Kunstliefhebbers die ook graag fietsen, kunnen bij de IJsselbiënnale hun hart ophalen. Van Zwolle tot Doesburg is een route van 120 kilometer uitgezet. Op deze fietsroute vind je 27 kunstwerken in uiterwaarden en op kades. Wij hebben een groot deel van de route gefietst nadat talrijke zomerse regenbuien de IJssel buiten zijn oevers liet treden. Dit natuurgeweld gaf de IJsselvallei deze zomer een extra attractie. Fiets je een stukje met ons mee?

 Video Mijn impressie van de IJsselbiënnale 2021

IJsselbiënnale 2021: TIJ, TIJD en TIJDELIJKHEID

Het centrale thema van de tweede editie van de IJsselbiënnale is Tij, Tijd en Tijdelijkheid. 27 Kunstenaars delen hun visie op de impact van de klimaatverandering op ons landschap. Door de hevige zomerse regenbuien, het buiten de oevers treden van Maas, Waal, Rijn en IJssel werden we deze zomer weer eens op de kracht van de natuur geattendeerd. Grote delen van de 120 kilometer lange fietsroute van Zwolle tot Deventer waren tijdelijk onbegaanbaar door het wassende water. Kunstwerken stonden opeens midden in het water, soms zelfs onderwater. Fietsend door dit landschap leverde dit surrealistische beelden op.

Doesburg onze eerste halte

Je kunt de tocht op iedere willekeurige plek beginnen. Wij beginnen in de mosterdstad Doesburg en koersen van daaruit noordwaarts. Bij de vispassage staat het eerste object een 3D geprinte schedel. De Deense kunstenaar noemde zijn creatie ‘A monster technical – an IJssel river Fabel’. Op deze locatie mondt de Oude IJssel uit in de Gelderse IJssel. Het is een schedel van een mosasaurus, dit type dinosaurus leefde tot 65,4 miljoen jaar geleden in dit waterrijke gebied. We volgen de IJsselkade richting de brug over de IJssel naar Dieren.

In een klein park voor de brug staat X26 Beukelszoon 2 van Alexander Ponomarev (Oekraine, 1957). De vissenstaart gaat bewegen als er mensen in de buurt komen. Mijn eerste reactie is dat het een walvisstaart is. Maar dat klopt niet. Ponomarev brengt met dit kinetische kunstobject een ode aan Willem Beukelszoon uit Biervliet. Hij zou de uitvinder zijn van het ‘haring kaken’.

Via Dieren en Brummen naar Zutphen

Omdat het veerpont Dieren- Olburgen er uit ligt, fietsen we via de noordoever naar Zutphen. Bij wijngaard Hof van Dieren ligt X25 Narrative Perspectives van Heidi Linck (Breda, 1978). Linck heeft verschillende objecten van hout in het groen gelegd. Aan het einde van de laan ligt een cirkelvormige houtenring. Je kunt er in gaan zitten om even weg mijmeren. Iets verderop houdt het bos abrupt op, als gevolg van de uitbreiding van de N348. Auto’s razen voorbij. Wij gaan verder op de fiets en doorkruisen Dieren op weg naar het veerpont bij Brummen.

Schipper kan ik over varen?

Het veerpont ligt er uit, maar we kunnen wel bij kunstwerk X23 On the Line van Marianne Lammersen (Nijland, 1984) komen. We ontdekken zeven bakens op meerpalen. Op de bakens liggen silhouetten van dorpen en steden. Het lijken wel luchtspiegels want we zien deze silhouetten ook aan de onderkant terug. Wie de omgeving kent, herkent vast enkele gebouwen. Lammersen heeft een selectie gemaakt van iconische gebouwen uit deze streek en ze samengevoegd tot een nieuwe stad.
Aan de noordoever gaan we op zoek naar X22 Fake Newsstand van Domas van Dijk (Zeist, 1993). Door de gebrekkige bewegwijzering missen we de afslag onderlangs. Als we later die dag in Zutphen andere fietsers spreken, horen we dat ook zij dit kunstwerk hebben gemist. Jammer.

Zutphen onze tweede stop

Naast de 27 kunstwerken in het landschap worden er op allerlei locaties exposites en manifestaties georganiseerd. Mede door dit extra aanbod is het aan te raden om af en toe een extra nacht in een Hanzestad op de route te overnachten. Dit biedt ons ook de kans om zowel de noord als de zuid oever te verkennen. Op de noordoever is het eerste kunstwerk een groot wit hemd van Just de Wijs (1950) Kunstenaar #just/Just woont en werkt uit Zutphen. We ontmoeten hem later in atelier ‘De onderwaterkamer’ aan de IJsselkade. Tot en met 29 augustus kun je in deze locatie werk zien van verschillende Zutphense kunstenaars. Daarnaast is er een beeldpresentatie waarin je kennismaakt met alle 27 werken langs de route. Wij slaan dit voor nu over, omdat we het verrassingselement erin willen houden.

Op de kade ontdekken we in het water X20 kopje-onder van Edwin van der Heide (Hilversum, 1970). Helaas is locatie ‘knopje-onder’ in verband met hoogwater afgezet met een rood-wit lint. Als we de volgende ochtend dit geluidskunstwerk willen testen, zijn we te vroeg. Het werkt alleen tussen 10.00 en 20.00 uur.

Voorst & Gorssel

Door een extra nacht in Zutphen kunnen we vandaag een lus maken naar Voorst. Via de IJsselbrug pakken we de route weer op aan de noordoever. Iets achter het hemd ligt kunstwerk X19 Once upon a time van Marielin Simons (Groningen, 1991). Helaas is dit kunstwerk kort na opening van de route al vernield. Verder op de pedalen en dan zien we opeens negen gouden silhouetten in de zon schitteren. De wachters (The Keepers) is een werk van kunstenaar Louise te Poele (Winterswijk, 1984). Dit werk is onderdeel van een extra fiets- en wandelroute: Bont & Boter Tour. Te Poele heeft deze route op verzoek van Het Koelhuis uitgezet. Op de dijk naar Voorst komen we onder andere langs de ruïne De Nijenbeek. De restanten van de (ooit) stoere, donjon (dertiende eeuw) in combinatie met het hoge water zorgen voor een mooi fotomoment.

Kunt u mij de weg naar …. vertellen?

En dan begint het grote zoeken naar the Mill van de Braziliaanse kunstenaar Henrique Oliviera (Ourinhos – Brazilië, 1973). Na een uur zoeken, gaan we in Voorst naar Bakkerij Bril en vragen om raad. Met hun routesuggestie zijn we er in enkele minuten. We zijn alleen op de locatie en hebben daardoor alle tijd om deze plek en het kunstwerk op ons in te laten werken. De installatie van Oliviera woekert zich een weg door de ruïne, het lijkt alsof het verder groeit waar je bij staat. Een bijzondere ervaring. Met heerlijk krentenbrood van bakker Bril in onze fietstas, koersen we terug naar Zutphen. Daar hebben we nog tijd voor X21 IJssel Alga Lab van Dora Kotsi-Felici (Rotterdam, 1978) en verschillende beelden en installaties in het Emerpark.

Op weg naar koekstad Deventer

Bepakt en bezakt fietsen we de volgende dag verder. Nu aan de zuidoever van de IJssel. Onze eerste stop is in de uiterwaarden van de IJssel bij het ooievaarsdorp Gorssel. Daar steekt een metershoge zwarte rat zijn kop nieuwsgierig boven de zomerdijk uit. Wie op de knop drukt is getuige van een hele aparte beleving van Atelier van Lieshout (Joep van Lieshout, Ravenstein, 1963).

Museum MORE

Wie Gorssel zegt, zegt Museum MORE. Daar is t/m 5 september een expositie te zien van werken van de Amerikaanse Tv-schilder Bob Ross. Tot 26 september is er een tentoonstelling van werk van de Duitse schilder Konrad Klapheck (Düsseldorf, 1935) . 

Deventer onze derde stop        

Op de IJsselkade bij Deventer, wacht een vriendin op ons. Zij woont al ruim dertig jaar in Hanzestad Deventer en is vandaag onze gids. Als we met het veerpont over willen varen, worden we tegen gehouden omdat we geen mondkapje bij ons hebben. Dat was niet handig van ons, dus draaien we ons om en fietsen via de grote brug over de IJssel naar de andere kant van de rivier. Rondom Uitspanning Meadow liggen grote zandzakken. Door het hoge water is de buitenbioscoop tijdelijk gesloten. We fietsen door naar het Worpplantsoen, badend door het water komen we bij object X15 Worpscape van de Brabantse kunstenaar Rob Sweere (Boxmeer, 1963). Worpscape is een metafoor voor het leven op aarde. Sweere zegt over zijn werk: “Laten we redden en koesteren wat ons omringt. We hebben veel te verliezen.”

Met een kluitje het maïsland in

Op zoek naar kunstwerk X16 The way of Soil van Elmo Vermijs (Tilburg, 1982) ga ik terug naar mijn kindertijd. Onze boerderij werd ’s zomers omgeven door hectares maisland. Als de planten boven onze kinderhoofdjes uitgroeiden, was het moment daar om verstoppertje te gaan spelen. Om bij The way of Soil te komen, is het ‘spitsroede fietsen’ over stenige paadjes in het maisland van de Johannahoeve. In de door gestapelde grasplaggen gebouwde installatie worden tijdens de IJsselbiënnale Japanse theeceremonies georganiseerd. Als wij er zijn, knipt de kunstenaar zelf zijn werk bij.

Een laatste blik door Cassandra’s oog

Het laatste kunstwerk dat wij voorlopig op de IJsselbiënnale 2021 bekijken is object X14 Cassandra’s oog van Esther Kokmeijer (Dokkum, 1977). Cassandra’s oog heeft een diameter van zes meter en staat nu in het water waardoor we maar een cirkel van de installatie zien. Het oog heeft een diameter van zes meter. Bij laagwater kun je op de onderste ring zitten en door de pupil van Cassandra’s oog naar de blauwe hemel staren. Kokmeijer heeft zich voor dit werk laten inspireren door het woord ‘oculus’ (Latijns voor oog). Een leuk weetje is dat de opening net zo groot is als het ronde gat in de koepel van het Parthenon in Rome. Cassandra’s oog is rijk aan symboliek. Wat ervaar jij als je oog-in-oog staat met dit object?

IJsselbiënnale 2021 is nog t/m 19 september 2021 als route te fietsen. Kijk hier voor alle informatie en de agenda voor de activiteiten op de verschillende rustplaatsen langs de route. Op Social Media is de IJsselbiënnale te volgen via #IJB21 en @ijsselbiennale

© tekst en foto’s Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan IJsselbiënnale 2021 en alle genoemde kunstenaars.

Korte historie IJsselbiënnale

In 2013 is het idee voor de IJsselbiënnale ontstaan. Dit gebeurde naar aanleiding van een aantal kunstprojecten van Kunstenlab in samenwerking met Ruimte voor de Rivier Deventer, festival ‘Deventer op Stelten’ en Alex de Vries, festivalorganisator. Deze projecten én de inspiratie van voorbeeldprojecten als Beaufort (Belgische kust) en Emscherkunst (Ruhrgebied Dld) vormden de basis van het plan voor de IJsselbiënnale. Drie jaar later in 2016, volgde het sein ‘groen licht’ en in de zomer van 2017 klonk het startschot voor de eerste editie. Na een succesvolle eerste kunstfietstocht, was in 2021 de tijd rijp voor een tweede versie.

Voor de organisatie van de IJsselbiënnale is een aparte stichting opgericht. Stichting IJsselbiënnale werkt nauw samen met ruim 80 partners uit Oost-Nederland vanuit landschap, ruimtelijke ordening, overheden, Hanzesteden, cultuur, erfgoed, marketing en meer.

Deelnemende kunstenaars IJsselbiënnale 2021

 Tue Greenfort (Denemarken), Alexander Ponomarev (Oekraine), Heidi Linck (NL), Ole Nieling (NL), Simone Hooijmans (NL), Marianne Lammersen (NL), Domas van Wijk (NL), Dora Kotsi-Felici (NL), Edwin van der Heide (NL), Marielin Simons (NL), Henrique Oliveira (Brazilië), Atelier van Lieshout (NL), Elmo Vermijs (NL), Rob Sweere (NL), Esther Kokmeijer (NL), Birthe Leemeijer (NL), Alphons ter Avest (NL), Alexander Laner (Duitsland), Sachi Miyachi (Japan), Peter Vink (NL), Edwin Zwakman (NL), Leonard Passchier (NL), Martha Atienza (Filipijnen), Marinke van Zandwijk (NL), Floor Coolsma (NL), Pim Palsgraaf (NL) en Adrien Tirtiaux (België). Kijk hier voor meer achtergrondinformatie.