Wie dacht dat de schilderkunst op een dood spoor zit sinds de komst van de conceptuele kunst in de jaren zestig ontdekt een nieuwe wereld. Het gevoel was in die dagen alles is gedaan. “Het speelveld, van romantiek tot modernisme en minimalisme, was afgegraasd”, zegt Hans den Hartog Jager. Hij is de samensteller van de nieuwste tentoonstelling in Museum de Fundatie. In Brave New World maak je kennis met 16 schilders en via hun 70 werken ontdek je dat de schilderkunst anno nu levendiger en krachtiger is dan ooit.
Bekijk hier mijn eerste indrukken van Brave New World
Eerste expositie met nieuwe directeur
Beatrice von Bormann (Berlijn, 1968), sinds 1 januari 2023 de nieuwe directeur van dit Zwolse museum, heet ons welkom. Von Bormann volgt Ralph Keuning op die deze Zwolse kunsttempel in de afgelopen vijftien jaar flink op de kaart in museumland heeft gezet. De man die verantwoordelijk is voor de eerste expositie in de Fundatie in 2023 is gastconservator, schrijver en kunstrecensent Hans den Hartog Jager (1968).
Brave New World
Bij Brave New World dacht ik aan het boek van de Britse schrijver Aldous Huxley (1894-1963). Hij liet de wereld in 1932 kennismaken met zijn sciencefiction roman Brave New World. In dit boek beschrijft hij een zogenaamde dystopische (denkbeeldige) samenleving. Een dystopie is een samenleving met allerlei akelige kenmerken. Het is een wereld waarin je beslist niet wilt wonen. Het is het tegenovergestelde van Utopia, een samenleving vol schoonheid.
Huxley heeft op zijn beurt de titel van zijn boek ‘geleend’ uit een toneelstuk van William Shakespeare (1564-1616). In dit theaterstuk The Tempest /de storm (1610-1611) van zijn landgenoot William Shakespeare laat hij Miranda, de dochter van de hoofdpersoon Prospero (Hertog van Milaan) de volgende woorden zeggen: ‘
‘How many goodly creatures are there here!
How beauteous mankind is!
O brave new world, That has such people in ’t!’
The Tempest – Shakespeare (1611)
Het eerste idee
Het idee voor deze tentoonstelling ontstond in 2019. De wereld zag er toen iets anders uit dan nu: Den Hartog Jager kreeg de opdracht van de vorige museumdirecteur Ralph Keuning, wisten we nog niets van corona, hield Poetin zich nog rustig in zijn paleizen en maakten velen van zich nog minder zorgen om het klimaat. Wat we wel zagen was het snel toenemende gebruik van social media. Ook in de kunstwereld was dit het geval. Als kunstliefhebber hoef je nu niet meer overal naar toe te reizen om musea te bezoeken.
Online ontdekkingsreis
Thuis vanaf de bank komen de nieuwe trends, online naar je toe. Social media biedt kunstenaars nieuwe kansen om hun werk te laten zien. De media met in hun slipstream de markt reageren hier weer op. Nieuwe, vaak onbekende artiesten staan zo opeens in de spotlights, waardoor de prijzen van hun werken omhoog schieten. In deze nieuwe wereld ging de gastconservator aan het werk.
Selectie van 16 schilders
Voor Brave New World selecteerde Den Hartig Jager het werk van zestien schilders, allemaal jonger dan 40, jaar. “Ze behoren allemaal tot de absolute internationale top. Het is een tentoonstelling vol meervoudige perspectieven, gevarieerde geschiedenissen en nieuwe esthetische kaders”, zegt Hans den Hartog Jager. Hij geeft aan dat het was niet gemakkelijk was om uit het enorme aanbod aan internationaal jong talent een keuze te maken.
Twee criteria
Twee criteria hielpen hem bij de uiteindelijke keuze: ten eerste moest het werk GOED zijn, dat wil zeggen werken met verschillende verhaallijnen die bij elkaar komen en zo een overtuigend en krachtig beeld laten zien. Daarnaast zocht de conservator naar werken die een zo breed mogelijk beeld laten zien. Van zwaar abstract naar figuratief, van huiselijke taferelen tot gebouwen uit de toekomst. Je ziet hier werk van mannen en vrouwen van Nederland tot Nieuw-Zeeland. Van Brazilië tot China.
Welke Nederlanders zie je in Brave New World?
Als ik zoek naar een Nederlandse kunstenaar somt de conservator drie namen op: Raquel van Haver (onder)(1989). Anh Trān (Vietnam/Nieuw-Zeeland, 1989) en Neo Matloga (boven) (Limpopo, 1993). Niet perse namen waarbij ik in eerste instantie aan ons land dacht. Den Hartog Jager is een creatief denker en legt me uit dat zowel Anh Trān als Neo Matloga mede door hun (extra) opleiding(en) in ons land èn het feit dat ze regelmatig hier verblijven, ook tot de Nederlandse kunstenaars gerekend (mogen) worden. Raquel van Haver is in Bogota geboren en door Nederlandse ouders geadopteerd.
Raquel van Haver gaat altijd haar eigen gang
In 2019 meeste ik kennis met het werk van Raquel van Haver (Bogota, 1989) in het Stedelijk Museum in Amsterdam. Raquel studeerde in 2012 af aan de HKU Beeldende Kunst. Ze woont en werkt nu in de Bijlmer in Amsterdam. Van Haver is regelmatig op reis, ze wil grenzen verleggen, culturen ontdekken en verhalen horen. Raquel is geïnteresseerd in culturele achtergronden, identiteiten, normen en waarden van de mensen die ze ontmoet. Een belangrijke drijfveer in het leven en werk van Raquel is dat we de geschiedenis niet laten verdwijnen. Dat de juiste verhalen worden herinnerd en (opnieuw) gedeeld. Ze wil daar als kunstenaar met een podium een bijdrage aan leveren.
Monumentale groepsportretten
Raquel van Haver deelt haar verhalen in de vorm van monumentale groepsportretten. Hiervoor stelt ze een gezelschap samen van bijvoorbeeld filosofen, studenten, historicus, activisten, ambachtsmensen en kunstenaars. Ze werkt en combineert verschillende materialen zoals olieverf, houtskool, hars, haar, papier, teer en as. Het resultaat zijn composities met zware texturen, dat zul je in de Fundatie ook zien. Het grootste werk heet Esperanza, Fey amor, La Madre, la hija y la sabiduria (2020). Op dit groepsportret staan verschillende vrouwen zoals zangeres Fabiola Torres en wever Gonzalez (Wmyuu-stam). De veertien afgebeeld vrouwen en drie kinderen op het meer dan 300 kilo zwaar werk komen allemaal uit verschillende delen van Colombia.
Van Haver schildert verhalen
Volgens Den Hartog Jager lijkt Raquel van Haver als kunstenaar op een verslaggever. Ze wil met haar werk culturen, tijd en verschillende lagen van de bevolking met elkaar verbinden. In haar schilderijen komen werelden samen”, aldus Den Hartog Jager (p. 42 catalogus Brave New World).
“Betekenis is een terugkerend onderwerp in de schilderijen van Anh Trân,
al doet ze dat zo subtiel dat het niet meteen opvalt.”
Hans den Hartog Jager
Brave New World van Anh Trān
De tweede kunstenaar die mijn aandacht trok was Anh Trān en dat komt door haar verbinding met Nieuw-Zealand. In mijn vorige baan heb ik ruim zestien jaar voor dit land mogen werken. Maar liefst elf keer ging ik er op bezoek en het werd mijn tweede thuisland. Mijn collega’s noemden me altijd ‘de Nederlandse kiwi’. Een kiwi is Anh Trān niet, ze is in 1989 in Vietnam geboren en later met haar ouders naar Nieuw-Zeeland geëmigreerd. Genoeg hierover, terug naar Anh Trān. Den Hartog Jager ontmoette haar toen ze van 2020 tot en met 2022 artist in residence was aan de Rijksacademie in Amsterdam.
Nieuwe betekenis van abstractie
Volgens Den Hartog Jager geeft Anh Trān een compleet nieuwe betekenis aan het begrip abstractie. In de catalogus (p.159-169) legt hij uit waarom. Trān beperkt zich in haar werk zelden tot één techniek. Ze kiest en combineert, binnen het kader van de abstractie, alles wat je maar kunt bedenken. Als ik voor het schilderij Have you ever loved someone as deep as the ocean ? (2021) zie ik olieverf, acrylverf, spuitbus (graffiti) én stencils. Een deel van de blauwe tekst heeft ze op de muur verder geschreven. Naast de verschillende verfsoorten schildert Trān in een mix van stijlelementen. Je ziet lange, egale verfbanen afgewisseld met kale vlakken, rasters, letters (die ook weer schijnbaar slordig weg zijn geschilderd) en korte krabbels. Boven in de keramische wolk zie ik twee totaal andere werken van Trān. In The rescue will begin in its own time (2022) ervaar ik de warmte en de heldere kleuren van Nieuw-Zeeland.
Thuis bij Neo Matloga
De in Zuid-Afrika geboren kunstenaar Neo Matloga (Mamaila (Limpopo), 1993) zegt: “Thuis is waar je je wereld creëert” (p. 97 catalogus Brave New World). Aan de universiteit van Johannesburg studeerde Matloga beeldende kunst. Aansluitend was hij van 2016 tot 2018, twee jaar artist in residence bij De Ateliers in Amsterdam. In 2018 won hij de Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst en in 2019 werd hij genomineerd voor de Volkskrant Beeldende Kunstprijs. Vorig jaar won hij de ABN AMRO kunstprijs.
Het leven in Zuid-Afrika
Neo Matloga woont en werkt afwisselend in zijn geboortestreek in Zuid-Afrika en in Amsterdam-Noord. Hij maakt collage-schilderijen die allemaal gebaseerd zijn op persoonlijke ervaringen. Hij combineert zijn plaksels met bijvoorbeeld lijntekeningen, houtskool en inkt. Je kunt lang voor de werken van Matloga staan en steeds nieuwe beelden en elementen ontdekken. Zelf ben ik een fan van collega werk, het is prachtig om te zien hoe Matlonga zijn beelden heeft opgebouwd. Met een hoofd vol nieuwe ervaringen verlaat ik de Fundatie in Zwolle. Terug in de wereld van nu, lees ik in de trein de dikke catalogus van Brave New World.
Brave New World
De schilderijen tentoonstelling Brave New World is tot en met 11 juni 2023 te zien Museum de Fundatie in Zwolle. Voor de expositie heeft gastconservator Hans den Hartog Jager een catalogus samengesteld. Naast een uitgebreide inleiding over de schilderkunst van nu, staan bijna alle werken er in kleur in. Hij heeft van iedere kunstenaar een korte biografie geschreven met daarin verwijzingen naar de werken die je ziet in de tentoonstelling. Het 200 pagina tellende boek kost € 29,99 en is een Anthenaeum-uitgave. De catalogus is te koop in de museumwinkel van De Fundatie, online bij de uitgever of bij je lokale boekhandel.
© foto’s, tekst en video Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van Museum de Fundatie, de genoemde kunstenaars en alle bruikleengevers.
De zestien kunstenaars in Brave New World
Njijdeke Akunyili Crosby (Nigeria, 1983); Louis Frantino (VS, 1993); Raquel van Haver (Bogota/Nederland, 1989); Loie Hollowell (VS, 1983); Cui Jie (China, 1983); Sanya Kantarovsky (Rusland, 1982); Melike Kara (Duitsland, 1985); Neo Matloga (Zuid-Afrika, 1993); Antonio Obá (Brazilië, 1983); Christina Quarles (VS, 1985); Marina Rheingantz (Brazilië, 1983); Avery Singer (VS, 1987); Salman Toor (Pakistan, 1983); Anh Tran (Nieuw-Zeeland / Vietnam, 1989) ; Issy Wood (UK, 1993); Portia Zvavahera (Zimbabwe, 1985). (vet gedrukt zijn de namen van de elf vrouwen)