In Musea Zutphen is ‘De zomer van Jeanne’ begonnen. Een lieve vriendin nodigde me uit om met haar mee te gaan naar de officiële opening. Jolande Withuis nam ons mee op haar zoektocht naar het leven van Jeanne. Hedy d’ Ancona vertelde over de ontwikkelingen van het feminisme en welke invloeden dit heeft (gehad) op vrouwelijke kunstenaars. Ik denk dat Jeanne Bieruma Oosting in haar nopjes zou zijn geweest met de inleiding van beide dames. De Zomer van Jeanne is begonnen in Zutphen. Voel je welkom!

Biografie als opmars

De lijvige biografie ‘Jeanne Bieruma Oosting, geen tijd verliezen‘ van Jolande Withuis is de aanzet tot de zomer van Jeanne in ons land. Door corona had Withuis alle tijd om twee jaar zeer intensief in het leven èn werk van kunstenaar Jeanne Bieruma Oosting (1898-1994) te duiken. Veel werk van Oosting is (relatief) onbekend. Hiervoor zijn verschillende oorzaken aan te wijzen. Zoals recensenten die vonden dat het vrouwonvriendelijk was waardoor het in depots bleef liggen. Oosting heeft ook veel werk in opdracht gemaakt dat nog steeds bij mensen thuis hangt. Haar vele ex libris werden gewoon gebruikt en ‘last out not least’ omdat curatoren haar realistische werk niet hedendaags lees modern vonden.

Withuis laat in haar biografie de veelheid en de kundigheid van het werk van Oosting zien waardoor curatoren anno 2022 wel mogelijkheden zien voor Oostings werk. In vijf musea, verspreid over ons land, is op 9 april jl. de Zomer van Jeanne begonnen en die duurt soms zelfs tot eind oktober 2022.

Bijna 100 jaar kunstgeschiedenis

Het team van Musea Zutphen heeft twee zalen vrij gemaakt voor het werk van Jeanne Bieruma Oosting. Je bent hier getuige van een grote overzichtstentoonstelling. In de biografie beschrijft Withuis Oosting enerzijds als een zeer gedreven en gepassioneerd kunstenaar. Daarnaast leer je haar ook kennen als een krachtig én kwetsbaar mens. ‘Jeanne Oosting was één van die vooruitstrevend vrouwen die begin 20e eeuw streden voor en vrij en zelfstandig leven’, aldus Withuis. Ze maakte in de bijna 100 jaar die ze leefde en werkte vrijwel alle 20e-eeuwse moderne kunststijlen en stromingen mee.

Schetsboeken en een kasboek

In Zutphen begint de expositie met tekeningen en schetsen van een jonge Jeanne. Zo ontdek ik in de eerste vitrine een tekening die de dertien jarige Jeanne heeft gemaakt op Landgoed de Cloese. Mejuffrouw Wijnhoff was toen haar gouvernante en deze onderwijzeres zag het tekentalent van Jeanne. In dezelfde vitrine ligt een kasboek waarin Jeanne nauwgezet haar uitgaven bijhoud, die haar vader met grote regelmaat controleerde.

De Parijse jaren

In Zutphen is relatief veel ruimte vrij gemaakt voor het werk uit haar Parijse periode (1929-1940). Jeanne leerde in Atelier 17 de kneepjes van verschillende druktechnieken. Graficus Stanley William (Bill) Hayter (1901-1988) stookte het (grafische) vuurtje verder op, dat door Samuel Jessurun de Mesquita (1868-1944) in Amsterdam bij Jeanne had aangewakkerd. Door haar honger naar kennis in combinatie met haar drang naar perfectie, wil Jeanne alle aspecten van de grafische druktechnieken leren èn beheersen. De inspiratie voor haar onderwerpen haalt ze vooral uit het dagelijks leven. In de Franse hoofdstad leerde Jeanne veel over het leven en vooral over de zelfkant van het bestaan. Ze ontdekte èn verkende onconventionele relaties en er werd openlijk gesproken over seksualiteit. Jeanne ging er letterlijk naar op zoek en ‘bezocht’ o.a. bordelen om de vrouwen die hier werkten te schetsen. Deze scenes vormden de basis voor de serie Chairs uit 1931.

Chairs betekent letterlijk vertaald ‘vlees’ of ‘lichamen’. Slechts een maal was deze serie in ons land te zien in een expositie. Dichter en gevreesd kunstrecensent Albert Plasschaert (1874-1941) raadde Oosting af deze serie voorlopig niet meer te exposeren. De afbeeldingen pasten niet binnen het oeuvre van een vrouwelijk kunstenaar volgens Plasschaert.

Amsterdam & Almen

Op de tweede verdieping zie je pas hoe veelzijdig het werk van Jeanne Oosting is. Nadat Plasschaert haar had afgeraden om het Parijse werk (voorlopig) niet te exposeren richtte Jeanne zich op andere vormen van drukwerk. Ze had voor haar vertrek naar Parijs al vele opdrachten gekregen voor het ontwerpen van ex libris. Daar ging ze mee door. In een vitrine liggen enkele mooie voorbeelden. Om huur en eten te kunnen betalen, schildert Jeanne onder andere portretten in opdracht, stillevens en interieurs. De laatste twee genres zijn in die dagen erg populair waardoor Jeanne zonder financiële hulp van haar familie een eenvoudig, zelfstandig bestaan kan opbouwen.

Eindelijk een eigen huis

Als haar moeder in 1954 sterft, koopt Jeanne van een deel van de erfenis een huis in de Achterhoek. Op loopafstand van Lochem, waar ze haar kindertijd doorbracht, ligt Almen. Hier werd het Elger haar (zomer)huis van 1954 tot aan haar dood in 1994. Het witte bankje waarop ze met beeldhouwster Charlotte van Pallandt zat, staat hier in de zaal. Links boven het bankje de zwart-wit foto van beide kunstenaars. Rechts in de zaal staat één van de drie bustes (een portret in gips uit 1976) dat Van Pallandt van Oosting heeft gemaakt.

Gids met extra verhalen

Ik ben verrast door de vele werken èn de variatie van technieken en stijlen die Jeanne Bieruma Oosting zich heeft aangeleerd en ook beheerste. Het is fijn dat het museumteam een apart boekje heeft gemaakt (ze noemen het een inkijkexemplaar) waarin op 40 pagina’s extra informatie staat over de werken die je hier ziet èn over het leven van de kunstenaar. In dit boekje staan ook verschillende portretten en foto’s van Jeanne Oosting. Je hoeft de lijvige biografie niet te lezen om de exposities te bezoeken. Maar als je het boek wel hebt gelezen, is het extra leuk om de werken te ontdekken.

Jeanne’s reisboekje

De gezamenlijke musea, de Stichting Jeanne Oosting Prijs en de Stichting Historisch Beetsterzwaag hebben een handzame reisgids (briefkaart formaat) samengesteld. Dit boekje is gratis verkrijgbaar op alle locaties. Hierin staat een overzicht van alle tentoonstellingen met een korte omschrijving en enkele beelden. Achter in het boekje zit een ansichtkaart die je kunt versturen naar een vriend of vriendin om hem, haar of het uit te nodigen voor een gezamenlijk bezoek aan een van de vele exposities. Ons volgend reisdoel is Museum STAAL in Almen.

De Zomer van Jeanne is nog tot en met 21 augustus 2022 te zien in Musea Zutphen/Museum Henriëtte Polak. 

Waar en wanneer vier je ‘De zomer van Jeanne’?

• 9 april tot en met 21 augustus 2022: Jeanne Bieruma Oosting, stoeien met de muzen in Museum Belvédère in het Friese Oranjewoud;
• 9 april tot en met 30 oktober 2022: Jeanne Bieruma Oosting, terug in Almen: Museum STAAL;
• 9 april tot en met 21 augustus 2022: Jeanne Bieruma Oosting en de prentkunst bij Stichting Nobilis, centrum voor prentkunst in het Friese Fochteloo;
• 16 april tot en met 21 augustus 2022: De poëzie van het dagelijks leven, Jeanne Oosting (1898-1994) in Museum Maassluis;
• 14 mei tot en met 30 september 2022: Jeanne Bieruma Oosting en Beetsterzwaag in het Lyckamahûs, Hoofdstraat 80 in Beetsterzwaag;
• 4 tot en met 28 augustus 2022: Expositie van de winnaars van die Jeanne Oosting Prijs in (((R))), Rozenstraat 59 in Amsterdam.

Volg voor meer informatie hier de speciale Zomer van Jeanne website. In Zutphen is een computertafel aanwezig waarin alle litho-series zijn opgeslagen die Jeanne in haar Parijse periode heeft gemaakt.

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst en Alexander Tromp.
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan en met toestemming van de genoemde musea en bruikleengevers.