Welkom in het Achterhuis van de Achterhoek

We zijn op zoek naar het Onderduikmuseum Aalten in de Achterhoek. Op de Markt in het centrum van Aalten, staan we oog in oog met Markt 12. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was dit huis een doorgangsadres. Op deze locatie woonde het echtpaar Dirkje en Gerrit Kempink met hun dochters Jenny (7)en Annie (3). Dirkje was een krachtige vrouw die dappere keuzes kon maken. Zelfs toen de toenmalige Ortskommandant de voorkamer in haar huis vorderde, bleef Dirkje onderdak verlenen aan onderduikers. Anno 2014 is het toenmalige woonhuis van de familie Kempink een belevingsmuseum. Hier kun je zien, horen en beleven wat Dirkje, haar gezin en de vele medebewoners hebben meegemaakt. Een Achterhuis in Aalten.

Het Onderduikmuseum is een belevingsmuseum

Bijna elk zichzelf respecterend museum presenteert zich tegenwoordig als een belevingsmuseum. Ik ben geneigd dit predicaat vaak met een korrel zout te nemen. In veel gevallen is het concept niet verder uitgewerkt dan met een audiotour de zalen te verkennen. Nadat we ruim twee uur door de vele kamers en op de zolder van het woonhuis van Dirkje en Gerrit hebben gestruind, kunnen we dit museum als belevingsconcept van harte aan bevelen.

verborgen verhalen

Het begint allemaal in de keuken met verborgen verhalen in een dubbele bodem van een kinderwagen, in de woonkamer staat een fiets die trappend zijn verhaal doet. Rookstoelen als in een kringgesprek opgesteld rondom de haard vertellen over dorpsgenoten van weleer. In de gang hangen jassen vol verhalen. Ook het kantoor van de voormalige Ortskommandant maakt deel uit van het concept. De radiotoespraak is waarschijnlijk al vaak beluisterd, wij krijgen er geen geluid meer uit.

Spiegeltje aan de wand…

Op de bovenverdieping vertelt een spreuk op een spiegel hoe het vanaf daar verder gaat. Ik verklap hier bewust niet alle leuke aanwijzingen want wat is er nu fijner dan dit zelf te ervaren. Markt 12 is geschikt voor, laat ik zeggen,  bezoekers vanaf zeven jaar. Jenny, de oudste dochter van Dirkje was zeven jaar toen de Ortskommandant ‘zijn’ kantoor opende bij hen thuis. Ze vertelt over het moedige optreden van haar moeder als de officier Dirkje bij zich roept en enthousiast over de nieuwste aanwinst in ‘zijn’ kamer verteld.

Onderduikzolder

Het bezoek wordt echt intens als je uiteindelijk op zolder komt. Daar zie je de oorspronkelijke ruimte waarin de onderduikers zaten. Soms wel twaalf op één dag. Tijdens de kantooruren van 09.00 tot 17.30  uur moesten zij muis en muis stil zijn.

Als je had gedacht dat je overdag je oor gewoon te rusten kon leggen, word je hier snel uit deze droom geholpen. Stel je voor dat je zou gaan snurken, of een nacht (in dit geval en dag)merrie zou beleven, of je zou je omdraaien waardoor de planken zouden kraken….???

Nee, de onderduikers op Markt 12 konden tijdens de kantooruren maar één ding (veilig) doen en dat was zij aan zij tegen de muur zitten en wachten tot het half zes was. Het bevrijdende tijdstip waarop de officieren naar hun eet- en slaapadres vertrokken.
Vanaf de zomer van 1943 tot aan de bevrijding in het voorjaar van 1945 hebben tientallen onderduikers op de zolder bij Dirkje en Gerrit in deze benauwde situatie hun overlevingskans aangegrepen.

Babylonische spraakverwarring

Met de komst van de vele evacués uit o.a. net westen van ons land naar Aalten, nam de Babylonische spraakverwarring ook toe. Zowel de evacués als de Achterhoekers spraken hun eigen dialect. Luister in de ‘Scheveningen kamer’ naar het relaas van de Hagenees die op zoek is naar een ‘varken’.

Kopje koffie in de hal

Alles wat we gehoord, gezien en gelezen hebben vraagt om een moment van stilte, een moment van reflectie en bezinning. Als we terugkomen in de centrale hal met de VVV-balie biedt een gastvrije receptioniste ons een lekker kopje koffie aan. Helemaal gratis, dat is extra genieten! Ik koop een exemplaar van het stripboek ‘De schuilplaats’ van Eric Heuvel. Daarmee kan ik een neefje verrassen.

Tijdelijke expositie ‘Liefde in oorlogstijd’

Tot 5 oktober 2014 kun je op Markt 12 in Aalten de tentoonstelling ‘Liefde in oorlogstijd’ zien. Deze expositie is gebaseerd op het gelijknamige boek van Steffie van Oord en was eerder te zien in het Nationaal bevrijdingsmuseum 1944-1945 in Groesbeek.
Steffie van Oord laat de lezer via haar verhalen ervaren dat er tijdens de oorlogsjaren ondanks het vele verdriet, de narigheid en de zorgen, ruimte was voor vriendschap, verliefdheid en zelfs trouwerijen.

In de speciale ruimte voor wissel exposities staan vier cirkels waarin op doek verhalen worden verteld over vriendschap en liefde. Naast opbloeiende liefdes tussen evacués en lokale bewoners, lees je over vriendschap tussen de bezetters en Nederlandse meisjes en vrouwen. Ook de betaalde liefde voor militairen komt aan bod. In een luie stoel kun je met een koptelefoon de verhalen in het Nederlands of Duits beluisteren.

De oorspronkelijke tentoonstelling vanuit Groesbeek is in Aalten aangevuld met 30 extra verhalen uit de eigen (eu)regio. De verhalen en de foto’s maken diepe indruk op ons. Het geheel is een mooie dosis vitamine ‘liefde’.

Liefde in oorlogstijd (2004 – 348 pagina’s) door Steffie van Oord
ISBN10 – 902541849X.
Te koop in diverse museumwinkels en online via de website van Steffie van Oord

Luisterplek 74 bij Onderduikmuseum Aalten
Op 3 mei 2014 is Luisterplek 74 aan de Liberation Route toegevoegd. Dezer steen ligt op de binnenplaats tussen het Frerikshuus en de Freriksschure. Het verhaal is hier online te beluisteren.

Aaltense musea is een cluster van cultuur en historisch erfgoed. Onder één dak vind je hier Markt 12, het Euregionaal Museum voor de vrijheid, Het Frerikshuus (een herenhuis aan de Markt), de Freriksschure met daarin het agrarisch museum, een ruimte voor wisselexposities (zie kader ‘Liefde in Oorlogstijd’) en in de centrale hal de VVV.

© foto's en tekst Wilma Lankhorst
© gebruik van de afbeeldingen met dank aan het Nationaal Onderduikmuseum Aalten,