Deel een van het tweeluik Ín het spoor van Joseph Beuys 

De herinneringen aan en de omvangrijke artistieke nalatenschap van de Duitse kunstenaar Joseph Beuys liggen vooral verspreid over Nordrhein Westfalen. In dit jubileumjaar (Beuys2021) willen talrijke Duitse steden en musea hun ‘relatie’ met Beuys graag laten zien. 100 jaar na zijn geboorte zijn deze hoogtepunten aan elkaar geregen door een 300 kilometer lange fietsroute: Beuys & Bike. Wij gaan in het spoor van Joseph Beuys toen en nu.

Krefeld,  Kleve en Düsseldorf

KREFELD TOEN: Geboorteplaats Joseph Beuys

Op 12 mei 1921 wordt Joseph Beuys in het ziekenhuis van Krefeld geboren. Zijn ouders Johanna en Josef Jakob Beuys woonden in die dagen op een verdieping aan de Alexander Platz 5. Beuys junior heeft hier de eerste drie maanden van zijn leven gewoond. Daarna is het gezin verhuisd naar Kleve. Aan de Alexander Platz 5 herinnert een gedenkplaat aan dit moment uit Beuys zijn leven.

Foto links boven Kaiser Wilhelm Museum aan Joseph Beuys Platz, rechts boven de plaquette aan het ‘geboortehuis’ van Joseph Beuys aan de Alexander Platz 5 in Krefeld. 

KREFELD NU: Beuys & Duchamp

 Naast zijde en Dujardin komen bezoekers naar Krefeld voor het Kaiser Wilhelm Museum (KWM). Dit kunstpaleis ligt aan de Joseph Beuys Platz in het centrum van deze industriestad. Toen Beuys 27 jaar was, waren er drie werken van hem te zien op een tentoonstelling in het Kaiser Wilhelm Museum: twee aquarellen en een bronzen beeld ‘liggend schaap’. Samen met de twee andere musea in Krefeld, Haus Lange en Haus Esters bezit het Kaiser Wilhelm Museum anno 2021 meerdere werken van de kunstenaar. Beuys z’n werk is dit najaar te zien in twee tentoonstellingen in Krefeld.

Wat nu ook de moeite waard is, is de expositie ’15 rooms 15 stories’  in het KWM. Curatoren hebben hiervoor het depot met ruim 20.000 kunstvoorwerpen opnieuw grondig doorzocht. In 15 kamers leggen ze onverwachte verbanden tussen kunstwerken uit verschillende periodes en/of stijlen.

NU TE ZIEN

Vanaf 8 oktober 2021 t/m 16 januari 2022 kun je in het Kaiser Wilhelm Museum in Krefeld de tentoonstelling Beuys & Duchamp, Künstler der Zukunft (kunstenaars van de toekomst) ontdekken.

Vanaf 8 oktober 2021 t/m 16 januari 2022 kun je in de twee Bauhaus-locaties van Krefeld, Haus Esters en Haus Lange ook de tentoonstelling ‘Mensch, Natur, Politik, Joseph Beuys im Kontext der Sammlung’, zien.

KLEVE TOEN: De jeugdjaren van Beuys

Als Joseph drie maanden is verhuizen zijn ouders naar Kleve. Hier zet de kleine Joseph zijn eerste stapjes, leert hij fietsen, gaat hij naar de basisschool en het gymnasium. In deze groene omgeving ontwikkelen zich zijn passies voor de natuur, de muziek (piano en cello) en de kunst. In het nabijgelegen Rindern maakt hij graag wandelingen door de bossen. Op zijn vijftiende jaar meldt Joseph zich vrijwillig bij de Hitlerjugend. In 1941 haalt Joseph Beuys zijn gymnasiumdiploma. Daarna meld hij zich vrijwillige bij de Duitse Luftwaffe. Lees over zijn oorlogservaringen in deel twee, onder het kopje Schloss Moyland.

KLEVE NU: Beuys eerste atelier in Kurhaus Kleve

Na zijn studie aan de Kunstakademie doet Beuys zijn meesterproef bij beeldhouwer en graficus Ewald Mataré (1887-1965).  Van 1957 tot 1964 had Beuys een atelier in het voormalige Kurhaus Kleve. Nu het Museum Kurhaus Kleve. In deze periode (1947-1949) werkt Beuys met de Duitse cineast Heinz Sielmann (1917-2006) en cameraman Georg Schimanski (1919-1992) mee aan natuurfilms over vogels in Noord-Duitsland.

Beuys raakte voor aanvang van zijn studie bevriend met de kunstverzamelaars en broers Hans (1929-2002) en Franz Joseph van der Grinten (1933-2020). De broers kochten ruim 4000 werken van Beuys aan. Na zijn studie exposeerde Beuys werk in Haus Koekkoek in Kleve en organiseerden de gebroeders van der Grinten op de boerderij van hun ouders in Kranenburg een zogenaamde ‘Stallaustellung’. In 1959 trouwt Joseph met medestudent Eva-Maria Wurmbach. Ze krijgen twee kinderen een zoon (Wenzel) en een dochter (Jessyka).  In 1961 wordt Beuys professor sculptuur aan zijn ‘oude school’ de Kunstakademie in Düsseldorf. 

Het blijft verwarrend: geboren in Krefeld en Kleve? Ook op alle bordjes in het museum staat Krefeld/Kleve 1921 – Düsseldorf 1986. Niet alleen Beuys vertelt een mythe…

NU TE ZIEN

In Museum Kurhaus Kleve is t/m 3 oktober 2021 de expositie ‘Intuition! Dimensionen des Frühwerks von Joseph Beuys’ te zien. Deze tentoonstelling is ondergebracht in de westvleugel van het gebouw. In dit deel had Beuys toentertijd zijn atelier. 

Tot en met 3 oktober 2021 kun je de foto-fietstocht ‘Zeit im Beuys’ Land’ nog maken. De route gaat langs zeven locaties in het stroomgebied van de Duffel (regio Kleve-Rindern). Download hier de route. Hier vind je alle QR-codes voor extra informatie op de route.

Daarnaast kun je tot en met 30 januari 2022 de tentoonstelling ‘Joseph Beuys, Sammlungshighlights zum 100. Geburtstag’ in de grote zaal van Museum Kurhaus Kleve zien. 

DÜSSELDORF TOEN: professor & activist

Na de misère van de oorlog kiest Joseph Beuys voor een carrière in de kunst. Hij doet een toelatingsexamen en wordt aangenomen op de Kunstacademie van Düsseldorf (1946-1951). In 1951 studeert hij als ‘Meisterschüler’ af bij beeldhouwer Ewald Mataré. Onder supervisie van Mataré werkt Beuys o.a. mee aan de ontwerpen voor de deuren van de DOM in Keulen. In 1961 krijgt Beuys een aanstelling als professor (beeldhouwkunst) aan de Kunstakademie in Düsseldorf. Nadat Beuys tot twee maal toe het secretariaat van de Kunstakademnie (oktober 1971 en najaar 1972) heeft bezet, wordt hij door Bundesminister Johannes Rau ontslagen. Een stroom van nationale en internationale protesten aan het adres van Rau volgt op dit ontslag.

In een boomstam over de Rijn

In 1973 herdenkt Beuys met Meisterschüler Anatol Herzfeld zijn ontslag. In een uitgeholde boom steken ze de Rijn over en drinken daarna vele glazen op dit succes bij Ohme Jupp. Dit evenement wordt door talrijke nationale in internationale media gepubliceerd. Tot aan zijn dood in 1986 blijft Beuys met zijn vrouw Eva-Maria aan de Drake Platz in Düsseldorf-Oberkassel wonen.

DÜSSELDORF NU: eik & gevelpijp

In Düsseldorf op de Apollo Platz ontmoeten we stadsgids Jörg. Hij heeft zich flink ingelezen in het leven en werk van Beuys. De spreekwoordelijke knuppel wordt direct in hoenderhok gegooid. Jörg vertelt ons dat Düsseldorf slechts twee echte kunstwerken van Joseph Beuys heeft: de eik en een stukje pijp. De eik waar we nu voorstaan is onderdeel van het grote project ‘7000 Eichen, Stadtverwaldung statt Stadtverwaltung’ dat Beuys begon tijdens Documenta #7 (1982) in Kassel. De eerste boom voor dit stedelijke vergroeningsproject heeft Beuys In 1982 in Kassel geplant. Aardig detail: De Nederlander Rudi Fuchs was de artistiek directeur van deze Documenta-editie. Op 23 november 1983 heeft Beuys een exemplaar voor het Ministerie ‘Wirtschaft, Mittelstand & Verkehr’ in Düsseldorf geplant. Het ‘7000 eiken project’ is in 1987 afgerond door zijn zoon Wenzel.

We lopen met Jörg langs de Rijnkade en door de Altstadt. We bekijken de kerkdeuren van Ewald Mataré bij  de St. Lambertiusbasiliek , ontdekken enkele ‘Heilige zuilen’ van lokale kunstenaar Christoph Pöggeler.  Inwoners van de stad stonden model voor deze heilige zuilen van Pöggeler. En dan staan we voor de bestofte en beduimelde deuren van de toenmalige Galerie Schmela In `Schloss Moyland kun je in de tentoonstelling ‘Beuys und die Schamanen’ een video zien waarop Beuys in de galerie loopt, zijn hoofd is bedekt met honing en bladgoud. Even verderop staan we stil bij de Kunsthalle Düsseldorf. Daar krijgen we de opdracht om te zoeken naar het tweede kunstwerk van Beuys. Als dat niet lukt, attendeert Jörg ons op de gebogen pijp die uit de zijgevel steekt.

Beuys ging graag en vaak het gesprek aan met zijn studenten en mede professoren. Mijn favoriete locatie hiervoor was in eerste instantie ‘Kneipe Ohme Jupp’ (cafe ome Jozef). Tijdens zijn publieke optreden droeg Beuys altijd een vilten hoed. Op een dag stoorde een van de bezoekers van cafe Ohme Jupp zich hieraan en hij sprak Beuys hierop aan. Zonder verder iets te zeggen stapte Beuys op en ging met zijn gevolg naar cafe ‘Zur Uel’ (bij de uil) aan de overkant van de Ratinger Strasse. Na het mediaspektakel, de oversteek met de boomstam in 1973 kwam Beuys terug naar Ohme Jupp. Wij gebruiken er de lunch en nemen daarna afscheid van onze gids.

Hier eindigt deel een in het spoor van Joseph Beuys 2021.
Volgende week reizen we in deel twee naar Duisburg en  Bedburg-Hau voor een bezoek aan Schloss Moyland.

Meer weten over het Beuys-jubileumjaar, lees dan hier verder. Zin in de fietstocht Beuys & Bike, lees hier de details. Bekijk hier het uitgebreide aanbod aan kunst- en cultuur mogelijkheden in Nordrhein Westfalen.  Je kunt deze regio op je socials volgen met #visitnrw.

© tekst, foto's en video Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan de genoemde musea, kunstenaars, Beuys 2021 en NRW Tourismus.

Deze productie is mede tot stand gekomen met ondersteuning van NRW Tourismus en Mercure Park Hotel in Krefeld. 

Zin om verder te lezen?

Ontdek hier mijn verhaal over street art in Düsseldorf, een bezoek aan Museum Haus Koekkoek in Kleve  en de zeven appeltjes van oranje in Kleve op de Oranjeroute.