebben curatoren Kiefer’s werk gevolgd en objecten gekocht die belangrijk zijn binnen Kiefer’s ontwikkeling.

 

Er worden veel verjaardagsgasten verwacht
Boek je entreebewijs op tijd, online via onderstaande link

Het Kiefer tweeluik Sag mir wo die Blumen sind is één tentoonstelling verdeeld over twee musea. Je boekt één combinatieticket dat geldig is in beide musea. Via deze link kun je een combinatieticket boeken. Op de site van het Van Gogh Museum kun je ook aangeven of je een audiotour wilt, de toeslag hiervoor is € 3,75
Alleen in het Stedelijk Museum heb je met dit entreebewijs ook toegang tot de vaste collectie.

Sag mir wo die Blumen sind, Anselm Kiefer is vanaf 7 maart tot en met 9 juni 2025 in het Van Gogh Museum & het Stedelijk Museum Amsterdam te zien. Kijk hier voor de details. 

Binnenkort op Wilma Takes a Break

Mijn verslag van de Kiefer-verjaardagsvisite in het Van Gogh Museum en het Stedelijk Museum in Amsterdam.

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst.
© gebruik van de afbeeldingen met goedkeuring en toestemming van de genoemde musea, de genoemde kunstenaar, fotograven en alle bruikleengevers.