Rosie’s Diner #10 (2011) ©Robert Gniewek – Hyperrealisme – Kunsthal
Schilderijen om van te smullen
Herken jij dat gevoel?
Je kijkt naar een geschilderde taartpunt die zo echt lijkt, dat je de smaak van frambozen al proeft. Je wilt er graag in bijten. Of dat subliem gebakken ei, sunny side up, Je hoort het nog spetteren in de pan. En dan die fruitschaal boordevol vitaminen. In drie musea in ons land kun je nu van culinaire kunst genieten. Arnout van Albada met À Point exposeert in Assen, De Kunsthal in Rotterdam presenteert Hyperrealisme. Dat schilderen van voedsel niet nieuw is, zien we bij Slow Food in het Mauritshuis in Den Haag. Hier laten meesters uit de Gouden Eeuw ons zien hoe je fruit schildert zodat je het kunt ruiken. Ik wens je een smakelijke aanzet naar de komende zomer!
Digitale amuse …
Arnout van Albada
De Groningse schilder Arnout van Albada (1968) kreeg op zijn veertiende verjaardag van zijn ouders het boek 20 jaar nieuwe realisten. Vooral de doeken van Matthijs Röling en Kik Zeiler maakten diepe indruk op hem. Na deze ontdekking had het schildervirus hem goed in de greep. Na de middelbare school ging hij naar Kunstacademie Minerva in Groningen. Hèt adres voor kunstenaars die van figuratieve kunst houden. Daar kreeg hij onder andere les van Matthijs Röling. Van Albada is een expert in het schilderen van etenswaren, hij heeft een geoefend oog voor subtiele contrasten in materialen, kleuren en vormen. Zijn taarten lijken om ‘in te happen’.
Als ik door het Drents Museum loop, wordt mijn oog getrokken door een zuurstok roze pudding in de verte. Als ik er naar toe loop, is het alsof ik de geur van frambozen zich verspreid. En dan sta ik voor het doek. Een glanzende roze pudding, vers uit de vorm gedrukt en tot stilstand gekomen op een roomwitte schotel. Taart en schotel staan op een stijlvol tafelkleed waarvan ik de weefdraden goed kan zien. Wat ik hier zie is levensecht, alleen is het geschilderd en dat is bijna niet te geloven.
Ham of Kaas?
In de tentoonstelling À point komen de lekkerste kazen, hammen, kruiden en taarten aan je voorbij. Op twee menselijke afbeeldingen na (zelfportretten van Albada) is het hier heerlijk smullen op het schilders paneel. Ik vind het verbazingwekkend hoe iemand zo realistisch kan schilderen. De glans op de pudding, het zachte weefsel dat zich om de witte schimmelkazen spant, het gedroogde randje van de ham, het is er allemaal.
“Uiteindelijk probeer ik het ongrijpbare van een voorwerp te vangen, geïsoleerd van zijn context, in een tijdloos en magisch beeld”
citaat Arnout van Albada
Het ideale gebakken ei…
In de Kunsthal in Rotterdam ontdek ik het ideale gebakken ei. Het hangt in de tentoonstelling ’50 jaar schilderkunst – Hyperrealisme’. Een ei, sunny side up, met een glanzende dooier waarin je zo je vinger wilt steken. Een bollig geel-eilandje in een witte zee, omrand door een licht bruin gebakken korstje. Dit ei is geschilderd, net als bij de frambozenpudding van Albada. Het lijkt zo levensecht, dat je eerder denkt dat je naar een foto kijkt dan naar een schilderij. Dit is een sprekend voorbeeld van fotorealisme ook wel hyperrealisme genoemd.
Mini college hyperrealisme
In Rotterdam is de overzichtstentoonstelling van 50 jaar schilderkunst een museaal college over fotorealisme. De getoonde werken zijn verdeeld over drie generaties. Het startpunt van deze stijl ligt in Amerika in het begin van de jaren zestig in de vorige eeuw. Hyperrealisme, ook wel fotorealisme genoemd, is een reactie op de heersende trend van abstracte conceptuele kunst. Net als bij Pop Art kiest een groep jonge Amerikaanse kunstenaars voor onderwerpen uit het dagelijks leven als inspiratiebron. Vaak was een foto het uitgangspunt voor het uiteindelijke werk. Meestal waren dit foto’s die de kunstenaars in tijdschriften tegen kwamen en die ze dus niet zelf maakten.
Deze generatie schilderden typisch Amerikaanse taferelen: landschappen, glimmende diners, blinkende auto’s en motoren. Je ziet in dit eerste deel veel uitvergrote details van consumptiegoederen en luxe artikelen.
Fruit, goud en rozen
De enige vrouw die ik ontdek in de eerste generatie Amerikaanse fotorealisten is Audrey Flack. Zij creëert stillevens uit een combinatie van persoonlijke voorwerpen en consumptieartikelen. Ze schildert gouden juwelen naast cosmetica, fluweelachtige rode rozen en stukken fruit.
De tweede generatie bouwde hierop verder in de jaren zeventig. Zij gingen een stapje verder in de uitwerking van de onderwerpen. Misschien werkten ze iets minder precies dan de kunstenaars van de eerste generatie. Ze laten ons meer een totaal beeld zien. Alsof we naar een grote uitgewerkte foto kijken. Bedenk je goed dat deze artiesten allemaal nog in het analoge tijdperk werken. Er waren nog geen Photoshop-programma’s. De kunstenaars ontwikkelden zelf vaak de rolletjes en drukken zelf de foto’s af. Het verwerken van analoge fotobeelden naar fotorealistische schilderijen koste in die periode erg veel tijd. In deze fase zien we ook Europese schilders die mee gaan in deze trend. Voorbeelden hier zijn de Brit Clive Head en de Zwitser Franz Gertsch.
De kunstenaars uit de derde generatie fotorealisten werken allemaal in het digitale tijdperk. Daarnaast maken zij foto’s met het gebruik van bijvoorbeeld helikopters en drones. De vrouwelijke kunstenaar Raphaella Spence vloog ’s nachts met een helikopter over het helder verlichte Las Vegas. Het resultaat van haar helikoptervluchten hangt hier naast het gebakken ei van de Haarlemse kunstenaar Tjalf Sparnaay. De tweede grote blikvanger in deze zaal is Food Space ook van Sparnaay. Een blik op tafel met daarop een enorme hamburger, zout en peper, een fragment van een ketchup fles en een houder met flinter dunne servetten. Je ziet de gesmolten kaas druipend van de hamburger aflopen. Het slablaadje is fris groen, de uienring heeft een licht paarse rand. Sparnaay heeft zijn stilleven zo levensecht geschilderd, dat ik met het water in mijn mond de tentoonstelling verlaat.
Door de toegenomen digitalisering van fotografie, vraag je je af wat nog echt is en wat is gemanipuleerd.
l. Hot Petters (2011) @Ben-Schonzeit - eerste generatie Hyperrealisten r. Fried Egg (2015) © Tjalf Sparnaay - derde generatie Hyperrealisten
Slow Food uit de Gouden Eeuw
Dat het schilderen van realistisch voedsel geen mode trend is, zie je in het Mauritshuis in Den Haag. In de tentoonstelling Slow Food laten meesters uit de Gouden Eeuw je zien hoe je een homp brood, een stuk kaas of een glas schildert. Schilderijen met een overvloed aan eten waren commercieel aantrekkelijk in de Gouden Eeuw. Zo kon je aan je familie, buren, vrienden en relaties laten zien dat het leven goed voor je was.
De aanleiding voor de tentoonstelling Slow Food is de aankoop van het werk Stilleven met kazen, amandelen en krakelingen (1615) van Clara Peeters. Net als Judith Leyster die we eerder in het Frans Hals Museum zagen, is Peeters een van de weinige vrouwelijke kunstenaars uit die periode.
In Slow Food zijn 20 werken te zien met rijk gedekte tafels, ook hier hapklare etenswaren en kostbaar glas, servies en spaarzaam bestek. Als ik bedenk dat de schilders in de Gouden Eeuw werkten zonder foto’s, wordt mijn waardering nog groter. Hun stilleven opstelling bestond uit seizoensfruit, het dagelijkse stuk brood of bloemen uit het park. Er waren toen ook al voorbeeld boeken met tekeningen van levensmiddelen, glazen en bloemen. Maar dat waren geen verse voorbeelden. Maar ook toen wisten de schilders heerlijke kazen te schilderen, die je graag wilt proeven. En staat er een fonkelend, gevuld wijnglas klaar voor een welkome gast.
À Point van Arnout van Albada is nog t/m 25 juni te zien in het Drents Museum
(l. Zelf in baddop ©Arnout van Albada)
Hyperrealisme – 50 jaar schilderkunst in de Kunsthal Rotterdam t/m 5 juni 2017 .
Slow Food in het Mauritshuis t/m 25 juni 2017
Overzicht van kunstenaars in de tentoonstelling Hyperrealisme
Eerste generatie: John Baeder, Robert Bechtle, Charles Bell, Tom Blackwell, Chuck Close, Robert Cottingham, Don Eddy, Richard Estes, Audrey Flack, Franz Gertsch, Ralph Goings, John Kacere, Ron Kleemann, Richard McLean, Jack Mendenhall, David Parrish, John Salt, Ben Schonzeit.
Tweede generatie: Anthony Brunelli, Davis Cone, Randy Dudley, Robert Gniewek, Gus Heinze, Don Jacot, Bertrand Meniel, Rod Penner.
Derde generatie: Roberto Bernardi, Clive Head, Ben Johnson, Peter Maier, Andreas Orosz, Yigal Ozeri, Tjalf Sparnaay, Raphaella Spence, Dimitri Desiron.
© tekst, video en foto’s Wilma Lankhorst © gebruik foto’s met dank aan Drents Museum, Kunsthal Rotterdam, het Mauritshuis en de betreffende kunstenaars.