In het zomervakantie artikel ‘Kunstronde door de Achterhoek’ heb ik je al even op de Zutphense Musea geattendeerd. Dit kunst(stads)paleis verdient meer dan een alinea in een zomerreportage. Daarom hier een uitgebreidere kennismaking met dit museum in de historische Hanzestad Zutphen.
Video Ontdek de Zutphense Musea
Korte geschiedenis van de Musea Zutphen
De naam Musea Zutphen is sinds mei 2017 het paraplu begrip voor het Stedelijk Museum Zutphen en het Museum Henriette Polak. Beide musea hadden tot die datum een eigen locatie. Sinds 2017 zijn ze gezamenlijk de ‘bewoners’ van het voormalige stadspaleis aan ’s Gravenhof. In dit Hof van Heeckeren komen de geschiedenis van de Hanzestad (Stedelijk Museum) en modern-klassieke schilder- en beeldhouwkunst (Museum Henriette Polak) samen. Voor de bezoekers is deze gezamenlijke presentatie een groot feest. Naast de vaste tentoonstellingen organiseert het team met grote regelmaat wisselende exposities, waardoor je terug blijft komen en steeds nieuwe ontdekkingen doet.
Musea Zutphen is een bijzondere plek in de historische handelsstad.
Hier ligt hèt knooppunt van stadsgeschiedenis,
cultuurhistorie, beeldende kunst en actualiteit.
Zomersproeten 2020
Het tentoonstellingsaanbod deze zomer is rijk aan variatie. Tijdens ons bezoek ontdekken we de fotografie-expositie Freckles & More van fotograaf Judith Minks (1969). Drie sleutelbegrippen in het werk van Minks zijn chaos, orde en perfectie. In de fotoserie ‘Freckles’ (sproeten) komen deze begrippen samen. Minks fotografeerde meer dan 100 portretten van mensen met sproeten. Sproeten zijn één van de zeven schoonheden. Ik associeer deze pigment spetters direct met zomer en zon. Niet iedereen die sproeten heeft is altijd even blij met zijn/haar zomerse pigmentvlekjes. Ogen, neus, oren en mond zitten altijd op dezelfde plek in het gezicht. Sproeten zijn er als het ware als vallende sterren overheen gestrooid. Dit fenomeen maakt sproeten zo bijzonder voor Judith Minks. Ga eens dicht bij de portretten staan en kijk ze eens goed in hun ogen. Wie zie je dan?
Freckles & More
De toevoeging ‘more’ in de titel verwijst naar een tweede fotoserie van Judith Minks: Hotelroom. In 2015 studeerde Minks cum laude af aan de Fotoacademie in Groningen. In haar eerste fotoseries streefde ze naar perfectie en volledige beheersing van de situatie. Hiervoor creëerde ze zelf een fotoset waarin persoonlijke herinneringen, ervaringen en fantasieën in een zorgvuldige opstelling samenkomen. Ik moet hierbij denken aan de manier waarop fotograaf Erwin Olaf volledige sets bouwt om een personage in een historische omgeving te fotograferen. Minks bouwde voor haar afstudeeropdracht haar eigen studentenkamer om tot hotelkamer en gebruikt dit voor de serie ‘ Hotel Room’. In deze serie maak je kennis met allerlei passanten en je ziet hoe zij hun hotelkamer hebben gebruikt. Let ook op de details op de tafel in deze fotoserie. Voor de derde fotoserie ‘Moments in time’ heeft Judith Minks persoonlijke jeugdherinneringen opnieuw in beeld gebracht.
Judith Minks | Freckles & more is hier te zien t/m 27 september 2020 in Musea Zutphen.
Kennismaking met Wim Oepts
De tweede wisselexpositie onder de vlag van Museum Henriette Polak is Code Geel & Zonnig. Voor mij is dit een eerste kennismaking met het werk van deze schilder. Willem Anthonie Oepts (Amsterdam 1904, Parijs 1988) was een Nederlandse kunstenaar. Als kunstenaar is hij een autodidact. Hij heeft wel een tekenachtergrond door zijn opleiding als machinetekenaar aan de toenmalige ambachtsschool. Naast zijn dagelijks werk als technisch tekenaar in de Amsterdamse haven begon hij in de jaren twintig ‘vrij te tekenen’. In het begin maakte hij vooral hout- en linoleumsneden. Oepts vrije werk trok de aandacht van Charley Toorop en zij introduceerde hem bij haar kunstvrienden. Toorop stimuleerde Oepts om met olieverf te gaan schilderen. In zijn beginjaren in Amsterdam schildert hij vooral stadsgezichten en straatscènes in donkere kleuren. Zijn werk is dan vooral realistisch van karakter. Dit verandert na zijn eerste bezoek aan Parijs.
“Een vlak moet vibreren”
uitspraak Wim Oepts.
Figuratief en uitgesproken kleurrijk
Vanaf 1935 reist Wim Oepts met grote regelmaat naar Frankrijk. Hij ontmoet in Parijs zijn vrouw Marthe en vestigt zich in 1939 met haar in de Franse hoofdstad. Om zijn schildertechnieken te verbreden volgt hij hier lessen bij de Franse kunstschilder (Emile) Othon Friesz (1879-1949). Friesz is in zijn werk sterk beïnvloed door de Fauvisten, dit gold ook voor zijn studiegenoot Henry Matisse (1869-1954).
Kunstenaarsverzet
Als de tweede wereldoorlog uitbreekt, wijken Oepts en zijn vrouw uit naar Londen. Daar gaat hij in opdracht van de Nederlandse regering aan de slag als ‘war artist’. In 1944 neemt hij als militair deel aan de invasie van de Geallieerden in Normandië. Hierbij raakt hij gewond. Zijn tekentalent gebruikt hij daarna voor het legerblad Pen Gun en het illegale Vrij Nederland. In 1958 krijgt Oepts voor zijn inzet de ‘Prijs van de Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945’. In 1946 verhuist Oepts terug naar Frankrijk en leidt daar verder een teruggetrokken bestaan. In de zomer tekent hij veel in de Provence. Deze schetsen werkt hij in de winter uit in zijn atelier in Parijs. Ondanks alle nieuw stijlen blijft Oepts figuratief schilderen. Door zijn latere werk wordt hij gezien als een uitgesproken colorist. Pas vanaf de jaren zestig wordt zijn figuratieve werk door Nederlandse kunstverzamelaars ontdekt. Henriette Polak was een liefhebber en verzamelaar van zijn werk.
Oepts hield van het Zuid-Franse landschap,
het was zijn levenslange passie en inspiratie.
Code Geel & Zonnig
Wim Oepts is nu vooral bekend door de vele geabstraheerde en zonovergoten landschappen die hij na 1945 schilderde. Mede door zijn veelvuldige bezoeken aan de Provence ontwikkelt de kunstschilder in zijn latere werk een passie voor geel. Het Museum Henriette Polak heeft 15 van zijn werken in haar collectie. Tien ervan zijn geselecteerd voor de tijdelijke tentoonstelling Code Geel & Zonnig. En het ìs geel en zonnig als we de zaal betreden. Hier word ik vanzelf vrolijk van. Al het geel op het canvas. Ik krijg hier een ‘Van Gogh in Arles-gevoel’. De gids vertelt met trots dat Oepts de publiekslieveling is van het museum.
Code Geel & Zonnig | Wim Oepts is nog te zien t/m 27 september 2020 in Musea Zutphen.
“In 2020 is vrijheid belangrijker dan ooit.
Op heel veel plekken in de wereld is die vrijheid zeer beperkt,
door oorlog, politieke omstandigheden, rassenongelijkheid
of religieuze discriminatie”.
Citaat van de samenstellers van de expositie Verhalen van vrijheid
Verhalen van vrijheid
De derde tentoonstelling deze zomer heet ‘Verhalen van Vrijheid’. Hier ontdek je onder andere via dagboekfragmenten hoe de inwoners van Zutphen de Tweede Wereldoorlog hebben ervaren. Zowel de bezetting als de bevrijding komen hierin aanbod.
Het mooie van deze tentoonstelling vind ik dat het begrijp vrijheid verder gaat dan de historische belangrijke Bevrijding in mei 1945. De actualiteit wordt hier verbeeld door allerlei werken van Zutphense kunstenaars waaronder verschillende asielzoekers die anno 2020 in de stad wonen. De expositie begint met het gedicht Vrijheid van de stadsdichter van Zutphen, Merel Hubatka. Ik kies een paar afbeeldingen uit en nodig je uit de rest zelf te gaan kijken.
De stem van de Papoea’s
Ignacius Dicky Takndare (1988, Sentani, Jayapura) schildert hyperrealistische schilderijen. Hij vertelt ons hoe kunst een manier kan zijn om nieuwe verhalen te creëren. “Een schilderij voegt een dimensie toe waarin raciale, geografische en etnografische verschillen en beperkingen geen rol spelen, grenzen die vaak in de weg staan om onze ogen te openen voor de problemen van een ander. Kunst is bevrijding”, aldus Takndare.
Inner Journey
Van de fotograaf Marvel Harris (1995) is de fotoserie ‘Inner Journey’. Hierin legt hij zijn eigen gendertransitie van vrouw naar man vast. Harris hoopt door deze serie de bewustwording over dit onderwerp, deze persoonlijke vrijheid, te vergroten. Marvel Harris studeerde in 2018 af aan de Fotovakschool in Apeldoorn. Met Inner Journey won hij de Zilveren Camera (2019) in de categorie Documentair Nationaal. Bekijk a.u.b. ook de video trailer aan het einde van dit artikel.
Muur vol nieuwsbeelden
Mies Olthuis heeft een hele muur ingericht met een collage. De inspiratie hiervoor vond zij in het NRC waaruit hij in 2018 dagelijks een nieuwsbericht selecteerde. Op basis van deze nieuwsfeiten, ontwikkelde zij daarna zelf een kunstwerk.
Microgeschiedenis schrijven via verhalen
Mounira Al Solh is in 1978 in Beiroet geboren. Ze woont en werkt nu al enkele jaren in Zutphen. Op het moment dat ik haar werk zie, is nog niets bekend van de grote ontploffing in haar geboortestad (4 augustus 2020). De serie schilderijen ‘De Moeder van David en Goliath’ heeft Al Solh gebaseerd op (Arabische) teksten van vrouwelijke schrijvers. Haar kunstuitingen bieden Mounira Al Solh een podium waarop zij haar vrijheid kan combineren met de afschuwelijke beelden die haar ’s nachts wakker houden. Al Solh studeerde kunstgeschiedenis aan de Libanese Universiteit in Beiroet, gevolgd door de studie Schone Kunsten aan de Gerrit Rietveld Academy in Amsterdam.
De Verhalen van Vrijheid/Tales of Freedom zijn nog t/m 22 november 2020 te zien in de Musea Zutphen.
De vaste collecties
Naast de genoemde wissel exposities zijn er twee vaste collecties die een bezoek meer dan waard zijn. Het zijn de geschiedenis van Zutphen en een kennismaking met Henriette Polak-Schwarz en haar artistieke tijdgenoten.
De kelder in
Voor de geschiedenis van Zutphen verwijst de gids ons naar de gewelfde middeleeuwse kelder van ’s Gravenhof. Via vondsten uit de Steentijd komen we in de middeleeuwen. Daar staan we opeens oog-in-oog met de Vikingen die de stad in 882 hebben aangevallen. Na dit bloedige strijdtoneel gaat de geschiedenis bovengronds verder. Hoogte- en dieptepunten wisselen elkaar af. Van Zutphense ‘De Rijkste’ in de Hanzetijd, tot de vele gewelddadigheden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Let op: “niet alles is zilver wat hier blinkt”. Ontdek de schoonheid van het ‘Zutphens Zilver’.
Wat ik erg leuk vond, was de ontdekking van het ‘oudste stripverhaal’ uit ons land de ‘Maan- en Klaagbrief’ uit 1493.
De naamgeefster van dit museum werd op 7 november 1893 geboren als Henriette Antoinette Schwarz. Haar vader was fabrikant Levi Schwarz en haar moeder Rebecca Vles. Henriette trouwde met jurist en filosoof Leo Polak en zodoende kennen wij haar onder de naam Henriette Polak. Leo is tijdens de tweede wereldoorlog omgekomen in concentratiekamp Sachsenhausen. Henriette overleeft de oorlog en wordt na deze gewelddadige tijd actief bij het Humanistisch Verbond. Zij heeft zich sterk ingezet voor het humanistische verzorgingshuis, het A.H. Gerhardhuis, in Amsterdam. Later deed ze hetzelfde voor het Rosa Spier Huis, een woon- en werkcentrum voor (ex)kunstenaars en wetenschappers in het Noord-Hollandse Laren. Mede door haar grote inzet voor het humanisme kreeg ze de bijnaam ‘de moeder van het Humanistische Verbond’.
Familie en vrienden vertellen haar verhaal
Op de eerste verdieping van het museum begint het verhaal van Henriette Polak in de eerste zaal. Naast foto’s en talrijke voorwerpen zijn er verschillende audiopunten waarop o.a. familieleden het verhaal van Henriette Polak Schwarz (Amsterdam 1893- Amsterdam 1974) vertellen.
© foto’s, video en tekst Wilma Lankhorst· © gebruik van de afbeeldingen met dank aan de Musea Zutphen, Judith Minks, erven Wim Oepts en alle bruikleengevers.
Meer lezen over Zutphen?
Lees dan hier het verhaal over Hanzestad Zutphen.
Extra
Video trailer Alles is Nu Marvel Harris (2019)